Bộ trưởng An ninh công cộng của Brazil: “Chiến binh” chống tội phạm

Vào một buổi sáng mưa gió cuối tháng 4/2011 ở mạn bắc thành phố cảng Rio de Janeiro (Brazil), cũng là thủ phủ bang cùng tên, một đoàn xe chở cảnh sát và quan chức nhà nước leo qua đồi dốc tiến vào trung tâm khu ổ chuột Borel nổi tiếng của Brazil nằm ở ngoại ô thành phố. Một người đàn ông to con mặc bộ đồ xám bước khỏi chiếc xe bọc thép và sải bước vào khu phố tồi tàn giữa những tiếng hoan hô nồng nhiệt của người dân. Đi cùng với người đàn ông là một người cầm dù che mưa và một số vệ sĩ.

Chỉ vài tuần trước đó thôi, khu ổ chuột (favela) Borel là địa ngục trần gian nằm dưới sự cai trị tàn bạo của bọn tội phạm có tổ chức. Lăm lăm súng tiểu liên trong tay, bọn chúng mặc sức gieo rắc  kinh hoàng cho 28.000 dân sống trong khu ổ chuột. Dân địa phương bị bọn tội phạm kìm kẹp quá lâu và thường xuyên chứng kiến cảnh đọ súng kinh hoàng giữa những bọn người sống ngoài vòng pháp luật, các băng gangster tranh hùng và đối đầu với cảnh sát. Nhưng buổi sáng này quang cảnh thật khác.

Đây là lần đầu tiên mà bất cứ ai cũng không bao giờ quên được - luật pháp bắt đầu được thực thi ở Borel. Và bây giờ Bộ trưởng An ninh công cộng của bang Rio de Janeiro - José Mariano Beltrame, chiến binh chống tội phạm tích cực nhất Brazil, thực hiện chuyến viếng thăm đến Borel. Beltrame bình tĩnh trả lời câu hỏi của người dân: "Tội ác sẽ không quay lại".

Về nhiều mặt, Beltrame có lẽ không hợp với vai trò một siêu cảnh sát của Brazil. Năm nay 53 tuổi, nói năng chậm rãi với chất giọng nhẹ của vùng thảo nguyên Rio Grande do Sul quê hương của ông. "Chúng ta húp cháo từ mép tô". Beltrame ví von về chiến thuật chống tội phạm hết sức thận trọng của cảnh sát - bắt đầu từ các ổ nhóm nhỏ trước khi tấn công vào những điểm nóng tội phạm nguy hiểm nhất. Trong 4 năm dưới sự kiểm soát của Beltrame, cảnh sát đã mang lại làn gió hòa bình cho 14 khu ổ chuột - trong đó bao gồm Borel, Complexo do Alemão và City of God. Những ông trùm của 3 băng nhóm đã bị tiêu diệt hay đang ngồi tù. Gần 1.000 cảnh sát biến chất, trong đó gồm 2 cựu sĩ quan chỉ huy, bị sa thải khỏi ngành.

Brazil, quốc gia lớn nhất Mỹ Latinh, với nền kinh tế phát triển nhanh và các nhà đầu tư đang cố săn tìm vận may - từ vành đai đồn điền cho đến trữ lượng dầu thô khổng lồ chôn sâu dưới Đại Tây Dương. Các công ty lớn nhất của Brazil - Công ty Dầu mỏ Petrobras và Công ty Khai mỏ Vale - là những tên tuổi mới của thế giới. Nhưng nếu có điều gì đó gây cản trở cho sự phát triển của một Brazil mới thì đó chính là tội phạm bạo lực.

Ông Beltrame (giữa) đang nói chuyện với cảnh sát Rio de Janeiro.

Mặc dù nói chung tỉ lệ tội phạm của Brazil đang giảm nhanh, nhưng quốc gia này vẫn còn bị thế giới coi là vùng đất của chết chóc. Cuộc chiến chống tội phạm bạo lực và nổi loạn vẫn còn đang ở giai đoạn đầu. Cảnh sát ở Rio de Janeiro còn nằm trong số những lực lượng mạnh tay nhất thế giới - họ giết chết 4 nghi can trong số 100 người bị bắt giữ, theo báo cáo năm 2009 của Tổ chức quốc tế Giám sát nhân quyền (HRW).

Mới đây, Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO) xếp Brazil (với tỉ lệ 20 vụ giết người trong 100.000 dân) là quốc gia bạo lực nhất đứng hàng thứ 6 trong số 100 quốc gia trên thế giới. Tỉ lệ giết người trong giới trẻ tăng gấp đôi kể từ năm 1980. Và Rio từ lâu được đánh giá là trung tâm tội phạm của Brazil. Beltrame nói: "Cảnh sát tiến hành một cuộc đột kích quy mô, đấu súng với bọn tội phạm, giết chết một hay hai tên buôn ma túy và bắt giữ được một lượng ma túy nào đó. Không lâu sau khi cảnh sát rút đi, mọi thứ trở lại như ban đầu".

Năm 2007, Thống đốc Rio - Sergio Cabral - giao cho Beltrame nhiệm vụ "thu dọn" các khu ổ chuột, hiện là nhà của 20% trong số 9 triệu dân của thủ phủ Rio de Janeiro. Ban đầu, Beltrame là thanh tra cảnh sát liên bang và công việc đầu tiên của ông là điều tra bọn buôn lậu ma túy.

Năm 2009, nhiều tuần sau khi Rio giành được quyền tổ chức Thế vận hội 2016, bọn tội phạm bắn rơi một chiếc máy bay trực thăng đằng sau pho tượng Chúa cứu thế của Rio, giết chết 3 sĩ quan cảnh sát. Đây có lẽ là phát đạn may mắn của bọn tội phạm nhưng hình ảnh video về chiếc trực thăng bốc cháy đã gây nên một phản ứng mạnh và từ đó dẫn đến những cuộc đấu súng tiếp theo làm chết thêm 23 cảnh sát nữa. Đây là cuộc khủng hoảng đẩy các chính khách vào sâu trong bức tường im lặng. Nhưng Beltrame quyết định thực thi pháp luật.

Nhiều ngày sau vụ máy bay trực thăng bị bắn rơi, Beltrame gặp gỡ những lãnh đạo cộng đồng trong nhà hàng Ipanema. Sự thất vọng của Beltrame, một phần, là nạn quan liêu hoành hành, hệ thống tư pháp lỏng lẻo và thiếu sự hợp tác liên bang. Gọi sự kiện là "ngày 11-9 của chúng ta", Beltrame kêu gọi người dân Rio đứng lên chống trả bọn tội phạm. Và ông đã nhận được sự hoan nghênh nồng nhiệt.

Trước mắt Beltrame là hai khu ổ chuột đáng sợ: Complexo do Alemão và Vila Cruzeiro. Để tấn công bọn chúng phải cần đến 2.000 cảnh sát trang bị vũ khí hạng nặng và sự hỗ trợ của quân đội. Ngày 28/11/2010, được sự hỗ trợ của xe bọc thép, xe tăng và máy bay trực thăng, các lực lượng an ninh tiến vào Alemão và Cruzeiro. "Chúng tôi đã chuẩn bị cho một cuộc tắm máu", Beltrame nói. Nhưng cuối cùng bọn tội phạm đã bỏ chạy tán loạn, vứt súng AK-47 thành đống. Thậm chí một số tên phải chui xuống cống rãnh mà trốn.

Người dân Rio ăn mừng chiến thắng, tuy nhiên nguy hiểm vẫn rình rập vì bọn tội phạm còn kiểm soát hàng chục khu vực của thành phố, bao gồm Maré với 13 favela và Rocinha với một favela gồm 60.000 dân. Có lẽ Beltrame chỉ mới bắt đầu cuộc chiến, nhưng ông đã giành được chiến thắng quan trọng