Ba Lan: Bê bối tài chính

Việc Amber Gold chính thức tuyên bố phá sản đã khiến hàng ngàn người dân tiết kiệm tằn tiện cả đời giờ đã phải chịu cảnh trắng tay và họ bức xúc trong cơn nhốn nháo chưa từng có. Nhưng không chỉ có vậy. Diễn biến vụ việc càng trở nên phức tạp khi có nguồn tin cho rằng Thủ tướng Donald Tusk và con trai Michal Tusk cũng liên quan đến hoạt động làm ăn bất chính của Plichta. Và hiện tại, hệ thống pháp luật của Ba Lan trở thành mục tiêu công kích của truyền thông, những yếu kém trong hoạt động chính phủ liên tiếp bị phơi lên mặt báo. Và một kết cục có thể dẫn tới nguy cơ thay đổi nội các chính phủ trong tương lai không xa đang là điều đang được dư luận tiên liệu.

"Vụ lừa thế kỷ" ở  Ba Lan

Amber Gold vốn được biết là một công ty tài chính, có trụ sở tại quận Gdansk, Ba Lan, do Plichta thành lập năm 2009. Công ty này đóng vai trò cổ đông chính của Hãng Hàng không OLT Express, lâu nay nổi tiếng trong hoạt động lưu trữ tiền tệ và đầu tư khai thác mỏ quặng, cũng như cung cấp cho khách hàng những kênh đầu tư vàng và bạch kim.

Việc Amber Gold tuyên bố phá sản đang bùng nổ thành cú scandal lớn tại Ba Lan. Bởi thực tế cho thấy, chính quyền có dấu hiệu coi thường không phản ứng dù thanh tra về giám sát các hệ thống tài chính đã lên tiếng cảnh báo về công ty này từ vài năm nay. Amber Gold bị liệt vào danh sách đen của Ủy ban Cố vấn tài chính Ba Lan từ năm 2009 khi hoạt động không giấy phép, song hút tiền của dân nhiều như nước. Trong hai năm 2010 - 2011, Ủy ban yêu cầu Công tố quận Gdansk điều tra về việc làm ăn khuất tất của Plichta, nhưng không thu được bằng chứng cụ thể. Trong khi đó, Amber Gold sụp đổ trở thành cơn ác mộng mùa hè tại Ba Lan. Dân tình nhốn nháo, kêu gào đòi tiền, nhưng con số nợ đã quá cao khiến nguy cơ họ sẽ mất trắng cả gốc lẫn lãi.

Có lẽ người dân vẫn rất ngây thơ về chủ nghĩa tư bản và mô hình hoạt động kim tự tháp ảo dẫn tới mờ mắt vì lợi nhuận. Amber Gold "mọc rễ" ra khắp đất nước, hàng trăm chi nhánh lớn nhỏ tranh nhau "hút" tiền đầu tư. Sáu tháng đầu năm 2012, Plichta chỉ phải trả chưa tới 2 triệu USD cho quảng cáo trong khi các nhà đầu tư cứ bị hút vào danh tiếng của Amber Gold.

Giám đốc Marcin Plichta bị bắt vì tội biển thủ và 7 tội danh mang tính chất tài chính khác.

Theo đánh giá, Plichta gây thiệt hại cho ít nhất 3.000 người với số tiền lên đến 60 triệu USD chỉ bằng cách hứa hẹn khách hàng mức lãi cao nhờ đầu tư vào vàng, bạch kim và ngoại tệ, gấp nhiều lần ngân hàng nhà nước (13%/năm), sau đó dùng tiền của khách hàng gửi sau trả lãi cho khách hàng gửi trước. Năm 2009-2010, Plichta đã nhiều lần bị các tòa án Ba Lan buộc tội gian lận, chịu một vài án tù nhưng cuối cùng luôn được tuyên trắng án và thả tự do. Plichta đặt ra một loạt các chi phí, báo cáo sai sự thật, không công khai tài chính của công ty.

Vụ bê bối tạo nên một làn sóng bất bình tại Ba Lan vì sau khi tuyên bố phá sản, Amber Gold "bùng" toàn bộ các hợp đồng, trong khi đó không còn khả năng bồi thường cả gốc lẫn lãi cho khách hàng. Thậm chí tên giao dịch của Amber Gold chính thức bị xóa khỏi thị trường chứng khoán, tài sản cố định bị niêm phong để  phục vụ công tác điều tra. Văn phòng Công tố quận Gdansk và Cục An ninh nội địa đang tiếp tục tiến hành điều tra về nguồn gốc các khoản tiền cho vay của Amber Gold, bước đầu tiết lộ Plichta có quan hệ làm ăn mờ ám với một mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia có tổ chức. Plichta bị truy cứu trách nhiệm với tội biển thủ và 7 tội danh mang tính chất tài chính khác, có thể phải lĩnh mức án 15 năm tù.

Viện Công tố Gdansk đã đề nghị bắt giam 3 tháng Plichta nhưng sau cuộc điều trần, Plichta được thả và bị quản thúc không cho xuất ngoại. Sau khi đóng cửa Amber Gold, chỉ trong vòng 4 tuần Plichta đã phải cho OLT Express ngừng hoạt động, kéo theo hàng trăm công ty du lịch phá sản. Nhiều người dân đã tập trung tại cửa một chi nhánh niêm phong của Amber Gold ở trung tâm thủ đô Varsaw để tìm thông tin. "Tôi hoàn toàn sốc và không biết mình phải làm gì", một khách hàng 40 tuổi đầu tư vào Amber Gold cho biết. "Plichta là một tỉ phú, ông ta chắc chắn sẽ vung tiền để thoát tội, còn người dân chúng tôi thì đã mất hết".

Mọi động thái đều đang chống lại Plichta, tuy nhiên người đàn ông này luôn một mực khẳng định là bị các đối thủ hãm hại: "Tôi vô cùng sốc và sợ hãi, không thể tin nổi mọi chuyện đang xảy ra. Ba năm qua, chúng tôi luôn làm ăn chân chính và chưa từng vướng phải một bê bối nào. Chúng tôi thực hiện đầu tư và hỗ trợ khách hàng theo đúng luật… Chúng tôi là một công ty lớn mạnh, đang cản trở đường làm ăn của một vài đại gia ở Ba Lan. Và tôi chắc chắn chính họ đã sử dụng những thủ đoạn đê tiện của thế giới ngầm để buộc Amber Gold phá sản, còn tôi mất tương lai phía sau song sắt nhà giam".

Báo chí Ba Lan công khai hình ảnh một Plichta ôm tiền và vàng lên trang nhất, cùng với nghi án ông ta lập các tài khoản đen ở nhiều ngân hàng khác nhau. Dư luận cho rằng sau 3 năm lừa đảo và chiếm dụng tài sản khách hàng một cách khôn khéo, Plichta đã "tích đức" đủ và chuẩn bị "rửa tay gác kiếm" bằng phi vụ làm ăn cuối cùng, nhưng bất thành và vướng phải vòng lao lý. Quả thực, chỉ trong năm 2012, người ta ước tính, Plichta đang che giấu ít nhất 50 triệu USD tài sản ở Amber Gold cùng 100kg vàng thỏi chưa rõ nguồn gốc.

Chính trường dậy sóng

Dư luận đều tỏ ra bất ngờ khi bê bối Amber Gold kéo theo cả con trai của Thủ tướng Michal Tusk vào cuộc. Anh này từng có thời gian làm tại OLT, và bị chính hãng hàng không lợi dụng tên tuổi, địa vị để câu khách. Michal không hề biết về chuyện Plichta gian lận tài chính, trong khi OLT chưa từng nhờ vả anh ta trợ giúp mà chỉ yêu cầu anh thực hiện công tác quản lý càng nhanh càng tốt!?

Một vài cá nhân nêu ra những giả thuyết về âm mưu Plichta ngầm sử dụng đối với Michal. Họ còn cho biết anh này đã dùng cái tên giả là Jozef Bak trong các giao dịch để thoát tội nếu OLT có mệnh hệ gì trong tương lai. Tuy nhiên, Michal phủ nhận mọi cáo buộc, khẳng định đó chỉ mang tính chất một mật danh anh ta tạo ra để… đùa giỡn với đồng nghiệp.

Người dân tập trung bên ngoài một chi nhánh đã bị niêm phong của Amber Gold.

Những người chỉ trích cáo buộc Thủ tướng Tusk, rằng đã biết về sự mờ ám của Plichta và Amber Gold, nhưng chỉ nói điều đó với con trai,  không chia sẻ cho công chúng và đưa ra biện pháp ngăn chặn. Công tố viên điều tra cho biết những thông tin về mạng lưới tài chính bất hợp pháp phía sau Plichta được giữ rất kín và khó có thể lọt ra ngoài do chúng dính dáng tới Donald Tusk. Cho tới khi người ta chứng minh được ông Tusk trong sạch, vụ án mới được công khai rộng rãi vì lúc này sẽ chỉ có một mình Plichta phải chịu tội ở tòa, mà tòa lại do chính quyền ông Tusk kiểm soát!?

Đảng đối lập yêu cầu Thủ tướng phải giải trình về Amber Gold và sự liên quan của ông cùng con trai với một số khoản tiền từ công ty này. "Chúng tôi sẽ không để cho bê bối này dễ dàng chìm xuồng, và Donald Tusk phải giải thích rõ ràng tại sao hoạt động chính phủ do ông ta trực tiếp thực hiện lại để xảy ra chuyện động trời này", nghị sĩ Gazeta tuyên bố tại phiên họp Quốc hội. Thậm chí đảng Ba Lan đoàn kết SP đã vội vàng tiến hành một phiên họp bất thường đầu tuần qua để thống nhất phương án giải quyết triệt để "vụ tiền vàng" của Thủ tướng.

Chưa hết, phe đối lập kêu gọi thành lập Ban thanh tra Quốc hội, để điều tra toàn bộ vụ bê bối. Phe đối lập chỉ trích chính phủ đã không bảo vệ nhân dân có hiệu quả trước những thủ đoạn lừa đảo tương tự và sự yếu kém của Nhà nước Ba Lan hiện tại. Chủ tịch đảng đối lập mạnh nhất về pháp quyền và bình đẳng Jaroslaw tuyên bố: "Không thể nói về vụ này mà không đả động đến chuyện trùm Amber Gold đã có sự hỗ trợ đắc lực từ chính khách đảng cầm quyền (ông Tusk)". Tuy nhiên, Quốc hội Ba Lan đã phủ quyết lập ủy ban điều tra về Amber Gold với 235 phiếu thuận và 220 phiếu chống.

Trong thời gian vừa qua, nhiều bê bối như vụ Bộ trưởng Nông nghiệp Sawicki từ chức hay vụ tham nhũng tại Tổng cục Cảnh sát đã khiến uy tín của chính phủ, vai trò của Thủ tướng Tusk và đảng cầm quyền bị sụt giảm nghiêm trọng. Phe đối lập kêu gọi bầu thủ tướng mới và cách chức Chánh án Tòa án Gdansk do xử lý vụ Amber Gold chậm trễ và sai lệch.

Thất nghiệp cao, lãi tiết kiệm thấp đã lôi kéo người dân gửi tiền vào Amber Gold. Không có bất kỳ cảnh báo nào từ phía nhà nước hoặc Cơ quan An ninh quốc gia. Ông Tusk giải trình trước Quốc hội rằng việc này là trách nhiệm của ông, bộ máy hành chính và Viện Công tố. Thông tấn xã AP cũng lưu ý rằng không ai chỉ ra Thủ tướng sẽ gánh trách nhiệm chính trong vụ này, còn cá nhân Thủ tướng thì khẳng định, ông ta và cả con trai không làm điều gì xấu.

Dư luận lên án sự kém hiệu quả của cái gọi là Ủy ban Tư vấn tài chính do Thủ tướng Tusk cầm trịch. Thể chế luật pháp Nhà nước Ba Lan dường như bất lực trước vụ Gold Amber, trong khi để Plichta tự do ký hợp đồng bất chấp những lỗ hổng trong giao dịch với khách hàng. Chính phủ luôn khẳng định luật trấn áp các hoạt động ngoại ngân và mô hình kim tự tháp đã đầy đủ, nhưng lại được áp dụng thiếu hiệu quả và minh bạch. Mọi lời kêu gào hiện tại chỉ nhằm vào khoản bồi thường sau khi Amber Gold hay OLT phá sản, tuy nhiên ông Tusk cùng Ủy ban vẫn đứng ngoài cuộc.

Thực tế, phần lớn khách hàng sập bẫy Amber Gold vì họ không thông thạo giao dịch điện tử, trong khi mọi diễn biến tài chính hay cảnh báo đều được phát đi thông qua cổng thông tin điện tử của Ủy ban Tài chính thay vì công khai trước báo đài. Thế nên, Tusk cho dù bị đổ lỗi và đổ trách nhiệm sẽ vẫn bình yên vô sự, trong khi thiệt hại do chính người dân, mà theo Thủ tướng, "bị đồng tiền làm mờ mắt", gánh chịu.

Lẽ dĩ nhiên, Plichta lợi dụng sơ hở này để "dùng hợp đồng ảo lấy lãi suất thật". Vấn đề nghiêm trọng tới mức ông Tusk buộc phải giải tán ủy ban tạm thời để củng cố luật. Trong khi Thủ tướng lại tỏ ra rất khoan hồng với OLT, "con cưng" của Plichta, để hãng này thỏa sức hoạt động giúp con trai kiếm sống bằng những quy định dễ chịu từ Ủy ban Tài chính.

Cựu Cục trưởng Cục An ninh nội địa Bogdan chỉ trích lực lượng Cảnh sát Ba Lan vì những sai sót và thiếu chuyên nghiệp trong quá trình điều tra vụ Amber Gold. Ông nhấn mạnh rằng mọi chứng cứ chống lại Plichta dường như đang cố ý bị bỏ quên hoặc làm mờ đi, khiến vụ án trở nên vô cùng đơn giản và không lôi kéo nhiều quan chức chính phủ. "Tôi tin một lực lượng bí mật đang cất giữ những thông tin về cả một mạng lưới "tay to" đứng sau Amber Gold, và nhà nước đang có động thái che giấu sự thực về quan hệ với Plichta".

Ông cũng khẳng định "chắc như đinh đóng cột" rằng Thủ tướng đã ký quyết định yêu cầu truyền thông cung cấp thông tin giả nhằm gây nhiễu dư luận. Tiết lộ quan trọng nhất ấy là chuyện ông Tusk đã được biết tình hình tài chính yếu kém của Amber Gold và OLT từ tháng 5, tuy nhiên vẫn rất vô tư để Plichta hoạt động đầu tư, giao dịch chứng khoán và đóng thuế đều đặn.

Có hai khả năng khiến cuộc điều tra diễn ra thụ động cho dù nguy cơ vỡ nợ của Amber Gold đã rất hiện hữu. Thứ nhất, Plichta không chuyên nghiệp, ông ta không còn thời gian cứu nợ và buộc phải "vay nóng" của giới tỉ phú để tồn tại. Thứ hai, họ lấy cớ sụp đổ và Plichta ngồi tù để bảo vệ những ông trùm bí mật, thậm chí là cả một mạng lưới rửa tiền trái phép chưa được khám phá…