Kỷ nguyên smartphone và vấn nạn môi trường

• Trung Quốc và Apple có giải pháp cho người trẻ nghiện smart phone
• Cấp cứu nhanh bằng ứng dụng smartphone
• Hơn 35 nghìn smartphone tại Việt Nam bị nhiễm virus đánh cắp mật khẩu Facebook

Mối nguy hiểm xạ tác hại môi trường

Hiện nay kim loại đất hiếm có giá trị sống còn đối với công nghệ kỹ thuật cao. Nhưng các nhà khoa học cũng biết rõ rằng việc tinh chế quặng đất hiếm sẽ để lại đằng sau nó hàng ngàn tấn chất thải phóng xạ mức thấp. Chính vì vậy mà thế giới trước đây đã "nhường" công việc nguy hại này cho các nhà máy tinh chế ở Trung Quốc - các nhà máy xử lý quặng đất hiếm ở nước này thường ít được kiểm soát chặt chẽ và trong vài trường hợp là hoạt động bất hợp pháp tạo ra những điểm đổ chất thải phóng xạ độc hại.

Một mỏ khai thác đất hiếm ở miền trung Trung Quốc.

Do sự cảnh giác đề phòng của những quốc gia khác mà ngày nay Trung Quốc trở thành quốc gia thống lĩnh vị trí khai thác mỏ, tinh chế và cung cấp nhu cầu đất hiếm trên toàn cầu.  Nhà máy xử lý đất hiếm của công ty khai thác mỏ khổng lồ Lynas của Australia - với gần 20 tòa nhà liên kết nhau - ở Malaysia được bố trí những trang thiết bị kiểm soát ô nhiễm và cảm biến phóng xạ hiện đại nhất. Nhưng chất thải phóng xạ nhẹ sẽ được chuyển đi đâu? Đó là câu hỏi còn chưa có lời giải đáp.

Nhà máy xử lý đất hiếm của tập đoàn Nhật Bản Mitsubishi - nằm ở lối vào một thị trấn mỏ thiếc gọi là Bukit Meraj - đã đóng cửa năm 1992 sau nhiều năm bị người dân địa phương biểu tình phản đối dữ dội. Hiện nay, trong nỗ lực công nghệ nhằm thoát khỏi sự chú ý của thế giới, Mitsubishi đã cam kết một chương trình thu dọn chất thải phóng xạ trị giá 100 triệu USD.

Trở lại thời điểm mà Mitsubishi Chemical mở cửa nhà máy, năm 1985, các nguyên liệu đất hiếm không mấy quan trọng như bây giờ. Chúng lúc đó được sử dụng để tinh chế dầu mỏ, sản xuất kính và bộ chuyển đối xúc tác cho ôtô, cùng với một số ứng dụng công nghệ khác. Nhưng về sau các nhà khoa học đã phát triển thành công những công nghệ độc đáo dẫn đến sự ra đời của smartphone, laptop, ôtô sử dụng đồng thời xăng và điện, turbine gió v.v...

Bản thân đất hiếm, bao gồm tập hợp 17 nguyên tố hóa học nằm dưới cùng bảng phân loại tuần hoàn Mendeleev, không là nguyên liệu phóng xạ. Nhưng gần như mỗi quặng đất hiếm vòng quanh thế giới đều chứa, với nhiều mức độ tập trung khác nhau, một nguyên tố phóng xạ nhẹ gọi là thorium.

Mối quan ngại về phóng xạ, cùng với sự cạnh tranh giá thấp của Trung Quốc, cuối cùng đã buộc Nhật Bản cho đóng cửa tất cả những nhà máy tinh chế đất hiếm trong nước này. Đó chính là lúc Mitsubishi di chuyển hoạt động xử lý đất  hiếm của họ đến Malaysia, nơi mà các mỏ thiếc cũ phải dời đi để lại đằng sau hàng ngàn tấn xỉ xử lý tạm giàu quặng đất hiếm. Đó cũng là nơi tập trung ở mức cao thorium phóng xạ.

Tìm kiếm nguồn cung mới

Hiện nay, nhóm nhà khoa học Đại học Cambridge đã tìm thấy một số địa điểm tiềm năng ở Greenland, miền tây Australia và Madagascar và đang triển khai hoạt động khảo sát. Tuy nhiên, công cuộc tìm kiếm đất hiếm không chỉ dừng lại ở đó.

Nhà khoa học Rhys Charles Đại học Swansea ở Xứ Wales thuộc Anh, giải thích: "Một điều quan trọng mà chúng ta chưa thật sự quan tâm đúng mức là việc tái chế đất hiếm từ công nghệ dư thừa. Do số lượng đất hiếm sử dụng trong thiết bị điện tử là rất nhỏ cho nên ý tưởng tái chế không được coi là có ý nghĩa tiết kiệm. Tuy nhiên, điều này sẽ thay đổi trong tương lai gần".

Cho dù trong vài năm qua, thị trường smartphone trên toàn cầu đã có dấu hiệu phát triển chậm lại đáng kể nhưng điều đó không có nghĩa là nhu cầu sử dụng thiết bị di động này đã giảm bớt mà ngược lại có chiều hướng gia tăng mạnh. Ví dụ, Ấn Độ và Indonesia được đánh giá là 2 thị trường tiêu thụ smartphone mạnh đáng kể trên thế giới.

Theo Rhys Charles, điều nghịch lý là công nghệ dò tìm những trữ lượng đất hiếm mới của Đại học Cambridge và BAS đe dọa sáng kiến tái chế điện thoại cũ để lấy nguyên tố này trong tương lai. Hay nói cách khác, nếu các khu mỏ mới được khai thác, giá trị của đất hiếm trên thị trường sẽ giảm mạnh trong tương lai.

Điều đó có nghĩa là các công ty sản xuất thiết bị di động sẽ không màng đến chuyện đổ tiền đầu tư vào công nghệ tái chế. Tuy nhiên, Teal Riley thừa nhận rằng nếu đất hiếm được khai thác dưới đáy biển thì nhiều vấn đề mới liên quan đến môi trường sẽ phát sinh. Con người lại bước mãi trong vòng luẩn quẩn.