Xà phòng làm từ sữa mẹ có tốt cho da

Chiều thứ bảy, tôi ghé thăm Kim, cô bạn thời trung học. Chuyện trò một lát, Kim đưa tôi coi một bánh xà phòng nặng khoảng 100gr nhìn khá lạ mắt. Nó có màu vàng sậm, hao hao như loại xà phòng 72 phần dầu do Liên Xô cũ sản xuất trước đây, ngửi thấy thoang thoảng mùi thơm. Kim nói: "Xà phòng làm từ sữa mẹ đấy. Nghe nói loại này rất tốt nên tôi nhờ người quen mua ngoài Hà Nội gửi vào".

Vẫn theo lời Kim, nhiều bà mẹ sau khi cho con bú đầy đủ, mà vẫn thừa sữa nên họ mang số sữa thừa đó đến một số cơ sở nhờ làm thành những bánh xà phòng để rửa mặt, gội đầu, tắm rửa, không những cho họ mà cho cả con cái họ. Nếu khách hàng trực tiếp mang sữa đến thì sau khi chế biến thành xà phòng, cứ 100g họ phải trả 200 nghìn đồng - là tiền gia công, còn nếu không có sữa mà muốn mua thành phẩm thì 400 nghìn đồng/100gr.

Nguồn gốc của loại xà phòng sữa mẹ "made in Vietnam" bắt đầu khoảng 2 năm trước (còn trên thế giới thì đã có từ 10 năm nay nhưng hiện tại họ không sản xuất nữa - ngoại trừ những người làm theo phương pháp thủ công tại nhà - vì tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho người sử dụng - trong đó có nguy cơ sinh học, là tác nhân gây dị ứng, nhẹ thì nổi mẩn ngứa, nặng thì phù thanh quản, suy hô hấp dẫn đến chết người). Khi ấy, có người bạn của một phụ nữ ở Hà Nội, lúc sinh con, thừa sữa nên định bỏ đi.

Tình cờ biết được điều này, cộng với kinh nghiệm làm xà phòng nên người phụ nữ ấy đã đề nghị bạn mình cho sữa để thử nghiệm. Sau khi hoàn tất, chị giới thiệu cho người quen dùng thử và được ủng hộ. Từ đó, hễ bà mẹ nào thừa sữa, muốn dùng nó làm xà phòng thì chị nhận gia công rồi giao lại toàn bộ thành phẩm chứ không bán trên thị trường.

Dần dà, khi thấy mặt hàng này hút khách, một số người khác cũng bắt chước và hiện nay, có không dưới 10 cơ sở ở Hà Nội, TP HCM đang sản xuất và kinh doanh "xà phòng sữa mẹ".

Trên mạng Internet, một trong những người sản xuất xà phòng sữa mẹ ở quận Gò Vấp, TP HCM, cho biết: "Nguyên liệu để làm ra một bánh xà phòng không khó kiếm ở thị trường Việt Nam. Dầu ô liu, dầu dừa, dầu cọ…, trộn đều với nhau và đun ở nhiệt độ 400C. Riêng sữa mẹ, xút (NaOH) cũng trộn rồi đun ở nhiệt độ 35^oC. Cứ 75% hỗn hợp dầu thì cho 25% sữa mẹ đã đun với xút, đổ vào khuôn, đợi khoảng 3 tháng, xút bay hết thì đem ra dùng".

Sữa mẹ và xà phòng

Sữa mẹ hình thành bởi các tuyến tạo sữa trong ngực người phụ nữ sau khi có thai. Các tuyến tạo sữa này phát triển và hoạt động từ tháng thứ ba của thai kỳ do tác động của các nội tiết tố như oestrogen, progesterone, prolactin, lactogen. Sữa xuất hiện nhiều trong khoảng 24 đến 48 tiếng sau khi sinh. Điểm khác biệt là ngực người mẹ không chứa sẵn nhiều sữa như bò, dê hoặc heo.

Khi cho con bú, sức hút từ miệng trẻ tạo ra một phản xạ ở não khiến tuyến yên của người mẹ sản sinh hai nội tiết tố là prolactin và oxytocin. Prolactin kích thích tuyến tạo sữa tiết ra sữa, còn oxytoxin kích thích các tuyến này co bóp và đẩy sữa ra đầu núm vú. Chính vì thế, tính chất của sữa khi trẻ bắt đầu bú khác với tính chất của sữa sau khi đã bú một vài phút. Sữa đầu đặc hơn, có màu xanh nhạt, nhiều chất đạm và lactose, ít mỡ. Sữa ra sau có nhiều mỡ hơn và không hòa tan nên nếu để lắng, phần mỡ sẽ nổi lên trên còn nước - chiếm 80% - ở dưới.

Thành phần của sữa mẹ bao gồm chất đạm, chất béo, omega 3, omega 6, DHA, phospholipid, lutein, taurin, nucleotide, sắt, kẽm, canxi cùng các vitamine nên chẳng phải ngẫu nhiên mà y học gọi sữa mẹ là "nguồn dinh dưỡng hoàn hảo cho hệ tiêu hóa hãy còn non nớt của trẻ sơ sinh". Tuy nhiên, sữa mẹ cũng có những nhược điểm khi bảo quản. Khi mới lấy ra, nó có thể giữ nguyên chất lượng trong 4 tiếng ở nhiệt độ 27⁰C, 10 tiếng ở 21⁰C, 24 tiếng ở 16⁰C, 5 ngày ở 4⁰C, 2 tuần ở 0⁰C và 3 tháng ở -5⁰C. Nếu không nằm trong những điều kiện này thì sau một thời gian tùy theo môi trường, sữa mẹ sẽ có mùi xà phòng mà nguyên nhân là do chất béo phân hủy. Điều đó chẳng khác gì đậu phộng rang hoặc khô dầu để lâu ngày.

Bác sĩ Nguyễn Giang Hồng, nguyên Trưởng khoa Sản, Bệnh viện (BV) quận 3 TP HCM, nói: "Sau khi cho con bú, nếu muốn lấy được 1 lít sữa thừa thì phải mất tối thiểu là 1 tuần  đối với những bà mẹ thừa sữa". Thế nhưng số bà mẹ "thừa sữa" lại không nhiều vì theo bác sĩ Hồng: "Khảo sát trong giai đoạn mang thai với 1.000 phụ nữ sinh nở ở BV quận 3 trong các năm 2004, 2005, 2006, chỉ có 76 người thừa sữa".

Một trong những loại xà phòng sữa mẹ.

Riêng với xà phòng, thành phần chính của nó là dầu thực vật hoặc mỡ động vật, cho xúc tác với xút ở nhiệt độ cao. Ông Lâm Văn Bút, người đã có hơn 40 năm kinh nghiệm trong nghề làm xà phòng và trước năm 1975, ông là một trong những thợ chính của Hãng xà phòng Tân Phúc Hòa ở Sài Gòn, nói: "Để sản xuất loại xà phòng thông dụng 72 phần dầu, thì cứ 1kg chất béo chẳng hạn, phải cần 0,125kg xút. Sau khi phản ứng xà phòng hóa (saponified) xảy ra, người ta cho natri clorua (muối ăn) vào để xà phòng nổi lên trên vì hỗn hợp muối natri của các axit béo là thành phần chính của xà phòng, cộng với chất tạo bọt.

Tiếp theo, tùy nhà sản xuất, nó được cho thêm hương liệu tạo mùi, màu, rồi làm nguội và ép thành bánh". Với những loại xà phòng tắm cao cấp, nhà sản xuất còn bổ sung glycerin để giữ độ ẩm trên bề mặt da. Lớp glycerin này sẽ hấp thu nước từ môi trường xung quanh và giữ lại khiến da có độ ẩm tự nhiên, mềm mại. Bên cạnh đó, người ta còn sản xuất xà phòng bằng cách oxy hóa chất parafin từ dầu mỏ ở nhiệt độ cao, có muối mangan xúc tác rồi trung hòa axit sinh ra bằng xút.--PageBreak--

Xút là chất kiềm, có tính ăn mòn rất mạnh nên được gọi là "kiềm ăn da" (hay xút ăn da), có thể làm da bị bỏng, làm bục giấy, vải, và nếu để dung dịch xút lâu trong bình thủy tinh, thủy tinh cũng bị ăn mòn. Trong sản xuất xà phòng, xút là nguyên liệu rất quan trọng. Khi cho xút xúc tác với sữa mẹ, chất đạm, chất béo có trong sữa mẹ sẽ không còn giữ nguyên tính chất ban đầu, mà nó bị "xà phòng hóa".

Thạc sĩ hóa học Nguyễn Long Thành, hiện giảng dạy tại Trung tâm Giáo dục Thầy Đồ, quận Gò Vấp, TP HCM cho biết: "Để xà phòng hóa, chất béo và xút phải được nấu ở nhiệt độ 86⁰C trong khoảng 1 tiếng 30 phút để chất béo thủy phân, chứ nếu nấu ở 35 hay 40⁰C như những nhà sản xuất xà phòng sữa mẹ đã quảng cáo, thì không thể thành xà phòng được".

Ở nước ngoài, quy trình làm xà phòng từ sữa dê, sữa lạc đà cũng theo nguyên tắc trên: Sữa và dầu thực vật trộn với xút theo tỉ lệ nhất định rồi đem nấu lên. Vẫn theo thạc sĩ Nguyễn Long Thành thì: "Thật ra, cái gọi là xà phòng sữa dê, sữa lạc đà chỉ nhằm đánh vào thị hiếu người tiêu dùng. Trên lý thuyết, khi đun sữa ở nhiệt độ 86⁰C trong 1 giờ 30 phút thì hàm lượng đạm, béo vẫn còn. Nhưng nếu trộn với xút thì xút sẽ phá hủy cấu trúc của chất béo để sinh ra hỗn hợp muối natri".

Theo công thức của nhà sản xuất ở Gò Vấp công bố trên một trang web, thì thành phần xà phòng sữa mẹ của cơ sở này gồm 170gr xút, 400gr nước, 400gr dầu dừa, 565g dầu olive, 453gr dầu cọ. Thạc sĩ Thành nói: "Như vậy, thành phần của xút chiếm hơn 1/10 tổng lượng chất béo thì làm sao trong 3 tháng, xút có thể "bay hơi hết" như cơ sở này đã quảng cáo được!".

Dùng xà phòng sữa mẹ có thể có những hậu quả gì?

Như chúng tôi đã nói ở trên, khi cho xút xúc tác với sữa mẹ và dầu thực vật rồi nấu lên, hầu hết các thành phần có trong sữa mẹ sẽ bị phân hủy bởi xút và nhiệt độ rồi lúc trở thành xà phòng, nó có thể gây ra những biến chứng không tốt cho người sử dụng - nhất là trẻ em vì cấu trúc sinh lý da giữa người lớn và trẻ em hoàn toàn khác nhau. Ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ em dưới 5 tuổi, cơ thể nói chung và da nói riêng chưa phát triển hoàn thiện, rất nhạy cảm với các tác nhân bên ngoài nên dễ dẫn đến hiện tượng  kích ứng da nếu sử dụng xà phòng không phù hợp, đặc biệt là xà phòng có hàm lượng xút cao.

Nhưng nguy hiểm nhất là protein trong sữa bị biến đổi bởi xút, khi thấm qua lỗ chân lông vào máu, có thể gây dị ứng cho trẻ. Nhẹ thì nổi mẩn đỏ, ngứa, nặng thì phù thanh quản, suy hô hấp mà nếu không cấp cứu kịp thời sẽ có thể dẫn đến tử vong.

Bác sĩ Thúy, BV Nhi Đồng 2, nói: "Dị ứng sinh học rất dễ xảy ra nếu protein ấy không phải là từ sữa của chính người mẹ". Riêng với việc xà phòng sữa mẹ chữa được chứng "cứt trâu" trên da đầu trẻ sơ sinh, thì theo bác sĩ Thúy: "Không có cơ sở bởi lẽ "cứt trâu" là những chất do tuyến bã nhờn tiết ra rồi khô lại, có nhiệm vụ bảo vệ vùng thóp còn phập phồng. Nếu cứt trâu chỉ là một  lớp mỏng thì đó là hiện tượng sinh lý bình thường, không đáng ngại. Trẻ em càng lớn "cứt trâu" càng ít đi, thường đến 2-3 tuổi là hết hẳn".

Theo nguyên tắc, các sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người - trong đó có xà phòng tắm - thì trước khi đưa ra thị trường, phải qua khâu kiểm nghiệm. Tuy nhiên, hầu như tất cả những cơ sở sản xuất "xà phòng sữa mẹ" đều hoạt động theo kiểu gia đình, ai có nhu cầu thì làm giúp, lấy tiền công chứ không phải làm để kinh doanh nên đến nay, hầu như chưa cơ sở nào đưa xà phòng sữa mẹ đi kiểm nghiệm, cũng như chưa hề có một công trình nghiên cứu nào xem xét sữa mẹ khi trộn với xút rồi đun lên, thì xút sẽ phản ứng với chất đạm, chất béo, các axit amin trong sữa ra sao?

Tóm lại, khi chưa có một khảo sát khoa học về xà phòng sữa mẹ thì người tiêu dùng nên thận trọng. Nếu cần làm xà phòng sữa mẹ, các bà mẹ nên đề nghị cơ sở sản xuất công bố rõ thành phần và tỉ lệ các chất có trong xà phòng - nhất là xút - nhằm tránh những tác hại cho mình và nhất là cho những đứa con bé bỏng