Từ điển bách khoa toàn thư về các chương trình gián điệp

Dự án tập hợp Từ điển Bách khoa toàn thư tình báo là một phần trong nỗ lực chung của Quốc hội Mỹ trong việc giám sát, kiểm soát hoạt động tình báo của Chính phủ  Mỹ trên phạm vi toàn cầu.

Thượng nghị sĩ (TNS) Dianne Feinstein là người đầu tiên khởi xướng dự án xây dựng bách khoa toàn thư này từ tháng 10/2013. Bà đã bắt đầu xem xét, kiểm điểm lại các chương trình tình báo cũ và mới.

Theo Feinstein, bà bắt đầu triển khai ý tưởng làm bách khoa toàn thư sau khi đổ bể vụ cựu nhân viên tình báo NSA Edward Snowden tiết lộ trên báo chí hàng trăm ngàn trang tài liệu mật về các chương trình gián điệp nghe lén, đọc trộm khổng lồ của NSA vào tháng 5/2013.

Thượng nghị sĩ Dianne Feinstein.

Những tiết lộ ban đầu của Snowden cho thấy nước Mỹ nghe lén hầu như toàn bộ các cuộc gọi điện thoại của người Mỹ và người nước ngoài và những giao tiếp viễn thông điện tử. Nhưng phải đến khi thông tin mật do Snowden tiết lộ cho thấy tình báo Mỹ đã nghe lén điện thoại của Thủ tướng Đức Angela Merkel và nhiều đồng minh khác khiến nước Mỹ mất mặt thì TNS Feinstein mới quyết định triển khai dự án.

Bà Feinstein cho biết, mục đích của Ủy ban Tình báo khi thực hiện dự án này là nắm rõ mọi chương trình tình báo. Động cơ chủ yếu thúc đẩy thực hiện dự án là việc NSA đã thiếu minh bạch trong các hoạt động của mình.

Mặc dù được các cơ quan tình báo thường xuyên báo cáo (tóm tắt) về các hoạt động tình báo, nhưng hoạt động do thám tín hiệu của NSA không được báo cáo đầy đủ khiến các thành viên Ủy ban này nắm thông tin không chính xác về các chương trình. Vì thế, Ủy ban quyết định cần phải tăng cường và nâng cao việc giám sát hoạt động tình báo.

Cho đến nay, Ủy ban Tình báo đã tìm kiếm, thu thập được hàng trăm chương trình rải rác khắp nơi. Những chương trình gián điệp gây tranh cãi nhất được Snowden tiết lộ đã được các cơ quan tình báo liên quan giải trình đầy đủ cho Ủy ban, như việc NSA thu thập dữ liệu lưu trữ các cuộc gọi điện thoại của người Mỹ, và việc NSA dùng chương trình PRISM thâm nhập vào cơ sở dữ liệu các công ty cung cấp dịch vụ viễn thông để thu thập dữ liệu người dùng nước ngoài. Đây là những chương trình được Quốc hội cho phép thực hiện với sự giám sát của một tòa án bí mật.

Chỉ thị hành pháp 12333 cho phép thu thập thông tin tình báo hải ngoại mà không cần lệnh của tòa án. Từ đó dẫn đến việc các cơ quan tình báo triển khai quá nhiều chương trình gián điệp, đến nỗi ngay cả các cơ quan Chính phủ Mỹ cũng gặp khó khăn khi theo dõi, giám sát thực hiện chúng. Trong số đó có nhiều chương trình nhạy cảm mà chỉ một số ít người được phép biết thông tin chi tiết, vì vậy đã gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước.

Các nghị sĩ thành viên Ủy ban Tình báo đôi khi cũng gặp khó khăn khi phải cố hiểu các thông tin báo cáo mà họ nhận được từ các cơ quan tình báo, trong đó có một số thông tin họ không thể mang ra trao đổi, chia sẻ hay thảo luận (để cùng nhau tìm hiểu) với ngay cả nhân viên văn phòng của mình.

Giám đốc Tình báo Quốc gia James Clapper cũng từng phải thốt lên một câu ví von khôi hài rằng, "trên thế gian này chỉ có trời mới biết rõ hết tất cả các chương trình tình báo bí mật của Chính phủ Mỹ"!

Việc xây dựng Từ điển Bách khoa toàn thư về tình báo Mỹ là một nỗ lực lớn của bản thân bà Feinstein. TNS kể, lúc đầu bà không chắc ông Richard Burr - Chủ tịch Ủy ban Tình báo Thượng viện, là người của đảng Cộng hòa - có đồng ý tiếp tục theo đuổi dự án của bà hay không, khi ông tiếp quản chức Chủ tịch Ủy ban vào đầu năm nay. Nhưng cuối cùng, TNS Feinstein đã đạt một thỏa thuận với TNS Burr nên dự án được tiếp tục, và sẽ hoàn tất vào tháng 9 năm nay, khi đó một từ điển bách khoa toàn thư có một không hai về tình báo thế giới sẽ chính thức ra đời.