Đòn tấn công vào nền văn minh Arập

Tổng giám đốc Cơ quan Bảo tồn Cổ vật và Nhà bảo tàng Syria (DGAM) Maamoun Abdulkarim cho biết, ông nhận được tin chuyên gia khảo cổ học nổi tiếng Khaled al-Asaad bị IS hành hình hôm 18-8 từ gia đình nạn nhân. Khaled Asaad đã trải qua hơn 50 năm miệt mài nghiên cứu di tích cổ thành phố Palmyra và nhiều công trình khoa học của ông được đăng tải trên các tạp chí khảo cổ có uy tín trên thế giới.

Chris Doyle, Giám đốc Hội đồng Trí tuệ Arab - Anh (Caabu) đặt trụ sở tại London, dẫn một nguồn tin từ Syria cho hay Asaad bị hành hình do từ chối cung cấp thông tin về nơi cất giấu những kho tàng cổ vật của Palmyra. Các nhà hoạt động ở Palmyra đã đưa lên mạng xã hội hình ảnh thi thể bị chặt đầu của Asaad và treo trên đường phố. Một tấm bảng cột trên xác Asaad buộc tội ông trung thành với chính quyền Damascus và hợp tác với giới chức an ninh và tình báo Syria.

Ảnh chụp Khaled al-Asaad trước quan tài cổ hiếm hoi ở Palmyra, năm 2002.

Theo cơ quan thông tấn Sana và Tổ chức Giám sát Nhân quyền Syria (SOHR) đặt trụ sở tại Anh, nhà khoa học Asaad bị chặt đầu ngay trước mắt hàng chục người dân tụ tập tại quảng trường gần nhà bảo tàng thành phố Palmyra. Theo Amr al-Azm, cựu quan chức phụ trách bảo tồn cổ vật Syria, chuyên gia khảo cổ "không thể thay thế được" Asaad là người tổ chức những cuộc khai quật đầu tiên ở Palmyra cũng như ra sức phục hồi nhiều di tích trong thành phố. IS chiếm được Palmyra  tháng 5/2015 và mới đây nhất - ngày 23/8 - IS đã đặt chất nổ phá hoại ngôi đền Baalshamin. Được biết, ngôi đền Baalshamin được xây dựng vào thế kỷ I thờ thần giông bão và mưa.

Trước khi Palmyra rơi vào tay IS, hàng trăm bức tượng cổ được bí mật di chuyển đến những địa điểm cất giấu an toàn do lo ngại bọn khủng bố sẽ phá hủy nền văn minh cổ. IS hiện nay đang cố gắng tìm kiếm những cổ vật có giá trị cao để bán kiếm tiền nuôi dưỡng tổ chức. Theo Azm, Asaad đóng vai trò chính trong kế hoạch sơ tán những hiện vật quý giá trong nhà bảo tàng ở Palmyra - thành phố phát triển thịnh vượng thời cổ đại và là trung tâm thương mại quan trọng dọc Con đường Tơ lụa.

Trong vài thập niên qua, Khaled al-Asaad hợp tác chặt chẽ với các nhà khoa học Mỹ, Pháp, Đức và Thụy Sĩ trong những chương trình khai quật và nghiên cứu di tích của thành phố cổ 2.000 năm với nhiều công trình được Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục Liên Hiệp Quốc (UNESCO) vinh danh bao gồm các ngôi mộ La Mã và Đền thờ Bel. Theo nguồn Sana, Asaad là người khám phá ra một vài nghĩa trang cổ, hang động và một khu mộ Byzantine ở Palmyra. Khaled al-Asaad cũng là chuyên gia về ngôn ngữ Aramaic trong khu vực trước khi đạo Hồi du nhập vào thế kỷ 7. Ông cũng đều đặn dịch các văn bản tiếng Aramaic cho đến năm 2011. Khalil Hariri, con rể của Asaad, nhận định: "Al-Asaad là kho báu của Syria và cả thế giới".

Khaled al-Asaad chào đời năm 1934 tại Palmyra và sống phần lớn đời mình ở thành phố cổ này. Ông tốt nghiệp khoa lịch sử Đại học Damascus và là cha của 11 đứa con, trong đó một cô gái được đặt tên Zenobia - theo tên nữ hoàng nổi tiếng ở Palmyra. Asaad là người gìn giữ di tích cổ thành phố Palmyra trong suốt 40 năm, kể từ năm 1963.

Năm 2003, Asaad nằm trong đội chuyên gia phối hợp Syria - Ba Lan khám phá bức tranh ghép mảnh thế kỷ 3 thể hiện cuộc chiến giữa một người và con thú có cánh. Asaad mô tả khám phá bức tranh cổ là "một trong những phát hiện quý giá nhất có được ở Palmyra". Năm 2001, Asaad tuyên bố phát hiện được 700 đồng tiền đúc bằng bạc thế kỷ 7 mang hình ảnh hai vì vua Khosru I và Khosru II - một phần trong triều đại Sassanid (một trong 2 đế quốc hùng mạnh nhất vùng Tây Á trong suốt 400 năm) trị vì Palmyra trước khi đạo Hồi du nhập vào nơi này.

Asaad cũng thường nói chuyện tại các hội nghị khoa học, trình bày những nghiên cứu đáng quan tâm của ông. Sau khi Asaad về hưu năm 2003, con trai ông Walid đảm nhận công việc bảo tồn di tích Palmyra. Cả hai cha con đều bị IS bắt giữ hồi tháng 5/2015, song hiện giờ vẫn chưa có tin tức gì về số phận Walid. Trên chính trường, Khaled al-Asaad gia nhập đảng Ba'ath từ năm 1954 và một số người cho rằng ông là người "rất mực trung thành" với chế độ tổng thống Bashar al-Assad.

Dario Franceschini, Bộ trưởng Di sản, Hoạt động văn hóa và Du lịch Italia, thông báo mọi lá cờ ở các nhà bảo tàng nước này sẽ treo rủ để tưởng nhớ Khaled al-Asaad. Tổng giám đốc UNESCO Irina Bokova lên án vụ giết hại Asaad và phát biểu: "Bọn chúng giết ông bởi vì ông không phản bội Palmyra. Đây là nơi ông đã hiến dâng trọn cuộc đời mình". Hội Các nhà sử học Aligath (AHS) bày tỏ hy vọng bọn giết người sẽ sớm bị trừng trị trước pháp luật. Irfan Habib, Chủ tịch AHS, nhấn mạnh: "Đây không chỉ là cuộc tấn công vào giới trí thức mà còn vào nền văn minh Arập".