Nhìn lại một năm bình thường hóa quan hệ Mỹ - Cuba:

Chiêu “lập lờ đánh lận con đen” của mạng xã hội ZunZuneo

Thứ Ba, 26/01/2016, 13:15

Tháng 12-2014, Mỹ và Cuba đồng ý tiến tới bình thường hóa quan hệ, tìm cách khôi phục quan hệ ngoại giao bị gián đoạn từ năm 1961. Vào tháng 3-2014, khi vấn đề cải thiện quan hệ ngoại giao giữa Mỹ và Cuba chưa được công bố công khai, thì dư luận báo chí từng phanh phui một hoạt động chống phá Cuba được các thành phần cực đoan, “kiên trì” lập trường chống Cộng trong Chính phủ Mỹ âm thầm tiến hành khoảng 4 năm. Đó là việc thiết lập mạng xã hội có tên gọi “Cuba Twitter”, tên tiếng lóng trên Internet là ZunZuneo.

Những tin nhắn được ngụy trang mã vùng

Tháng 7-2010, Joe McSpedon, một quan chức Chính phủ Mỹ đã bay đến Barcelona, Tây Ban Nha, để thực hiện những thao tác cuối cùng hoàn thiện một kế hoạch xây dựng mạng xã hội "Cuba Twitter".

Cùng tham gia trong nhóm với McSpedon còn có cộng sự là các nhà thầu công nghệ cao đến từ Costa Rica, Nicaragua, Washington và Denver (Mỹ). Nhiệm vụ của cả nhóm là triển khai mạng lưới Cuba Twitter đến hàng trăm ngàn người Cuba. McSpedon làm việc tại Văn phòng Các sáng kiến chuyển tiếp (OTI) của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (United States Agency for International Development- USAID), chương trình mà ông ta chỉ huy thực hiện là do USAID tài trợ và điều hành. Cần biết rằng, USAID là một cơ quan chuyên tài trợ các dự án nhân đạo trị giá hàng tỉ USD mỗi năm cho các nước nghèo, đang phát triển trên toàn thế giới.

Theo các tài liệu do Hãng tin AP tiết lộ, mục tiêu theo kế hoạch ban đầu của chương trình ZunZuneo là thu hút một lượng khách đăng ký sử dụng dài hạn mạng Cuba Twitter thông qua việc cung cấp các nội dung thông tin văn hóa, xã hội thông thường như bóng đá, âm nhạc, thông tin báo bão,… Nhưng khi số lượng người đăng ký sử dụng nhiều, lên đến hàng chục, hàng trăm ngàn người thì các nhà điều hành mạng xã hội sẽ đưa vào các thông tin mang tính chính trị nhằm kích động người Cuba tổ chức các "đám đông thông minh", tức kiểu vận động tập hợp người biểu tình thông qua tin nhắn, chia sẻ trên mạng xã hội để hình thành cái gọi là "Mùa xuân Cuba" tương tự như làn sóng "Mùa xuân Arập".

Joe McSpedon.

Để che giấu hoạt động mạng xã hội bất hợp pháp này, các nhà điều hành Cuba Twitter đã lập nên một hệ thống các công ty bình phong phức tạp, sử dụng tài khoản ngân hàng đặt tại quần đảo Cayman. Những người được tuyển vào làm việc cho hệ thống các công ty này không được biết về mối liên hệ giữa công ty với Chính phủ Mỹ. Đồng thời, để tránh bị cơ quan quản lý Internet của Cuba phát hiện, kiểm duyệt, hệ thống mạng xã hội ZunZuneo sử dụng kiểu tin nhắn điện thoại di động.

Theo AP, cùng phối hợp với USAID còn có Công ty Creative Associates International ở Washington DC. Chương trình ZunZuneo do USAID chủ trì, nhưng những người phát động thực hiện chương trình lại là người của Công ty Creative Associates International.

Noy Villalobos, một quản lý của Creative Associates International, từng làm việc cho USAID trong thập niên 90 thế kỷ XX, hiện đang sinh sống tại Tây Ban Nha. Villalobos có mối quan hệ với một người làm việc trong Công ty điện thoại di động quốc doanh Cubacel, và được người này tuồn cho danh bạ điện thoại. Sau đó, Villalobos chuyển danh bạ điện thoại này cho USAID và Creative Associates International.

Khoảng giữa năm 2009, Villalobos bắt đầu những cuộc thảo luận với em trai mình là một kỹ sư tin học trẻ tên là Mario Bernheim, sống và làm việc ở Nicaragua. Villalobos muốn Bernheim nghĩ ra một cách để gửi tin nhắn cho rất nhiều số điện thoại di động mà không bị chính phủ phát hiện. Berheim cho rằng có thể gửi tin nhắn đến hàng trăm nghìn số điện thoại với giá rẻ, nhưng việc mã hóa để qua mặt nhà nước là vô cùng phức tạp.

Cuối cùng, Bernheim bảo đảm có thể thực hiện việc gửi tin nhắn bằng thủ thuật ngụy trang mã vùng để xóa dấu vết địa điểm gửi tin nhắn. Yêu cầu duy nhất cho việc này là làm sao thiết lập được nhiều máy tính có cùng cấu hình, cùng mã IP tại nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới, hoạt động dưới cùng một số điện thoại.

Sau cuộc trò chuyện vày, Bernheim được Công ty Creative Associates International ký hợp đồng "thầu con", do Villalobos phụ trách quản lý trực tiếp. Đến lượt Berheim ký hợp đồng với anh kỹ sư Công ty điện thoại Cubacel. Cả nhóm cùng nhau bàn cách làm thế nào để nhắn tin cho số đông người dùng mà không bị phát hiện. Creative Associates International đã nhìn thấy trước việc sử dụng danh sách điện thoại để tạo nên một hệ thống mạng xã hội có tên gọi là "Dự án ZZ" (tức ZunZuneo). Dự án được khởi đầu một cách thận trọng và tiếp thị chủ yếu với đối tượng là thanh niên Cuba.

Hình ảnh trang mạng ZunZuneo.

Toán kỹ thuật viên hợp đồng của USAID cùng nhau lập nên một trang web đồng hành với dịch vụ nhắn tin để người Cuba có thể đăng ký sử dụng, gửi phản hồi và gửi tin nhắn miễn phí. Họ bàn cách cho thêm các mẩu quảng cáo giả để cho trang Web trông có vẻ thật hơn. Ban đầu, toán kỹ thuật ZunZuneo hoạt động từ Trung Mỹ. Bernheim làm việc tại thủ đô Managua của Nicaragua, còn McSpedon giám sát hoạt động của mạng ZunZuneo từ một văn phòng ở San Jose, Costa Rica.

Cách bố trí hoạt động như thế này khiến Washington thấy khó hiểu và không hài lòng. Quả thật, từ mùa thu năm 2009, hoạt động của toán kỹ thuật ZunZuneo đã bắt đầu có dấu hiệu không suôn sẻ. Cách thức hoạt động của OTI và nguồn tài chính đầu tư cho ZunZuneo đã từng được Quốc hội Mỹ săm soi trong một báo cáo năm 2009.

Sự quan tâm của Quốc hội Mỹ đối với vấn đề ZunZuneo càng quyết liệt hơn vào tháng 12-2009 khi một dự án khác của USAID nhằm chống phá Cuba bị đổ vỡ với việc "nhà truyền giáo" Alan Gross bị bắt quả tang khi đang tìm cách mở rộng hoạt động Internet bằng công nghệ đặc biệt chỉ có các chính phủ mới được sử dụng. Ủy ban Đối ngoại Quốc hội Mỹ đã đánh hơi được các hoạt động của OTI tại Costa Rica.

Cuộc thử nghiệm đầu tiên

Vào ngày 20-9-2009, hàng ngàn người Cuba tụ họp tại Quảng trường Cách mạng ở thủ đô La Habana để xem chương trình ca nhạc "Hòa bình không biên giới" của ngôi sao nhạc rock Juanes. Đây là lần tụ họp đông người nhất kể từ chuyến thăm của Đức Giáo hoàng John Paul II vào năm 1998. Và đây cũng là cơ hội tuyệt vời để nhóm kỹ sư McSpedon thử nghiệm năng lực vận động chính trị của mạng xã hội ZunZuneo.

Để chuẩn bị, trong vài tuần trước sự kiện âm nhạc, nhóm ZunZuneo đã gửi đi khoảng nửa triệu tin nhắn cho các số điện thoại có được trong danh bạ do Villalobos cung cấp. Nhóm thuê Alen Lauzan Falcon, một họa sĩ biếm họa sinh ra ở La Habana, sống ở Chile, để viết các tin nhắn theo đúng kiểu Cuba. Một số tin nhắn có chất hài hước "đá xoáy" vào các đề tài chính trị một chút, một số tin nhắn khác đi vào trọng tâm hơn.

Chẳng hạn, một tin nhắn đặt câu hỏi về hai sự kiện âm nhạc nổi tiếng ở địa phương do nhà nước tổ chức, ca ngợi chính phủ có thích hợp biểu diễn cùng với ngôi sao Juanes hay không. Kết quả là khoảng 100.000 người phản hồi mà không hề biết đó là hoạt động thu thập thông tin tình báo quan trọng.

Tháng 2-2010, Công ty Creative Associates International bắt đầu tiếp thị ZunZuneo với người dùng Internet Cuba. Bằng cách lập ra diễn đàn dành cho giới trẻ Cuba, ZunZuneo đã dần dần thu hút đông người tham gia, đăng ký dài hạn và chia sẻ thông tin, gửi tin nhắn cho nhau.

Và trong vòng 6 tháng, ZunZuneo đã thu hút được 25.000 thành viên đăng ký. Số thành viên đăng ký ZunZuneo tăng nhanh đến nỗi toán kỹ sư ban đầu của USAID không đủ khả năng quản lý, vì thế Creative Associates International phải đi tìm một kỹ sư trẻ tuổi khác, đó là James Eberhard, Tổng giám đốc Công ty Mobile Accord Inc tại Denver. Eberhard là người tiên phong trong việc gửi tin nhắn vận động góp quỹ cứu trợ thiên tai và đã vận động được hàng chục triệu USD cho nạn nhân trận động đất năm 2010 ở Haiti.

Đến tháng 3-2011, số người đăng ký thành viên mạng ZunZuneo đã lên đến 40.000. Để tránh gây chú ý, dự án ZunZuneo buộc phải từ bỏ tham vọng thu hút 200.000 người dùng như đề ra ban đầu để thu gọn lại chừng vài chục ngàn người.

Tháng 7-2010, Eberhard bay đến Barcelona để gia nhập nhóm McSpedon, Bernheim và những người khác để nghiên cứu giải pháp "khuất tầm rađa" nhằm che đậy hoạt động. Cả nhóm quyết định thuê một công ty ở Anh thành lập nên một công ty ở Tây Ban Nha để vận hành ZunZuneo. Một công ty khác nữa được thành lập ở quần đảo Cayman, với một tài khoản tại Ngân hàng N.T. Butterfield & Son Ltd để chi trả các chi phí.

Đồng thời, Mobile Accord cũng tìm cách thu thập thông tin tình báo từ các kỹ sư trong Công ty điện thoại Telefonica của Tây Ban Nha với hy vọng sẽ có được thông tin về mạng điện thoại Cubacel.

USAID rút lui

Trong khi đó, USAID đã nhìn thấy được những dấu hiệu cho thấy La Habana đang điều tra, lần theo dấu vết các tin nhắn nhằm đột nhập vào máy chủ ZunZuneo, và thỉnh thoảng đã chặn được một số tin nhắn. Mặc dù vậy, USAID vẫn tự tin cho rằng ZunZuneo vẫn hoạt động tốt miễn là đừng tiết lộ bí mật về nguồn gốc xuất xứ của nó.

Nhóm kỹ thuật của ZunZuneo còn cho rằng, chỉ cần đừng tỏ ra đe dọa an ninh quốc gia, Công ty Cubacel sẽ không quan tâm nhiều đến ZunZuneo. Và khi thành viên đăng ký đạt số lượng đông đảo, sẽ khó cho cơ quan chức năng Cuba đóng cửa ZunZuneo.

Vấn đề che đậy dấu vết hoạt động và giấu nguồn tin nhắn luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của nhóm kỹ sư. Vào đầu năm 2011, USAID nhận thấy không thể che đậy dấu vết dính líu của mình mãi, trừ phi họ rời cuộc chơi. Vậy là một cuộc "thăm dò" được tung ra trong chuyến tham dự hội nghị chiến lược của Eberhard vào tháng 2-2011 tại Washington, trong đó tóm tắt mô hình xây dựng cho người Cuba một diễn đàn truyền thông đại chúng mà không chịu sự kiểm soát của Chính phủ Cuba và do Chính phủ Mỹ tài trợ.

Mario Bernheim và bạn gái.

Mobile Accord tìm đến Jack Dorsey, đồng sáng lập trang Twitter để xin tài trợ. Dorsey sau đó đến gặp Suzanne Hall, phụ trách các dự án truyền thông xã hội tại Bộ Ngoại giao, và nhận được sự ủng hộ cần thiết.

Rốt cuộc, một giải pháp đã được đưa ra là thành lập một cơ chế điều hành mới để giúp ZunZuneo huy động đủ kinh phí và vận hành hoàn toàn độc lập, không còn "dính líu" đến nước Mỹ nữa. Mobile Accord phụ trách hoàn toàn việc xây dựng đội ngũ nhân sự mới cho ZunZuneo, tuyển người từ 5 quốc gia.

Tuy nhiên, việc bảo đảm chi phí để ZunZuneo hoạt động độc lập đã thất bại. Và dự án gặp phải những vấn đề nan giải. Giữa hai công ty Creative Associates và Mobile Accord liên tục bất đồng vì vấn đề vận động kinh phí thất bại. Vì vậy, thông qua các công ty bình phong, USAID phải tiếp tục chi trả hàng chục nghìn USD cho việc thuê kênh tin nhắn từ các công ty viễn thông chính thống của Cuba. Năm 2012, người dùng Cuba bắt đầu than phiền vì dịch vụ của ZunZuneo càng ngày càng chập chờn, khi có khi không.

Tháng 6-2012, ZunZuneo đột nhiên tắt hẳn và biến mất một cách bí ẩn cũng giống như khi nó xuất hiện. Tham vọng ban đầu nhằm tạo nên "Mùa xuân Cuba" của USAID đã thất bại hoàn toàn.

Nguyên Khang (theo AP)