Người sáng lập ra IMF tế là điệp viên tình nguyện cho Liên Xô?
Quy định bất thành văn
Mùa hè năm 1940, tư tưởng độc đáo và táo bạo của nhà kinh tế học Harry Dexter White và John Maynard Keynes, người Anh, đã gần như trùng hợp khi đồng thời đưa ra dự thảo xây dựng một tổ chức tiền tệ quốc tế mà hành động của nó được giám sát thường xuyên bởi một tổ chức hợp tác chứ không phải bằng những hội nghị quốc tế "hữu danh vô thực".
Tuy nhiên, phải sau nhiều lần thương thuyết trong điều kiện khó khăn của thời chiến, cộng đồng quốc tế mới chấp nhận một hệ thống tiền tệ mới và một tổ chức để giám sát nó. Những thương thuyết cuối cùng về thành lập Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) đã diễn ra ở Bretton Woods, New Hamsphire, Mỹ vào tháng 7-1944. Bắt đầu từ ngày 1-3-1947, Tổ chức IMF chính thức đi vào hoạt động như một cơ quan chuyên môn của Liên Hiệp Quốc với 49 thành viên.
 |
|
Harry Dexter White tuyên thệ trước Ủy ban HUAC tại phiên điều trần. |
Tổng thống Mỹ Harry Truman lúc đầu đã định giao cho Dexter White làm lãnh đạo đầu tiên của IMF. Tuy nhiên, lý do chính mà Dexter White không trở thành người đứng đầu IMF- và kể từ đó không người Mỹ nào được đảm nhiệm vị trí lãnh đạo của tổ chức này- chính là từ những tiết lộ rằng, ông làm việc cho Liên Xô.
Đầu tháng 2-1946, Giám đốc FBI J. Edgar Hoover đã gửi một báo cáo đến tổng thống trong đó miêu tả Harry Dexter White là "một mắt xích giá trị trong một tổ chức tình báo ngầm của Liên Xô" và buộc tội ông cài gián điệp Liên Xô vào trong chính quyền Mỹ. Thế nhưng Ủy ban Ngân hàng và Tiền tệ của Thượng viện Mỹ do không biết gì về bản báo cáo này đã thông qua đề cử Harry Dexter White làm Giám đốc điều hành của Mỹ tại IMF vào ngày 5-2, một ngày sau khi bản báo cáo của Hoover đến tay Tổng thống Truman.
Sau khi đọc báo cáo của Hoover, Ngoại trưởng Mỹ James Byrnes đã đề nghị Tổng thống Truman rút lại đề cử; Bộ trưởng Tài chính Frederick Vinson thì muốn buộc Dexter White từ bỏ mọi vị trí trong bộ máy chính quyền. Tổng thống Truman tuy bán tín bán nghi nhưng cũng cảm nhận rằng, nếu không có bất cứ hành động nào theo lời khuyến cáo thì ông sẽ là người phải chịu trách nhiệm cho một vụ bê bối lớn. Nhưng nếu đề cử một người Mỹ khác vào vị trí này thì Nhà Trắng sẽ có lời giải thích hợp lẽ vì sao kiến trúc sư chính của Quỹ Tiền tệ quốc tế lại bị "thất sủng".
Bộ trưởng Tài chính Frederick Vinson đã gặp gỡ Keynes, lúc đó đã là thống đốc Anh ở cả IMF và Ngân hàng Thế giới. Ông nói rằng, Tổng thống Truman đã quyết định không bổ nhiệm Dexter White vào vị trí đứng đầu IMF và thay vào đó, sẽ đưa một người Mỹ vào vị trí giám đốc Ngân hàng Thế giới xuất phát từ "tư tưởng công bằng hiếm thấy" và rằng, sẽ là không "thích đáng nếu người Mỹ đứng đầu ở cả hai tổ chức".
Từ đó hình thành một quy định bất thành văn: Người đứng đầu IMF là công dân thuộc châu Âu, còn người Mỹ sẽ lãnh đạo Ngân hàng Thế giới (WB). Tư tưởng này lập tức được các quốc gia đồng minh Mỹ hoan hỉ đón nhận, và một người Bỉ, Camille Gutt, đã trở thành lãnh đạo đầu tiên của IMF, trong khi Eugene Meyer, người Mỹ thì trở thành lãnh đạo đầu tiên của Ngân hàng Thế giới.
Ông Camille Gutt không phải là một chuyên gia kinh tế mà là một nhà báo kiêm luật sư nổi tiếng trong Thế chiến thứ II vì đã có công cứu đồng franc của Bỉ bằng cách bí mật chuyển số vàng dự trữ tại Ngân hàng Quốc gia Bỉ ra khỏi tầm kiểm soát của Đức Quốc xã.
Thế chiến thứ II kết thúc, Camille Gutt đã giúp chặn đứng tình trạng lạm phát của Bỉ với chiến dịch mang chính tên ông và đưa ra sáng kiến thành lập liên minh kinh tế Benelux (gồm các nước Bỉ, Hà Lan và Luxembourg), một trong những tổ chức tiền thân của Liên minh Châu Âu (EU) hiện nay. Hoa Kỳ tưởng như chắc chắn rằng, sẽ có thể để một người Mỹ phụ trách IMF sau khi Camille Gutt rời đi vào năm 1951, thế nhưng đến lúc đó thì vai trò của quỹ đã bị thay thế bởi Kế hoạch Marshall, và Washington thì đã thỏa mãn khi nắm giữ vị trí đứng đầu Ngân hàng Thế giới.
Thế nhưng mối quan hệ và thiện cảm của Harry Dexter White dành cho Liên Xô có ảnh hưởng gì đến hệ thống Bretton Woods? Những người từ lâu đã nghi ngờ ông cũng phải công nhận rằng, "ý tưởng thiết kế IMF" của Dexter White hoàn toàn không có bất cứ dấu hiệu nào cho thấy sự biến thể từ hệ thống tiền tệ của Liên Xô.
Điều khiến Dexter White gây chú ý hơn cả là ông rất quan tâm đến "những kẻ phá đám" người Liên Xô tại hội nghị. Thái độ phản bác của ông dành cho nhóm người này mạnh mẽ hơn hẳn so với bất kỳ đồng nghiệp Mỹ nào trong đoàn đàm phán, và cũng mạnh hơn rất nhiều so với các đại biểu châu Âu.
Lo rằng chính quyền Liên Xô sẽ không thông qua các hiệp định của hội nghị, 6 tháng sau, Dexter White đã đề xuất một khoản cho vay lãi suất thấp của chính phủ Mỹ trị giá 10 tỉ đôla cho Liên Xô nhằm tái thiết đất nước - gấp 3 lần số tiền hỗ trợ thời kỳ quá độ mà ông đã đề xuất cho Vương quốc Anh. Nhưng cuối cùng số tiền đó không được thông qua và đây là một trong những lý do chính khiến chính quyền Liên Xô quyết định không tham gia IMF và Ngân hàng Thế giới.
Cái chết bất ngờ
Harry Dexter White chỉ giữ vị trí Giám đốc điều hành của Mỹ tại IMF, nhưng thời gian tại chức của ông ở quỹ rất ngắn- ông từ chức vào mùa xuân năm 1947. Sau 13 năm ở Washington, ông đã tuyệt vọng với tình trạng quan hệ Mỹ-Xô và hoàn toàn vỡ mộng với một "đảng Dân chủ không còn có thể tiếp tục đấu tranh vì hòa bình và vì một nước Mỹ tốt đẹp hơn".
 |
| Nữ điệp viên hai mang Elizabeth Bentley. |
Ông dành sự công khai ủng hộ cho Henry Wallace, từng là Phó tổng thống trong nhiệm kỳ của Tổng thống Roosevelt và ra tranh cử tổng thống Mỹ năm 1948 với tư cách là ứng viên của đảng Tiến bộ (Progressive Party).
Từng giữ chức Bộ trưởng Thương mại trong chính quyền Tổng thống Truman, Henry Wallace đã ngày càng đối kháng với tổng thống của mình vì chính sách cứng rắn đối với chính phủ Liên Xô và việc này đã khiến Tổng thống Truman phải sa thải ông. Các sử gia cho rằng, nếu Henry Wallace đắc cử Tổng thống năm đó thì Dexter White chắc chắn sẽ được giao chức Bộ trưởng Tài chính. Nhưng trong kỳ bầu cử ấy, ông Wallace thất bại thảm hại.
Mùa hè năm 1948, từ những lời khai của nhà báo Whittaker Chambers và lời thú nhận của Elizabeth Bentley, Harry Dexter White bị FBI chỉ đích danh "là một điệp viên của Liên Xô". Elizabeth Bentley là điệp viên nội gián người Mỹ làm việc cho tình báo Liên Xô từ năm 1938-1946. Bất mãn từ sau vụ bị nghi ngờ làm một nguồn tin khá quan trọng bị vô hiệu, nữ điệp viên này bắt đầu trở thành điệp viên hai mang từ năm 1940, và đến năm 1947, bà ta đã tiết lộ cho FBI danh sách điệp viên liên quan đến hàng trăm người trên lãnh thổ nước Mỹ.
Vào ngày 13-8-1947, Harry Dexter White phải ra điều trần trước Ủy ban Hạ viện điều tra hoạt động chống phá nước Mỹ (HUAC). Ngoài những thành viên của HUAC, buổi điều trần còn có sự dự khán của hàng trăm phóng viên các hãng thông tấn và báo chí. Bằng phong thái điềm tĩnh như thường thấy, Harry Dexter White sau thủ tục tuyên thệ đã dõng dạc tuyên bố mình là một người Mỹ trung thành với truyền thống tiến bộ.
Ông nói: "Tín điều của tôi chính là tín điều của nước Mỹ. Tôi tin vào tự do tôn giáo, tự do ngôn luận, tự do suy nghĩ, tự do báo chí, tự do phê bình và tự do đi lại…Tôi tin vào sự tự do lựa chọn đại diện trong chính quyền của người dân, không bị khống chế bởi súng ống hay đội ngũ mật vụ. Tôi phản đối việc lạm dụng quyền lực một cách cảm tính và phi lý từ bất cứ nguồn nào hay để chống lại bất cứ cá nhân hay tổ chức nào…Những nguyên tắc này là hết sức linh thiêng, là nền tảng cơ bản cho xã hội Mỹ của chúng ta, và tôi tin chúng tồn tại thật sự trong đời sống, chứ không phải chỉ là những lời sáo rỗng trên giấy…".
Chờ cho tràng pháo tay ủng hộ nhà kinh tế chiến lược của nước Mỹ lắng xuống, nghị sĩ đảng Cộng hòa Richard Nixon, khi ấy 35 tuổi, đặt câu hỏi "bẫy" Dexter White vào tội khai man trước tòa rằng, có dám khẳng định chưa từng bao giờ gặp Whittaker Chambers? Rất khôn khéo, Dexter White chỉ trả lời là ông "không nhớ là đã từng gặp Chambers".
Khi được đưa cho xem một danh sách với những cái tên bị nghi ngờ là gián điệp Liên Xô được đánh dấu màu xanh, Dexter White sau một hồi chăm chú nhìn vào rồi ngẩng lên hóm hỉnh nói: "Dấu màu đỏ sẽ thích hợp hơn với tôi!". Cả khán phòng lại vang lên hàng tràng cười và tiếng vỗ tay, chúng vô tình giúp cho thần kinh của ông giãn ra vì đang phải chịu một áp lực cực kỳ lớn.
Ngày hôm sau, cũng với vẻ ngoài bình thản, Dexter White mang túi hành lý nhẹ lên tàu đi về nhà nghỉ hè của mình ở New Hampshire. Trên đường đi, ông đã phải liên tục chịu các cơn đau ngực khủng khiếp. Đến nơi, người nhà phải gọi bác sĩ và ông nhận được lời chẩn đoán đó là một cơn đau tim nghiêm trọng, cần phải tuyệt đối tĩnh dưỡng. Nhưng đến tối hôm sau, Dexter White trút hơi thở cuối.
Lời đồn đoán lan ra gần như ngay lập tức kiểu như Dexter White đã bị gián điệp Liên Xô thanh toán sau khi họ phát hiện ông có ý định chạy trốn đến Uruguay. Luồng chỉ trích, lên án còn nhằm vào Ủy ban Hạ Viện điều tra hoạt động chống phá nước Mỹ vì Dexter White do không chịu nổi áp lực của phiên điều trần đã bị cơn đau tim tấn công…
Bí mật hé lộ
Sự ra đi đột ngột của người sáng lập IMF lắng xuống trong hơn 2 năm nhưng bất ngờ được khơi lại vào ngày 26-1-1950. Nghị sĩ Richard Nixon, người trong phiên điều trần năm 1947 đã vuột mất "con mồi" Harry Dexter White đã tiết lộ với Hạ viện rằng, ông ta có trong tay bản copy văn bản viết tay của Dexter White mà nhà báo Whittaker Chambers đã giao cho Bộ Tư pháp. Văn bản gốc là một bản 4 trang, Dexter White ghi chép tay trên hai mặt giấy, bao gồm các thông tin từ ngày 10-1 đến ngày 15-2-1938.
Kết quả phân tích chữ viết của FBI và Cơ quan đặc trách Cựu chiến binh lúc đó đã xác nhận người viết đúng là Dexter White. Bản ghi chép tổng hợp các thông tin chính xác và bình luận về các chức vụ của Bộ Tài chính và Bộ Ngoại giao có liên quan đến chính sách đối ngoại và các vấn đề quân đội. Nội dung bản ghi chép còn bao gồm chi tiết các cuộc trao đổi riêng giữa đại sứ Mỹ tại Pháp với các lãnh đạo nước này về các dự tính của họ đối với Liên Xô và Đức; các khả năng hành động của Mỹ đối với Nhật Bản và tiết lộ của Dexter White liên quan đến chỉ thị của tổng thống đối với bộ trưởng tài chính và kế hoạch chiến tranh kinh tế với Nhật Bản…
Sau khi Thế chiến thứ II nổ ra vào năm 1939, Mỹ bắt đầu thu thập tất cả các bản điện tín gửi vào và ra khỏi nước mình, đây là việc làm bình thường ở bất kỳ quốc gia nào vào thời chiến. Bản điện tín mã hóa phức tạp của Liên Xô không thể giải mã được trong suốt mấy năm liền, đến lúc dòng tin đầu tiên được giải mã thì đã là năm 1946. Tổng cộng có 18 bản điện tín được giải mã có nhắc đến Harry Dexter White dưới hàng loạt các mật danh khác nhau, bắt đầu từ ngày 16-3-1944 đến ngày 8-1-1946.
Một bản điện tín khác vào năm 1945 đã mô tả việc White nói với một liên lạc viên Liên Xô người Mỹ rằng, Moscow có thể có được các điều kiện khoản vay có lợi hơn từ Washington so với những gì mà họ muốn. Ở một bức khác có các bằng chứng xác nhận Dexter White đã lợi dụng vị trí của mình để bổ nhiệm hoặc tác động việc bổ nhiệm các nhân vật thân Liên Xô vào làm việc trong chính quyền Mỹ.
Đến năm 1997, khi xem xét lại các bản điện tín sau hơn 50 năm kể từ những lời khai nhận tội gián điệp gây sốc của Whittaker Chambers và Elizabeth Bentley, một ủy ban Thượng viện Mỹ đứng đầu bởi thượng nghị sĩ Daniel Moynihan đã kết luận: "Tội đồng phạm gián điệp của Harry Dexter White xem như đã được khẳng định".
