Tiến trình tuyển chọn Tổng thư ký Liên hiệp quốc

TTK LHQ là người có vai trò cực kỳ quan trọng, Nhà ngoại giao toàn cầu, một nhân vật có quyền năng tinh thần vĩ đại. Dường như tất cả mọi vấn đề trên thế giới đều dừng chờ (một quyết định) ngay trên ngưỡng cửa của vị này. Thế nhưng không hề có chút tàng thư nào mô tả công việc của một TTK LHQ ra sao, không có cuộc phỏng vấn chính thức nào cho các ứng viên tiềm năng, và tóm lại, quyết định cuối cùng thường được tiến hành quyết liệt đàng sau những cánh cửa khép kín. Quyền quyết định cuối cùng thực sự nằm trong tay 5 thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an (HĐBA) là Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Mỹ.

Thật ra đã có những lời xầm xì bất đồng từ các quốc gia đang phát triển bên ngoài hành lang LHQ. Họ cảm thấy người kế nhiệm ông Kofi Annan nếu được tuyển chọn như thế là không công bằng. Có quá nhiều thách đố mà TTK LHQ sắp tới phải đối mặt, chẳng hạn cải tổ cơ cấu tổ chức này sau vụ scandal đổi dầu lấy lương thực, hay xác định lại vai trò của LHQ trong thế giới đang còn nhiều bất ổn này.

Oh Joon, Phó đại diện thường trực Hàn Quốc tại LHQ, cho biết: “Cho đến nay có rất nhiều lời kêu gọi từ những thành viên rằng Đại hội đồng LHQ cần phải minh bạch và cam kết tốt hơn trong việc chọn lựa người thay thế sắp tới. Theo tôi nghĩ  yêu cầu đó hoàn toàn hợp lý”.

Tuy nhiên ngay trong giới ngoại giao hành lang, ai cũng tin sẽ không có quá nhiều thay đổi tận gốc cho tiến trình tuyển chọn TTK, ít ra là theo thông tin cho đến giờ phút này. Không ai chối bỏ chuyện 191 thành viên LHQ sẽ được hỏi ý kiến về người kế nhiệm, nhưng HĐBA sẽ vẫn “nói lời quyết định”.

Sir Emyr Jones Parry, Đại sứ Anh tại LHQ, nói: “Trước đây, tôi từng thử tiến trình tuyển chọn TTK, bằng cách thuyết phục các đồng nghiệp trước khi chọn một công việc kiểu này nên có bản liệt kê nhiệm vụ một TTK có thể đảm trách. Kết quả là tất cả từ chối. Sự thật là chúng ta không nói rõ ràng về nhiệm vụ – đúng ra là trọng trách – của TTK. Người được chọn phải có những phẩm chất thích ứng như ngoại giao giỏi, bản lĩnh chính trị đúng đắn và công tâm”.

Việc gọi TTK LHQ là “vị Giáo hoàng thế tục” có nguồn gốc từ đầu những năm 60 thế kỷ XX, cũng là thời đại diễn ra chiến dịch vận động cho lãnh đạo LHQ Dag Hammarskjold, người tự xem mình như một trạng sư cho tất cả công dân trên toàn thế giới. Nhưng James Traub, tác giả quyển sách về LHQ và bản thân ông Kofi Annan, nói rằng, có thể HĐBA sẽ tìm một người nào đó biết suy xét kín đáo hơn – có vai trò thư ký tốt hơn TTK.

Ông Traub giải thích: “Nếu như có một chức danh ví dụ như đại TTK LHQ, người ấy sẽ bắt đầu chiếm lĩnh một số không gian của HĐBA, trong khi họ không hề muốn ông ta có khả năng chi phối dư luận công chúng và hạn chế sự linh động thái quá ấy. Thành thử có một điểm chung ở 5 thành viên HĐBA là họ muốn tìm ra một TTK có tầm ảnh hưởng khiêm nhường nhất”.

Trong thời điểm hiện nay, các quốc gia châu Á tin rằng đến lượt họ có một TTK, dựa trên một thỏa thuận không chính thức nói rằng công việc này sẽ được luân chuyển quanh các khu vực trên thế giới. Trong chuyến viếng thăm khu vực châu Á 5 ngày, ông Kofi Annan cũng đã gặp Ngoại trưởng Hàn Quốc Ban Ki Moon, một trong số ít ứng viên cho chức vụ TTK LHQ sắp tới. Còn có 2 ứng viên khác thuộc châu Á, một là Phó thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Thái Lan Surakiart Sathirathai, và Jay Dhanapala, nguyên chuyên gia kiểm soát vũ khí LHQ đến giám sát tiến trình đàm phán hòa bình của Sri Lanka.

Theo ông Traub, có nhiều khả năng một trong những ứng viên này sẽ được chọn. TTK LHQ là một người đức độ, ngoại giao giỏi mà không cần “đao to, búa lớn”. Có lẽ điều đó hấp dẫn các quốc gia Đông Âu, nơi chưa có người đại diện nào của họ giữ chức vụ TTK LHQ xuyên suốt lịch sử. Các chính trị gia của Mỹ lại khoái ý tưởng ủng hộ cựu Tổng thống Ba Lan Aleksander Kwasniewski, trong khi thế giới đang chờ đợi người phụ nữ đầu tiên ứng cử vào chức vụ này – bà Vaira Vike-Freiberg, đương kim Tổng thống Latvia.

HĐBA sẽ bắt đầu họp bàn chọn người vào chức TTK sắp tới trong tháng 6/2006. Tất nhiên, áp lực buộc công việc đó phải hoàn thành trước tháng 9/2006, thời điểm các nguyên thủ thế giới bắt đầu công việc của đại hội đồng nhiệm kỳ mới. Và mọi việc sẽ đâu vào đó trong tháng 12/2006