“Nói liệu”, là bệnh hay… ma ám?

Hương, 17 tuổi, quê ở Trà Vinh, lên TP HCM phụ việc cho một tiệm phở. Một sáng, khi cô đang bưng bát phở ra cho khách - là đôi vợ chồng cùng đứa con trai - thì cũng là lúc ông khách lớn tiếng cảnh báo đứa con trai khi thấy nó dùng đũa, khều lọ tương ớt: "Rớt, rớt…".

Chỉ có thế mà bát phở trên tay Hương bỗng nhiên rơi xuống đất đánh choang. Nước dùng, bánh phở tung tóe lên ống quần, lên đôi giày đánh xi bóng loáng của khách, báo hại bà chủ tiệm hết lời xin lỗi: "Nó bị bệnh “nói liệu”. Ngặt nỗi nó là cháu tui nên đuổi nó thì không đành. Kiểu này chắc phải cho nó xuống bếp rửa chén thôi…".

Hương chỉ là một trong khá nhiều bệnh nhân mắc chứng "nói liệu" - theo ngôn ngữ dân gian. Và có nơi còn gọi là “nói nhịu”. Thạc sĩ, bác sĩ Đào Trần Thái, Chủ nhiệm Bộ môn Tâm thần, Đại học Y Dược TP HCM, giải thích: "Trong y học, người ta gọi đây là dạng ám thị, một dạng tương tự như bệnh hysteria nhưng nó có một số đặc tính khác với hysteria" bởi lẽ hai chữ "ám thị" được dùng để chỉ sự biến đổi hành vi của một người, gây nên bởi một thông báo gửi đến tâm trí người ấy. Mức độ biến đổi phụ thuộc vào tính chất của thông báo cũng như thể chất của người ấy nên vì vậy, có người bị "nói liệu" rất nặng, và cũng có người chỉ thoáng qua, có người khi nghe nói "té" là lập tức lăn đùng xuống đất nhưng cũng có ngườI khi nghe câu nói ấy, chỉ hơi loạng choạng rồi nhanh chóng trở lại bình thường.

Bác sĩ An, chuyên khoa tâm thần kể cho tôi nghe câu chuyện vừa bi, vừa hài: "Lần đó, một cô gái đưa bà mẹ đến phòng mạch của tôi. Theo lời cô thì mẹ cô mắc chứng “nói liệu”. Biết được điều này, lũ trẻ hàng xóm luôn tìm cách chọc phá bà cụ, chẳng hạn như nhìn thấy bà cụ đứng trước cửa, chúng đồng loạt la lớn lên "đái, đái", và thế là bà cụ… tè luôn cả ra quần, hoặc chúng la "bước, bước" thì bà cụ tự nhiên chân cao chân thấp".

Vậy thì nguyên nhân nào dẫn đến một người phải làm theo lời của người khác dù rằng lời nói ấy rất giản đơn và không hề có tính bắt buộc hay sai khiến? Theo định nghĩa của ngành tâm thần học, thì "nói liệu" là một trạng thái của tâm thức, biểu hiện bằng sự kích động thái quá và không điều khiển được cảm xúc. Những người "nói liệu" thường là người “yếu bóng vía”, họ hay mất tự chủ do một nỗi sợ hãi gây ra bởi một hay nhiều sự kiện trong quá khứ hoặc sau một chấn thương tâm lý.

Một người lúc còn bé, thường bị cha mẹ phạt quỳ gối chẳng hạn khiến việc bị phạt đó in đậm vào tiềm thức họ. Nếu họ chẳng may là người nhân cách yếu thì sau này, khi đột ngột nghe ai đó nói lớn "quỳ, quỳ" thì rất có thể họ sẽ quỳ xuống ngay mặc dù chẳng ai dùng sức mạnh ép họ phải quỳ.

Những khảo sát rất tỉ mỉ của các chuyên gia thần kinh đã cho thấy, khi tâm trí người "nói liệu" nhận được thông điệp - chẳng hạn như "đái", thì lập tức não bộ sẽ điều khiển sự co thắt của bàng quang một cách vô ý thức, dẫn đến hiện tượng tiểu tiện không kiểm soát. Tuy nhiên, điều may mắn là tuyệt đại đa số những trường hợp "nói liệu" chỉ rơi vào một số hành động đơn giản như đi, chạy, té ngã… như chúng tôi vừa trình bày, còn xách dao chém người, phóng hỏa đốt nhà thì nó lại là một dạng khác của bệnh tâm thần thể kích động.

Thạc sĩ, bác sĩ Đào Trần Thái nói tiếp: "Ám thị khác với hysteria. Hysteria đôi khi gây ra hiệu ứng dây chuyền mà vài trường hợp trong một lớp học, nhiều nữ sinh đột nhiên ngất xỉu hàng loạt, còn "nói liệu" thì không. Bệnh nhân mắc chứng hysteria có thể giãy giụa la hét, đập phá đồ vật nhưng ý thức vẫn tỉnh táo và vẫn nhận biết được xung quanh, thích được mọi người chú ý. Một khảo sát cho thấy tại Việt Nam, cứ 1.000 dân thì có 3 đến 5 người mắc chứng hysteria - chủ yếu là nữ giới.

Tuy nhiên, khá nhiều người không - hoặc chưa hiểu rõ về nguyên nhân và cơ chế của bệnh “nói liệu”, nhất là những người sống ở nông thôn. Theo họ, "nói liệu" là bị ma ám, bị "bà nhập, cậu nhập" và thậm chí bị bùa ngãi vì họ cho rằng một người mà chỉ cần nghe người ta nói "té, té" thì lập tức ngã lăn xuống đất nên nếu người ấy cầm dao, rồi nghe ai đó kêu lên "chém, chém" thì biết đâu họ sẽ chém thật (?!).

Một chuyện khác: Anh Thành, ở Bình Chánh, có đứa con gái mắc bệnh "nói liệu". Thay vì đưa con đi bệnh viện thì anh nghe lời vợ, mời thầy về cúng, giải bùa, trục quỷ. Kết quả là con anh bị phỏng cả chục nốt - hậu quả của việc thầy cúng dùng... nhang cháy đỏ dí vào để trừ tà, còn chứng "nói liệu" thì vẫn y nguyên là… "nói liệu"!

Học sinh bị hysteria hàng loạt.

Đi sâu vào phân tích chứng "nói liệu", các chuyên gia trong lĩnh vực tâm thần nhận ra rằng, dấu hiệu của bệnh "nói liệu" có thể xuất hiện ngay từ lúc còn nhỏ và dễ nhận biết khi trẻ được 2 hay 3 tuổi với những biểu hiện như phản ứng không bình thường đối với các kích thích giác quan - chẳng hạn như phản ứng thái quá hoặc không có phản ứng gì, xúc giác có vẻ hay bị đau, khứu giác thường xuyên thể hiện sự khó chịu, thính giác nhạy cảm với tiếng ồn và nếu là tiếng ồn có cường độ lớn, hoặc ánh sáng mạnh sẽ khiến trẻ khóc dai.

Bác sĩ An cho biết: "Trẻ có mầm mống "nói liệu" thường thể hiện sự lạ lẫm với xung quanh, thích chơi một mình, không quan tâm đến đồ chơi, không phản ứng với các việc khác, không nhìn vào một đối tượng cụ thể nào (nhìn vô thức), chống lại sự âu yếm". Một đặc điểm nữa, đó là trẻ chậm phát triển về mặt ngôn ngữ. Chúng thường biểu lộ ý muốn bằng cách sử dụng điệu bộ cử chỉ, chúng cười, khóc thất thường không lý do, chúng hay lặp đi lặp lại một cách máy móc những từ ngữ của người khác mà chúng nghe được, và điều này là tiền đề cho việc hành động theo lời nói của người khác về sau này.

Một công trình nghiên cứu của các nhà khoa học Mỹ, Anh, Pháp, Hà Lan, Italia và Hy Lạp, được công bố trên tạp chí Di truyền con người - xuất bản tại Mỹ, cho thấy nhiễm sắc thể số 2 và số 7 có chứa các gien liên quan đến bệnh ám thị. Họ đã tiến hành nghiên cứu ADN của 150 cặp anh chị em ruột bị bệnh ám thị  và đã phát hiện thấy một số phần của 2 nhiễm sắc thể số 2 và số 7 có chứa các gien liên quan, trong đó nhiễm sắc thể số 7 đóng một vai trò trong chứng rối loạn ngôn ngữ. Ngoài ra, một số chi tiết của 2 nhiễm sắc thể số 16 và 17 cũng có liên quan đến căn bệnh này, nhưng ít ảnh hưởng hơn.

Để điều trị chứng "nói liệu", thoạt đầu người ta áp dụng phương pháp thôi miên - là một quá trình mà trong đó các chức năng suy nghĩ có ý thức của não bộ bị bỏ qua, và một dạng suy nghĩ cảm nhận có chọn lọc được thiết lập.- bởi lẽ không thể cho bệnh nhân uống các thuốc hướng thần kinh vì cơn "nói liệu" chỉ xảy ra khi có điều kiện ngoại cảnh tác động - khác với một số  bệnh tâm thần khác, là bệnh nhân có thể "lên cơn" bất cứ lúc nào.

Khi đưa bệnh nhân vào trạng thái thôi miên, bác sĩ điều trị sẽ yêu cầu bệnh nhân lặp lại nhiều lần, chẳng hạn như câu: "Tôi không thể ngã" - nếu bệnh nhân là người chịu tác động của chuyện té ngã, rồi đo cảm xúc của họ. Tuy nhiên sau một thời gian, các nghiên cứu từ việc đo cảm xúc đã chỉ ra rằng với những người nói liệu, do nhân cách yếu nên việc lặp đi lặp lại nhiều lần "tôi không thể ngã" chỉ làm cho tình hình bệnh tật của họ trầm trọng thêm vì rằng thuật thôi miên có người đáp ứng tốt, có người không.

Các chuyên gia tâm lý giải thích: Câu thần chú "tôi không thể ngã" chỉ là cách ru ngủ tạm thời với những người có  nhân cách yếu rồi khi qua cơn buồn ngủ, họ sẽ lại càng lệ thuộc vào những thông điệp mà tâm trí họ nhận được. Vì thế, vẫn theo các chuyên gia tâm lý thì gia đình là nơi chữa trị tốt nhất cho những người mắc phải chứng "nói liệu", bằng những bài tập đơn giản, lặp đi lặp lại nhằm làm tăng khả năng mạnh mẽ về nhân cách, giúp não bộ có thể kiểm soát được những "mệnh lệnh" giời ơi!

Nói tóm lại, chứng "nói liệu" là một chứng lành, không phải là bệnh và không hề gây nguy hiểm cho cộng đồng ngoại trừ cho chính bản thân người "nói liệu". Người mắc chứng "nói liệu" là người bình thường về mọi mặt trong cuộc sống như tất cả những người bình thường khác.

Vì thế, xã hội cũng nên có một cái nhìn cảm thông với những người "nói liệu", đừng đem họ ra làm trò vui, trò giải trí vì rằng điều đó chỉ mang lại cái cười trong chốc lát, nhưng sẽ để lại di chứng lâu dài cho người chẳng may bảo đứng là đứng, bảo quỳ là quỳ…