Cái chết bí ẩn của một điệp viên làm việc cho Liên Xô

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Cơ quan Tình báo chiến lược Mỹ (Office of Strategic Services -OSS) bị giải thể. Năm 1947, Quốc hội Mỹ thông qua Luật An ninh quốc gia (National Security Act) trong đó quy định việc thành lập một cơ quan tình báo quốc gia mới lấy tên là Central Intelligence Agency (CIA). Cơ quan Tình báo Liên Xô lúc đó đặt trong Cơ quan An ninh NKVD (tiền thân của KGB) do Lavrenti Beria lãnh đạo đã tìm cách tuyển chọn điệp viên thâm nhập CIA ngay từ đầu. Họ đã nghiên cứu hồ sơ do Gestapo để lại và phát hiện ra trường hợp James Speyer Kronthal là một đối tượng tuyển chọn lý tưởng.

James Speyer Kronthal tốt nghiệp hai trường đại học nổi tiếng nước Mỹ là Yale (năm 1934) và Harvard (năm 1941), nói thông thạo tiếng Đức, tiếng Pháp và tiếng Italia. Kronthal từng được tuyển vào Cơ quan Tình báo chiến lược (OSS) và làm việc dưới quyền Allen Dulles tại chi nhánh của OSS tại Berne, Thụy Sỹ. Do có cùng đẳng cấp xã hội, cùng chia sẻ các giá trị văn hóa và quan điểm chính trị như nhau, Kronthal rất thân thiết với Allen Dulles và được Allen Dulles tin cậy. Khi CIA thành lập, Allen Dulles được cử làm giám đốc đầu tiên của cơ quan này. Ngày 21/4/1947, Dulles đã cử Kronthal làm trưởng Trung tâm Tình báo CIA tại Berne.

Trong khi đó, các điệp viên của NKVD tại Washington cũng xác minh được biết James Speyer Kronthal có liên quan đến Joseph Speyer, chủ ngân hàng Speyer &Co, thành lập năm 1837 tại Francfort và đặt trụ sở chính tại New York một năm sau đó. Ngân hàng này đã từng giao dịch với Sa Hoàng của nước Nga. Joseph Speyer từng là cổ đông trong công ty của Leon Kronthal, hai người rất thân thiết và quý mến nhau.

Năm 1913, khi con trai sinh ra, Leon Kronthal đã lấy họ của Speyer đặt làm tên đệm cho con trai mình. Nhờ có mối quan hệ mật thiết này, James Speyer Kronthal được Joseph Speyer coi như thành viên trong gia đình. Ngay từ thuở thiếu thời, Joseph đã đưa James đến giao lưu với giới thượng lưu ở Mỹ.

Sau khi học xong, James không làm việc cho công ty của bố mà làm cho công ty của Joseph Speyer. Ông này cử James sang Đức từ năm 1933 đến 1939 với nhiệm vụ bán lại các tác phẩm nghệ thuật thuộc sở hữu của người Do Thái bị Đức Quốc xã tịch thu. Công việc này đã giúp cho James Speyer Kronthal quen biết các nhà lãnh đạo chủ chốt của Đức Quốc xã như Goering, Goebbels, Himmler. Thời kỳ ở Đức cũng là thời kỳ ở Kronthal xuất hiện khuynh hướng đồng tính luyến ái.

Việc Kronthal thích quan hệ luyến ái với các cậu bé vị thành niên không thoát khỏi tầm mắt của Gestapo. Goering đã phải can thiệp để Kronthal không bị bắt. Hồ sơ vụ này được Gestapo cất giữ cẩn mật, sau này NKVD đã lục tìm ra được. NKVD còn biết được rằng Kronthal luôn bị dằn vặt bởi việc bán các tài sản ăn cắp của người Do Thái nên đã từ bỏ công việc này và xin về Mỹ theo học tiếp lịch sử nghệ thuật.

Sau vụ Trân Châu Cảng, James Kronthal được tuyển vào quân tình nguyện Mỹ và được điều động phục vụ trong đơn vị truyền tin và năm 1944 được chuyển  sang làm việc tại OSS. Kinh nghiệm sống ở Đức trước chiến tranh của James Kronthal trở nên rất quý giá đối với Allen Dulles lúc đó là trưởng trung tâm của OSS tại Berne, Thụy Sỹ. Dulles coi Kronthal như là người trợ thủ lý tưởng.

Sự thất bại của nước Đức phát xít phần nào xoa dịu sự dằn vặt của Kronthal, vì chính Kronthal lại được giao nhiệm vụ thu hồi các tác phẩm nghệ thuật bị Đức Quốc xã cướp. Allen Dulles tin tưởng hoàn toàn vào Kronthal và để Kronthal được sống tự do với sở thích cá nhân đồng tính của mình. Kronthal thấy mình được tự do thoải mái quá tại châu Âu cũng sinh chán, nên đã xin về Mỹ làm việc trong ngành ngân hàng. Song tại đây, bệnh đồng tính của Kronthal ngày càng lộ liễu. Đến năm 1947, khi Kronthal được bổ nhiệm làm trưởng trung tâm CIA tại Berne với chức năng phụ trách toàn bộ Tây Âu mới khỏa lấp được khát vọng của Kronthal.

Thực ra những thông tin do Kronthal cung cấp với cương vị trưởng trung tâm CIA ở Berne không được Beria đánh giá cao, song Beria nhìn nhận ở Kronthal là người có thể tiến những bước xa hơn, sẽ trở thành một điệp viên nằm vùng của tình báo Liên Xô trong lòng nước Mỹ.

Một kế hoạch tuyển chọn truyền thống được NKVD thiết lập. NKVD cung cấp cho Kronthal các cậu bé vị thành niên rồi bí mật quay phim các sinh hoạt đồi trụy của Kronthal và sử dụng nó để khống chế Kronthal. Để thúc đẩy Kronthal sớm rơi vào cái bẫy của mình, lúc đầu NKVD chỉ đòi hỏi Kronthal cung cấp cho Moskva những tin tức chưa có giá trị, nhưng nó là bằng chứng cho thấy Kronthal đã phản bội nước Mỹ. Một khi chân tay đã bị trói chặt vào ông chủ mới, Kronthal không còn đường tháo lui nữa.

Tháng 5/1952, Kronthal được giao tham gia việc tổ chức lại CIA nên phải quay trở lại Washington. Kronthal rất ngại trở về nước Mỹ vì anh ta cảm thấy đau  khổ đã phản bội đất nước, mặt khác không chịu nổi sức ép tâm lý vì làm gián điệp đôi. 5 năm hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc tại Berne là tiền đề để Kronthal có một sự nghiệp công danh rực rỡ trong Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ. Tại Moskva, NKVD vui mừng vì đã thò tay được vào một mỏ vàng.

Cuộc bầu cử tổng thống năm 1952 tại Mỹ đã kéo theo nhiều thay đổi trong CIA, Walter Bedell Smith buộc phải rời khỏi ban lãnh đạo CIA vì lý do sức khỏe. NKVD yêu cầu Kronthal cung cấp thông tin về những người có khả năng thay thế Walter Bedell Smith, những thông tin này rất quan trọng vì lúc đó hai điệp viên của tình báo Liên Xô tại Anh là Burgess và McLean đã bị phát giác, phía Mỹ trở nên cảnh giác, ít cung cấp thông tin cho tình báo Anh. NKVD coi việc thâm nhập sâu vào CIA là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu vì giờ đây CIA đã trở thành đối thủ chính của họ.

Kronthal không thể đáp ứng yêu cầu của NKVD, vì lúc đó Enseinhower chưa biết Kronthal là ai. Sau khi một vài ứng cử viên từ chối nhận nhiệm vụ đứng đầu Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ, Allen Dulles đã nhận nhiệm vụ này. Đối với Kronthal, đây là điều bất lợi, vì Kronthal biết rõ rằng NKVD sẽ không để yên mà sẽ yêu cầu Kronthal đòi Dulles giao cho một trọng trách hàng đầu trong CIA, nhất là chức Cục trưởng Cục hành động bí mật, một chức vụ mà NKVD mơ ước có thể khống chế được. Song do bị mệt mỏi bởi thói xấu đồng tính và mang tâm trạng của kẻ phản bội, Kronthal đã không có đủ dũng khí để tranh cử chức vụ trên với các đồng nghiệp khác, Kronthal đã để cơ hội qua đi.

Cái chết của Staline ngày 2/3/1953 đã làm đảo lộn bàn cờ chính trị Liên Xô. Để duy trì sự kiểm soát của NKVD đầy quyền lực, Beria gây sức ép đòi Kronthal và các điệp viên khác ở nước ngoài phải cung cấp nhiều thông tin hơn nữa để tạo thành tích cho Beria. Chính trong bối cảnh này, ngày 31/3/1953, Allen Dulles muốn biết sẽ trao cho Kronthal chức vụ gì, vì bản thân Kronthal đã không đòi hỏi. Hai người ở cách nhau chỉ có hai dãy phố. Dulles đã mời Kronthal tới nhà ăn bữa tối và làm việc.

Không ai biết hai người đã nói những gì trong tối hôm đó, vì Allen Dulles đã không đề cập đến việc này trước bất kỳ ai. Người ta chỉ biết rằng sau khi từ nhà Allen Dulles trở về quá nửa đêm, Kronthal đã viết hai bức thư, một cho Dulles và một cho Richard Helms và một mẩu giấy để ở ngoài cửa yêu cầu giúp việc không quấy rầy.

Kronthal đã không có mặt tại văn phòng CIA vào lúc 9h30' sáng hôm sau. Một nhân viên CIA điện thoại yêu cầu bà giúp việc Thomas đánh thức Kronthal dậy. Một lúc sau, hai nhân viên an ninh nội bộ CIA là Gould Cassal và McGregor Gray có mặt tại nhà Kronthal và phát hiện ra Kronthal đã chết. Một lọ thủy tinh nhỏ nằm lăn trên sàn nhà gần đầu giường nơi Kronthal nằm. Hai bức thư gửi cho Richard Helms và Alllen Dulles đã được trao đúng tay người nhận mà không bị cảnh sát tịch thu. Được định hướng đây là vụ tự sát, vụ việc này đã sớm rơi vào lãng quên. Giải phẫu tử thi xác định được giờ chết là quá nửa đêm, nhưng phân tích hoá học không cho phép xác định nguyên nhân cái chết cũng như là chất chứa trong lọ thủy tinh tìm thấy bên cạnh xác chết.

Vậy đây là vụ sát hại hay vụ tự sát? CIA tìm cách che giấu sự thật, nhưng luôn lý giải rằng Kronthal bị tình báo Liên Xô loại bỏ. Song cũng có giả thuyết cho rằng Dulles hoàn toàn có thể ra lệnh hành quyết Kronthal vừa để giải quyết vấn đề nội bộ, vừa để cho người Liên Xô thấy được điệp viên nằm vùng của họ đã bị phát hiện, sự xuất hiện mau chóng của hai nhân viên an ninh nội bộ CIA tại nhà Kronthal là bằng chứng cho giả thuyết này. Nhưng giả thuyết có thể tin được là tối hôm đó sau khi đã thú nhận toàn bộ sự thật với Allen Dulles, Dulles trở nên lo lắng nên khi không thấy Kronthal tới văn phòng đã cho hai nhân viên an ninh đến nhà Kronthal xem có điều gì xảy ra.

Tất cả chỉ là giả thuyết, còn hồ sơ của Kronthal thì vẫn nằm sâu trong kho lưu trữ của CIA