Chân dung chỉ điểm viên Libya của CIA trong vụ Lockerbie

Trong loạt hồ sơ giải mật từ năm 2008 nhưng mới được báo chí tiếp cận cho thấy, đại diện CIA tại Malta đã quá tập trung vào việc đối đầu với Tổ chức An ninh Jamahariya (ISO, sau này đổi lại là Tổ chức An ninh đối ngoại, ESO) - Cơ quan Tình báo đối ngoại của Libya - mà quên chú ý những sơ hở trong hoạt động cung cấp thông tin của chỉ điểm viên.

Các báo cáo tình báo của CIA gửi về tổng hành dinh ở Mỹ thời gian trước và sau khi xảy ra vụ Lockerbie đều đưa ra những thông tin "đáng quan ngại" về sự hiện diện ngày càng đông điệp viên Libya tại Malta - nơi được cho là xuất phát điểm của quả bom làm nổ tung PanAm 103. CIA cho rằng, Malta là "trạm trung chuyển" để điệp viên Libya triển khai vào châu Âu và Mỹ.

Báo cáo tình báo của CIA dựa vào nguồn tin của một chỉ điểm viên người Libya tên là Abdul Majid Giaka và một số nguồn tin "bí mật" khác, cho rằng giới chức sân bay và quản lý di trú của Malta đã giúp các điệp viên Libya xây dựng một "căn cứ" tại thủ đô Valletta.

Cụ thể, giới chức sân bay Luqa ở thủ đô Valletta đã cho phép người của ESO giả làm "người bán hàng rong" trong sân bay để theo dõi các mục tiêu mà ESO quan tâm. Báo cáo của CIA cũng cho thấy từ năm 1989, tình báo Libya bao gồm ESO và cả Cơ quan Tình báo quân đội Libya đã gia tăng lực lượng tại trạm Malta. Với sự giúp đỡ của giới chức cửa khẩu Malta, tình báo Libya ra vào đảo quốc này mà không để lại dấu vết gì.

Tuy nhiên, những báo cáo mật đó của CIA đã bị những người đại diện cho gia đình nạn nhân vụ Lockerbie phản bác. Một trong những người đại diện gia đình nạn nhân vụ Lockerbie là ông Robert Forrester cho rằng, CIA đã cố tình đánh lạc hướng dư luận về vụ Lockerbie khi tô đậm sự hiện diện của tình báo Libya tại Malta, trong đó có "thủ phạm" Abdel Baset al-Megrahi, một cựu sĩ quan tình báo của ESO, đã bị xử tù ở Anh và được ân xá tha tù năm 2009 vì lý do mắc bệnh hiểm nghèo.

Trả lời phỏng vấn báo The Times of Malta về những thông tin trong hồ sơ mật của CIA liên quan vụ Lockerbie, ông Forrester khẳng định sự thật là CIA đã đổ tội "oan" cho ông Megrahi, mà người khiến cho CIA phạm sai lầm này chính là chỉ điểm viên Giaka - người mang mật danh "P/1" trong các báo cáo tình báo của CIA và được cho là nguồn thông tin tình báo chủ yếu của CIA về các hoạt động của tình báo Libya tại Malta.

Mấu chốt toàn bộ sự việc "đổ oan" cho Megrahi đều nằm ở mối quan hệ phức tạp giữa CIA với chỉ điểm viên Giaka. Theo hồ sơ mật, Giaka bắt đầu tiếp xúc với CIA vào năm 1988. Tại thời điểm đó, ông ta là một nhân viên làm việc tại chi nhánh Malta của Hãng hàng không Libya Arab Airlines, nhưng thực chất là một điệp viên ngầm của JSO, gia nhập từ năm 1984.

Tháng 8/1988, Giaka một mình tự đi vào Đại sứ quán Mỹ tại Valletta và xin được hợp tác nhằm tìm kiếm cơ hội "đổi đời", định cư tại Mỹ. Điều kiện trao đổi ban đầu của Giaka với CIA là CIA giúp ông ta làm "phẫu thuật giả" nhằm trốn tránh việc phải quay về Libya thực hiện nghĩa vụ quân sự. Sau vài tháng cung cấp thông tin "đáng tin cậy", Giaka được CIA giúp làm "phẫu thuật giả".

Trong các báo cáo mật, CIA đã khen ngợi Giaka hết lời, khen ông ta là người "thông minh, nghiêm túc và rất chững chạc", hết mình vì công việc và có năng lực chuyển những thông tin tình báo chống khủng bố một cách  đúng hẹn.

Sự tin tưởng sau vài tháng hợp tác đã khiến CIA mắc sai lầm là quá tin vào những gì Giaka cung cấp. Giaka đã khiến CIA và chính quyền Mỹ hết sức hài lòng khi cung cấp thông tin giúp CIA tin rằng sĩ quan tình báo Libya Megrahi chính là thủ phạm.

Trong một lần tiếp xúc với CIA vào tháng 10/1988, lúc đó ông Megrahi cũng đang có chuyến công tác đến Malta, Giaka đã tung thông tin rằng "một lượng thuốc nổ màu vàng vừa được vận chuyển đến Malta".

Từ những thông tin sai lệch ban đầu do Giaka cung cấp, mối dây liên hệ giữa ông Megrahi với vụ Lockerbie bắt đầu được tạo nên khi cảnh sát tìm thấy trong chiếc vali đựng bom một mảnh tã quấn trẻ em mang nhãn hiệu "Yorkie" do một công ty của Malta sản xuất, và các nhà điều tra đã truy ra nơi bán là một cửa hàng tại Valletta.

Những thông tin đó đã được CIA tổng hợp thành báo cáo tình báo để đưa ra kết luận rằng ông Megrahi là "thủ phạm" vụ đánh bom máy bay PanAm 103 trên bầu trời Lockerbie nhằm trả thù Mỹ đã ném bom Tripoli năm 1986.

Từ đầu đã có nhiều ý kiến phản đối kết luận vội vàng về thủ phạm đích thực của vụ Lockerbie, đặc biệt là việc suy diễn vô căn cứ đối với mảnh tã lót của trẻ em với nơi xuất xứ quả bom và sự dính líu của ông Megrahi. Nhóm các đại diện gia đình nạn nhân vụ Lockerbie của ông Forrester đặc biệt công kích kết luận vô căn cứ cho rằng quả bom xuất phát từ Malta.

Một giả thuyết được đặt ra là quả bom được mang đến London thông qua một chuyến bay từ sân bay quốc tế Franfurt, Đức, trước khi nó được mang lên chiếc PanAm 103, và Iran chứ không phải Libya là thủ phạm. Tuy nhiên, giả thuyết này đã bị tòa án bác bỏ.

Năm 1991, khi phát hiện số lượng điệp viên Libya đến Malta tăng đột biến, Giaka lo sợ bị bắt giao nộp về Libya, nên đã chủ động đến gặp liên lạc viên CIA đề cập thẳng vấn đề định cư tại Mỹ. CIA cũng nhận thấy mối nguy hiểm đang tăng cao đối với đầu mối thông tin quan trọng của mình cho nên đã đưa ông ta sang Mỹ và bảo vệ với tư cách nhân chứng.

Tại phiên tòa xét xử vụ Lockerbie năm 2000, Giaka ra làm chứng buộc tội Megrahi, nhưng hầu hết thông tin chứng cứ do ông ta cung cấp đã bị tòa án bác bỏ vì thiếu căn cứ thực tế. Có điều, rốt cuộc Megrahi vẫn bị buộc tội