Tiết lộ hồ sơ MI-5 về nhà khoa học Jacob Bronowski

Jacob Bronowski được tưởng nhớ như là một nhà khoa học lỗi lạc và một phát thanh viên truyền hình nổi tiếng với loạt chương trình "The Ascent of Man" - được đánh giá cao và thường xuyên nằm trong danh sách những chương trình truyền hình hay nhất mọi thời đại ở nước Anh - phát sóng trên Đài BBC trong thập niên 70 thế kỷ trước.

Khi thực hiện chương trình này, Jacob Bronowski là lãnh đạo Viện Salk ở California (Mỹ), một chức vụ ông nắm giữ từ năm 1963. Theo nữ Giáo sư Lisa Jardine, cha bà không bao giờ muốn rời bỏ nước Anh. Bronowski yêu đất nước Anh, là nơi ông lánh nạn lúc còn là cậu bé 12 tuổi trước cuộc tàn sát người Do Thái khắp châu Âu của phát xít Đức. Bronowski cũng yêu thích công việc giảng dạy và nghiên cứu khoa học ở Oxford hay Cambridge của đất nước Anh.

Nhưng, trong khi đó, MI-5 đánh giá Bronowski là "mối nguy hiểm đe dọa an ninh" và âm thầm theo dõi ông trong thời gian dài. Khối hồ sơ khổng lồ về Jacob Bronowski (cũng như về một số trí thức nổi tiếng khác ở nước Anh) mở ra vào cuối năm 1939 sau khi MI-5 nhận được mật báo từ một thầy giáo cho biết con trai ông ta đã tình cờ gặp Bronowski ở thành phố Hull và mô tả giáo sư là nhân vật "cực tả", "chửi rủa đất nước này".

Nhưng theo báo cáo của cảnh sát địa phương trình lên Bộ Nội vụ Anh thì Jacob Bronowski - theo như họ biết - không là thành viên của bất cứ tổ chức cộng sản nào cũng như là người rất thân nước Anh. Không vì thế mà sự việc dừng lại ở đây và đến năm 1940, MI-5 tiếp tục nhận được tin mật báo khác, lần này đến từ một giáo sư đại học WE Collinson. Người này - do có sự quen biết nên đã gặp trực tiếp sĩ quan mật vụ Pilcher của MI-5 - mô tả Jacob Bronowski là "một người khích động quần chúng theo kiểu cộng sản" và "truyền bá những học thuyết ủng hộ nổi loạn". 

Jacob Bronowski.

Một lần nữa MI-5 đề nghị Sở Cảnh sát thành phố Hull giúp đỡ điều tra và Alfred Foster có nhiệm vụ theo dõi chặt chẽ Giáo sư Bronowski trong những sự kiện công chúng. Trong cuộc họp của tổ chức cánh tả Left Book Club vào tháng 10/1940, người diễn thuyết lên tiếng chỉ trích chính quyền nước Anh không muốn chiến thắng trong cuộc chiến tranh (chống phát xít Đức) và nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của nhiều thành viên tham gia sự kiện.

Điều đặc biệt là trong cuộc họp có mặt một vài thành viên đảng Cộng sản và một người trong số này thậm chí còn mời mọi người tiếp tục bàn luận về vấn đề trong một cuộc họp khác của đảng Cộng sản. Jacob Bronowski là chủ tọa cuộc họp, và theo báo cáo của sĩ quan cảnh sát Alfred Foster thì giáo sư đã trả lời là sẵn sàng "hợp tác" với những người cộng sản về những điểm mà ông đồng cảm với họ.

3 tháng sau, Alfred Foster đến một cuộc họp của hội sân khấu People's Theatre Guild và chứng kiến những vở kịch phê phán giới cầm quyền và Vương quốc Anh. Giáo sư Jacob Bronowski ngâm một bài thơ do ông sáng tác có tựa đề "Sao mà tôi căm ghét chiến tranh". Trong báo cáo của mình, Alfred Foster nói bài thơ của Jacob Bronowski mang tính yêu hòa bình và nhận định "Bronowski là người cộng sản trên danh nghĩa".

Báo cáo của Foster trở thành nền tảng cho những báo cáo trong nhiều năm sau đó của MI-5. Trên thực tế, Jacob Bronowski không là thành viên của đảng Cộng sản, không nằm trong tổ chức cánh tả Young Communist League vì ông không hề tham gia những cuộc họp của họ. Trong nhiều năm dài theo dõi MI-5 vẫn không đủ bằng chứng để có thể buộc tội Jacob Bronowski. Mặc dù vậy, MI-5 vẫn không chịu buông tha cho giáo sư và vẫn khăng khăng cảnh báo Bronowski là "nguy cơ về an ninh" trong thập niên 50 thế kỷ XX.

Năm 1943, Bộ An ninh Nội địa Anh đang tìm kiếm một nhà toán học để giúp đỡ lên kế hoạch đánh bom một số thành phố nước Đức Quốc xã, do những con tính quá phức tạp và họ yêu cầu MI-5 nhờ Giáo sư Jacob Bronowski giúp đỡ. MI-5 liền gửi đến một báo cáo không ủng hộ Bronowski nhưng Bộ An ninh Nội địa vẫn một mực chọn giáo sư vì ông là một nhà khoa học lỗi lạc vào thời đó.

Cuối cùng Bronowski vẫn được Bộ An ninh Nội địa Anh chọn, và hiệu quả công việc đã giúp ông được người Mỹ mời làm cố vấn cho những cuộc tấn công vào một số thành phố của Nhật Bản. Sau khi người Mỹ ném 2 quả bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki, Jacob Bronowski được Anh gửi đến Nhật Bản để quan sát những hậu quả của bom nguyên tử.

Đúng một năm sau, Bronowski xuất hiện trên kênh truyền hình BBC nói lên những gì mà ông đã chứng kiến ở Nhật Bản sau khi bị Mỹ ném bom nguyên tử. Mặc dù không bị chính quyền Anh buộc tội hay cầm tù, nhưng  ông không được tham gia nghiên cứu về nguyên tử trong năm 1947. Bronowski đành phải chuyển sang các nghiên cứu khác.

Trong thập niên 50, Bronowski nhanh chóng nổi tiếng ở nước Anh khi thường xuyên xuất hiện trong những chương trình của BBC như là "Brains Trust". Bronowski được mời tham gia thành lập hay điều hành nhiều trường đại học ở hải ngoại, ngoại trừ nước Anh. Giáo sư Lisa Jardine, con gái của Bronowski (ông có tất cả 4 người con đều là con gái), cho biết các thành viên trong gia đình đều là những người cộng sản, nhưng cha của bà đã "quyết định ngay từ rất sớm là không bao giờ chính thức tham gia chính trị". Cũng theo Jardine, cha của bà không mảy may nghi ngờ MI-5 âm thầm theo dõi mình.

Jacob Bronowski sinh ngày 18/1/1908 ở Lodz, Ba Lan. Ông cùng với gia đình bay đến nước Đức trong cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất và tiếp tục bay sang Anh năm 1920. Sau Thế chiến II, Bronowski làm việc cho UNESCO. Ông mất năm 1974 vì bệnh tim và được an táng tại nghĩa trang Highgate, khu tây London