Trừng phạt Iran, Mỹ “phớt lờ” Liên hiệp quốc

Thứ Tư, 23/09/2020, 16:15
Rạng sáng ngày 20-9, Mỹ thông báo các biện pháp của Liên Hiệp Quốc (LHQ) trừng phạt Iran được tái lập và có hiệu lực kể từ 0 giờ, giờ quốc tế, cùng ngày. Quyết định của Mỹ đi ngược lại ý kiến của các thành viên LHQ. Sau thông báo trên, Washington không quên kèm lời đe dọa sẽ trừng phạt những quốc gia không tuân thủ lệnh cấm.

Để làm được điều này, trước đó ngày 20-8, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã đến trụ sở LHQ ở New York để chính thức khởi động một cơ chế được gọi là “snapback”, đếm ngược 30 ngày nhằm tái lập các biện pháp trừng phạt của quốc tế đối với Tehran mà Washington cho là đã không tuân thủ các cam kết được nêu trong thỏa thuận hạt nhân Vienna 2015 hay còn được gọi là Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA).

Ngoại trưởng Mỹ Pompeo đơn phương thông báo các biện pháp của Liên Hiệp quốc trừng phạt Iran được tái lập từ ngày 20-9.

Giữa tháng 8-2020, Mỹ trình dự thảo nghị quyết lên LHQ đề xuất nhằm kéo dài vô thời hạn các biện pháp cấm vận vũ khí đối với Iran. Thế nhưng, văn bản này hầu như không nhận được sự ủng hộ trong Hội đồng Bảo an. Dự thảo nghị quyết chỉ được 2 phiếu ủng hộ của Mỹ và Cộng hòa Dominica, trong lúc có đến 11 nước không bỏ phiếu và 2 nước chống là Nga và Trung Quốc. “Đây là một thất bại lịch sử của Mỹ”, các viên chức Iran và báo chí Iran khi ấy mỉa mai.

Đây là lý do Mỹ kích hoạt snapback. “Snapback” được Mỹ đưa vào JCPOA, quy định các thành viên được quyền yêu cầu LHQ khôi phục các lệnh cấm vận với Iran nếu phát hiện nước này vi phạm thỏa thuận. Washington cho biết họ khởi động cơ chế nói trên với tư cách một bên “tham gia” thỏa thuận Vienna, hay nói cách khác là những điều họ làm “hoàn toàn hợp lý”. Nghị quyết 2231 của Hội đồng Bảo an LHQ quy định các bên “tham gia” là những nước ký tên ban đầu vào thỏa thuận hạt nhân Iran, tức là Mỹ, Trung Quốc, Nga, Pháp, Anh, Đức và Iran.

Trả lời hãng tin AFP, chuyên gia về Iran Ellie Geranmayeh, thuộc Hội đồng châu Âu về quan hệ đối ngoại, nhận định: “Chắc chắn là ông Trump sử dụng snapback như là một mưu toan vô vọng nhằm triệt tiêu thỏa thuận hạt nhân Iran trước khi diễn ra bầu cử Tổng thống Mỹ ngày 3-11 tới”. Nhưng, dù là với mục đích gì, chiến lược của Mỹ “sẽ để lại những tác hại lâu dài trong Hội đồng Bảo an và khiến Mỹ càng bị cô lập trong hồ sơ Iran.

Đúng như dự đoán, việc snapback được kích hoạt là điểm khởi đầu của một cuộc tranh cãi kéo dài và cuối cùng có thể sẽ làm suy yếu vai trò của LHQ với tư cách là một định chế. Theo Reuters, trong một thư chung gửi đến 15 thành viên Hội đồng Bảo an LHQ, 3 cường quốc châu Âu Anh, Pháp và Đức nhấn mạnh là mọi quyết định hay hành động đơn phương nhằm tái áp đặt các trừng phạt quốc tế đối với Iran là hoàn toàn không có cơ sở pháp lý.

Trong một thông cáo chung, các nhà ngoại giao của 3 nước châu Âu đã nêu rõ: “Pháp, Đức và Anh ghi nhận Mỹ đã không còn là một bên tham gia khi họ rút ra khỏi thỏa thuận vào ngày 8-5-2018. Cho nên chúng tôi không thể ủng hộ việc khởi động cơ chế snapback”. Thông cáo nhấn mạnh là “mặc dù việc Mỹ rút khỏi thỏa thuận đã đặt ra nhiều thách thức to lớn, 3 nước châu Âu vẫn muốn duy trì thỏa thuận đã được ký kết cách đây 5 năm, thỏa thuận mà vào lúc đó đã được xem là cơ hội duy nhất để ngăn cản Iran chế tạo vũ khí hạt nhân”.

Hiếm khi nào mà giọng điệu giữa hai bờ Đại Tây Dương lại gay gắt như thế. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo thậm chí cáo buộc đích danh 3 nước Pháp, Anh, Đức là “đã chọn ngả theo các giáo chủ” đang nắm quyền ở nước Cộng hòa Hồi giáo Iran. Ông Pompeo còn chỉ trích việc Paris, London và Berlin đã không bỏ phiếu thuận cho dự thảo nghị quyết do Mỹ đề nghị, nhằm triển hạn lệnh cấm vận vũ khí quy ước đối với Iran mà nay lại còn lên tiếng phản đối Washington kích hoạt cơ chế snapback.

Tổng thống Iran Hassan Rouhani phản đối việc Mỹ đơn phương kích hoạt các biện pháp trừng phạt Iran.

Để thêm phần “nghiêm túc”, chính quyền Mỹ dự định sẽ ban bố một sắc lệnh trong ít ngày tới, cho phép Tổng thống Donald Trump áp đặt các biện pháp “trừng phạt nhắm vào những thực thể ngoại quốc (không phải là người Mỹ, doanh nhân Mỹ), tước quyền thâm nhập thị trường Mỹ đối với những nước nào vi phạm lệnh cấm vận vũ khí với Iran. Với các lệnh trừng phạt mới này, các công ty của các nước đồng minh châu Âu của Mỹ cùng Nga và Trung Quốc có thể bị Mỹ trừng phạt nếu làm ăn với Iran.

Trong phản ứng đầu tiên, Iran kêu gọi thế giới “cùng một tiếng nói phản đối Washington”. Còn Moscow thì tố cáo điều mà Bộ Ngoại giao Nga gọi là hành động “không chính đáng” của Mỹ. Thông báo của Bộ Ngoại giao Nga nêu rõ: “Hiện nay, họ đang cố gắng buộc tất cả mọi người phải đeo “những chiếc kính thực tế khuyếch đại” do ‘Mỹ chế tạo và thừa nhận sự việc đang diễn ra quanh Iran và JCPOA thông qua họ.

Nhưng, thế giới không phải là một game trên máy tính của Mỹ”. Khẳng định rằng, các lệnh trừng phạt LHQ nhằm vào Iran được khôi phục là “mơ tưởng”, Bộ Ngoại giao Nga cũng hối thúc Washington “phải có dũng khí để cuối cùng đối mặt với sự thật và ngừng tuyên bố nhân danh Hội đồng Bảo an LHQ”.

Trong bài phát biểu được phát trên kênh truyền hình quốc gia Iran ngày 19-9, Ngoại trưởng Iran Zarif khẳng định Mỹ sẽ không thể khôi phục các lệnh trừng phạt từng được áp đặt trước năm 2015 đối với Tehran trong ý định đơn phương tại Hội đồng Bảo an LHQ, đồng thời cho rằng cộng đồng quốc tế cần phản đối việc Washington sử dụng các biện pháp trừng phạt trên. Ông Zarif lý giải rằng Mỹ đã đánh mất thẩm quyền đối với JCPOA khi đơn phương rút khỏi thỏa thuận này vào năm 2018. Theo ông, bản thân các quan chức Mỹ cũng hiểu rõ những biện pháp trừng phạt là “vô ích”, song vẫn buộc phải sử dụng chính sách theo kiểu “bắt nạt” này trong quan hệ quốc tế.

Phát biểu trên truyền hình ngày 20-9, Tổng thống Hassan Rouhani nói chiến dịch của Mỹ nhằm gây áp lực tối đa lên Iran đã phản tác dụng. “Chúng tôi có thể nói rằng “áp lực tối đa” của Mỹ nhằm vào Iran, xét trên khía cạnh chính trị và pháp lý, đã trở thành sự cô lập tối đa với nước này”, ông Rouhani nói. Về phần mình, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres cũng tuyên bố chưa đưa ra hành động nào về các biện pháp trừng phạt đối với Iran do “có sự không chắc chắn” liên quan đến vấn đề trên.

Theo chuyên gia Geranmayeh, dù kết quả có thế nào đi nữa, dù Mỹ có bị cô lập trong vấn đề Iran hiện nay nhưng tình trạng căng thẳng giữa Mỹ và các thành viên còn lại trong Hội đồng Bảo an LHQ có nguy cơ đẩy định chế này vào một cuộc khủng hoảng chưa từng thấy.

Mộc Thạch (Tổng hợp)
.
.