Zinaida Batraeva, nữ điệp viên tầm cỡ của Tình báo Đối ngoại Xô Viết
Trước đó, ngay cả họ hàng và bạn bè thân thiết nhất của Batraeva cũng không thể biết rằng, người phụ nữ này - từng được biết đến như một phu nhân mến khách và cởi mở của một nhà ngoại giao Xôviết, chỉ quan tâm đến công việc nội trợ trong gia đình và con cái - lại là một nhân viên tình báo đối ngoại có thâm niên nhiều năm.
Batraeva đã đảm trách một loạt nhiệm vụ quan trọng tầm cỡ quốc gia trong những chuyến công du nước ngoài của chồng - gặp gỡ với các điệp viên nằm vùng, khai thác thông tin giá trị cũng như tham gia một số chiến dịch tình báo v.v...
Cuộc tình có lợi cho cách mạng
Zinaida Batraeva sinh ngày 4/10/1922 tại khu làng Durykino (cách Moskva gần 50 km) trong một gia đình nông dân. Nhờ học thêm được nghề in ấn, cha cô đã tìm được một công việc tại xưởng in của chính cơ quan tình báo Liên Xô thời đó là NKVD, và đưa cả gia đình về Moskva sinh sống từ năm 1929.
Sau khi cha bất ngờ qua đời vào năm 1933, gia đình Batraeva (chỉ còn mẹ và 3 cô con gái còn đang tuổi đi học) đã lâm vào tình cảnh cực kỳ khó khăn. Dù sao, Batraeva cũng được đồng nghiệp cũ của cha giúp đỡ để học hết phổ thông trung học và thi vào Trường đại học Vận tải Moskva. Nhưng chỉ sau một năm, cô đã buộc phải rời khỏi giảng đường do không lo nổi học phí (vào thời điểm đó, Nhà nước Xôviết do còn nhiều khó khăn nên chưa thể đảm bảo học phí cho các trường đại học).
May mắn là Batraeva được bạn bè cũ của cha giới thiệu vào làm tại bộ phận lưu trữ của Bộ Nội vụ. Vào đầu chiến tranh, sau khi cơ quan phải di tản tới Ural, Batraeva được nhận vào một trường đặc biệt của NKVD, chuyên đào tạo các điệp viên và nhân viên phản gián trong tương lai.
Tốt nghiệp với tấm bằng xuất sắc, cô được cử về làm tại Cục Cán bộ NKVD, trước khi được cử đi đào tạo nâng cao tại Trường Tình báo Đối ngoại cao cấp vào tháng 10/1943, nơi cô có dịp trau dồi vốn ngoại ngữ phong phú của mình (gồm cả tiếng Pháp, tiếng Italia và tiếng Anh). Cũng tại trường này, Batraeva đã gặp gỡ với người chồng tương lai của mình – Boris Batraev. Cả hai được điều về công tác tại Tổng cục I KGB, sau khi tốt nghiệp xuất sắc trường tình báo.
Tháng 1/1946, hai người chính thức làm lễ thành hôn. Do hoàn cảnh công tác của mình, nhiều khi các điệp viên ban đầu trở thành vợ chồng là vì yêu cầu của nhiệm vụ tình báo. Nhưng nhà Batraev lại có phần may mắn hơn: họ lấy nhau vì tình yêu từ ban đầu, trước khi gia đình của họ có thể đóng góp rất nhiều cho hoạt động tình báo.
Chuyến công tác đầu tiên
Chồng của Batraeva cũng là một điệp viên rất quan trọng của tình báo Xôviết, là người có công lớn trong sứ mạng chuyển về quê hương một loạt những di sản sáng tạo quý báu của một nhà văn vĩ đại Nga trước đó đã sống lưu vong và qua đời ở nước ngoài. Tính ra, Boris Batraev đã hoạt động ở nước ngoài trong suốt 25 năm, từ một nhân viên thông thường trở thành lãnh đạo hoạt động của KGB ở nước ngoài. Tất nhiên là trong mọi chuyến công tác nước ngoài này, Boris đều có sự tháp tùng của người vợ thân yêu đồng thời cũng là đồng chí Zinaida Batraeva.
Vợ chồng Batraev có chuyến công tác nước ngoài đầu tiên tới Italia vào năm 1947. “Tatiana” (mật danh của nữ điệp viên trẻ Batraeva) ban đầu được cử làm việc tại bộ phận phiên dịch, nhưng vẫn hoàn thành nhiều nhiệm vụ tình báo quan trọng khác. “Tôi vẫn nhớ như in về cuộc gặp gỡ nghiệp vụ đầu tiên trong sự nghiệp của mình tại một quán cà phê lớn – Batraeva nhớ lại tôi cần phải tiếp xúc với một điệp viên chưa biết mặt qua mật khẩu đã định và trao cho ông ta một khoản tiền lớn. Trung tâm thông báo, dấu hiệu đáng chú ý của điệp viên này là có dáng đi cà nhắc.
Nhưng không ai có thể tưởng tượng chỉ trong vòng 15 phút kể từ khi tôi vào ngồi chờ tại đó đã có tới 4 người đàn ông vào quán có các dấu hiệu cà nhắc khác nhau. Phải hết sức bình tĩnh và phân tích các biểu hiện của từng người, tôi mới xác định người thứ 5 vào sau đó mới là đối tượng cần liên lạc. Tôi đã mỉm cười tiến gần tới bàn và trao đổi mật khẩu. Mọi chuyện cuối cùng đều diễn ra tốt đẹp”.
Tháng 1/1948, hai vợ chồng Batraev có cô con gái đầu lòng Irina ngay tại
Những điệp vụ tại nước ngoài
Khi mọi chuyện được làm sáng tỏ, vợ chồng Batraev ngay lập tức được cử sang
Một trong những sứ mạng đáng chú ý nhất tại Paris của Batraeva chính là quản lý mạng lưới tình báo của bà Caridad Mercader – mẹ của Ramon Mercader, điệp viên tình báo Xôviết đã trực tiếp tiêu diệt tên phản bội Troski trong khuôn khổ chiến dịch “Con vịt”, khi đó đang bị chính quyền Mexico giam giữ.
Bà Caridad là đảng viên đảng Cộng sản Tây Ban Nha từ năm 1922, tham gia hoạt động cho Tình báo Đối ngoại Xôviết từ năm 1937 với mật danh “Người mẹ”. Trong những lần tiếp xúc với bà, ngoài những thông tin và chỉ thị được trao đổi, Batraeva còn thường xuyên trao cho bà những lá thư của Ramon gửi từ
Kết quả là, 2 năm sau khi Batraev hoàn thành chuyến công tác tại Pháp trở về Moskva, Ramon Mercader đã được trả tự do vào ngày 6/5/1960, trước khi được nhanh chóng đưa về Liên Xô. Ông sống và công tác tại đây cho tới khi qua đời vào năm 1978.
Năm 1962, gia đình Batraev lại tiếp tục được cử tới các quốc gia như
Chỉ có một số đồng nghiệp hết sức thân cận mới biết được nhiệm vụ cụ thể của Batraeva tại đây – giúp đỡ chồng tổ chức các cuộc tiếp xúc với nguồn tin, thăm dò ban đầu các đối tượng có thể tuyển mộ cũng như tuyển chọn và sàng lọc thông tin. Trong những cuộc gặp quan trọng, nhiều khi cả hai vợ chồng nhà Batraeva phải cùng đi với nhau.
Sau gần 30 năm chủ yếu hoạt động tình báo ở nước ngoài, vợ chồng Batraeva quay trở về Moskva từ Bulgari. Boris vẫn tiếp tục làm việc tại trụ sở cơ quan tình báo trong một thời gian dài, còn Batraeva trở lại chuyên tâm với việc chăm lo cho con cháu trong gia đình. Những thông tin mới nhất từ báo chí Nga cho biết, người đồng đội đồng thời cũng là người chồng thân yêu của bà - Boris Batraev - đã qua đời vào ngày 29/2 vừa qua
