"Thi đua là phải yêu nước, yêu nước thì phải thi đua"

Tháng 6/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 195 thành lập Ban Vận động thi đua ái quốc Trung ương. Sau đó, nhân kỷ niệm 1.000 ngày Kháng chiến toàn quốc, ngày 11/6/1948, Hồ Chủ tịch đã ra lời kêu gọi chính thức phát động cuộc vận động thi đua ái quốc với mục đích: diệt giặc đói; diệt giặc dốt; diệt giặc ngoại xâm với cách làm là dựa vào lực lượng và tinh thần của dân để đạt kết quả: dân tộc độc lập - dân quyền tự do - dân sinh hạnh phúc. 

Kể từ đó trở đi, phong trào thi đua ái quốc (sau gọi là thi đua yêu nước) diễn ra sôi nổi, rộng khắp. Tùy theo tình hình thực tế của đất nước trong từng giai đoạn lịch sử mà Ban thi đua đề ra những yêu cầu, mục đích khác nhau và cứ cách vài năm, các đại hội anh hùng chiến sĩ thi đua toàn quốc được tổ chức một lần. Trong những kỳ đại hội ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đều tham dự và tận tình quan tâm, động viên, khuyến khích, khen thưởng kịp thời.

Năm 1952, khi cuộc trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp của quân dân ta đang phát triển, ta giữ thế chủ động trên các chiến trường chính, chuẩn bị bước vào giai đoạn tổng phản công, đúng ngày 1/5, Đại hội Anh hùng chiến sĩ thi đua và Cán bộ gương mẫu toàn quốc lần thứ I được khai mạc trọng thể tại chiến khu Việt Bắc.

Nhân dịp này, Chủ tịch Hồ Chí Minh phát biểu: “Trong phong trào thi đua chung thì phải gom góp sáng kiến, rút kinh nghiệm, tổng kết kinh nghiệm, trao đổi và phổ biến kinh nghiệm. Sáng kiến và kinh nghiệm cũng như những con suối nhỏ chảy vào sông to, những dòng sông to chảy vào bể cả. Không biết quý trọng sáng kiến và phổ biến kinh nghiệm tức là lãng phí của dân tộc”.

Người biểu dương các đại biểu xuất sắc vì: “Chiến sĩ thi đua là những người mới, những người luôn luôn cố gắng thực hành cần - kiệm - liêm - chính, là những người tôi trung của nhân dân, con hiếu của Tổ quốc” và Người kêu gọi: “Người người thi đua; Ngành ngành thi đua; Ta nhất định thắng; Địch nhất định thua”(1). Sau 3 năm khôi phục kinh tế, cải tạo XHCN và bước đầu phát triển kinh tế, văn hóa miền Bắc, ngày 7/7/1958, Đại hội Anh hùng chiến sĩ thi đua toàn quốc lần II được tổ chức tại thủ đô Hà Nội. Trong lời khai mạc, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Chỉ có dưới chế độ dân chủ nhân dân và XHCN, chế độ mà nhân dân lao động làm chủ nước nhà, thì mới có phong trào thi đua. Phong trào thi đua yêu nước ở ta ngày càng phát triển vì nhân dân ta đã làm chủ nước nhà”.

Người căn dặn: “Các anh hùng và chiến sĩ thi đua cần phải luôn luôn dắt dìu, giúp đỡ những người xung quanh mình cùng tiến bộ. Mọi người đều phải cố gắng tiến kịp các anh hùng, chiến sĩ. Các anh hùng, chiến sĩ thì cần tiến mãi không ngừng”(2).

Ngày 4/5/1962, giữa lúc quân dân miền Bắc đang ra sức thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, đẩy mạnh phát triển công nghiệp và nông nghiệp, Đại hội Anh hùng chiến sĩ thi đua toàn quốc lần III được tổ chức. Chủ tịch Hồ Chí Minh vui mừng thông báo trong số các anh hùng lao động Việt Nam đã có thêm 2 nhà du hành vũ trụ Xôviết là Gagarin và Titốp.

Người cũng chỉ rõ: “CNXH là nhằm nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân và do nhân dân tự xây dựng lấy. Muốn đạt được mục đích đó, thì nhân dân ta phải ra sức thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm; mỗi người phải cố gắng trở thành lao động tiên tiến, chiến sĩ thi đua, anh hùng lao động; mỗi người phải nâng cao tinh thần làm chủ nước nhà” và Người tin tưởng kết luận: “Công việc của chúng ta ngày càng phát triển, chúng ta phải khắc phục nhiều khó khăn, nhưng nhân dân ta cần cù và dũng cảm. Trong thời kỳ cách mạng và kháng chiến và ngày nay xây dựng CNXH, nhân dân ta luôn luôn tin tưởng ở Đảng, đoàn kết khăng khít với Đảng ta. Nước ta có rừng vàng biển bạc, của cải tiềm tàng rất nhiều. Đó là những điều kiện căn bản vô cùng thuận lợi để phát triển, cho nên tương lai của ta rất tươi sáng, vẻ vang”(3).

Chủ tịch Hồ Chí Minh với các đại biểu phụ nữ tham dự đại hội anh hùng chiến sĩ thi đua và cán bộ gương mẫu toàn quốc lần thứ I, tháng 5/1952

Năm 1966, khi cả nước ta đương đầu với đế quốc Mỹ xâm lược, quân dân miền Bắc vừa chống chiến tranh phá hoại, vừa tiếp tục xây dựng CNXH và làm tròn nghĩa vụ của hậu phương lớn đối với tiền tuyến lớn, Đại hội Anh hùng chiến sĩ thi đua chống Mỹ cứu nước khai mạc ngày 30/12. Trong bài phát biểu, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Đại hội này có đại diện của đồng bào miền Nam, có đại biểu công nhân, nông dân, có những đồng chí làm nghề đánh cá, có những đồng chí nuôi bò, có những đồng chí trí thức... Thế là có đủ tất cả trai, gái, miền xuôi, miền ngược, trẻ có, già có, Bắc có, Nam có. Như thế là tốt. Trong xã hội XHCN của chúng ta bất kỳ làm việc gì, nghề gì mà Đảng và Chính phủ giao cho đều làm tròn và làm vượt mức, làm xuất sắc đều là anh hùng”(4).

Trong bất kỳ phong trào thi đua nào và ở đâu, anh hùng, chiến sĩ thi đua chính là những hạt nhân cách mạng trong phong trào sản xuất, công tác, chính vì vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh không những chọn lựa đúng cán bộ, đủ năng lực để gây dựng phong trào thi đua mà Người luôn sâu sát, chăm sóc, động viên các anh hùng chiến sĩ thi đua vừa bằng tình cảm đồng chí, vừa với tư cách của người cha, người bác, người anh.

Tháng 6/1948, Người viết thư  cho đồng chí Hoàng Đạo Thúy đang công tác tại Cục Quân huấn (Bộ Quốc phòng), về làm Tổng bí thư Ban Vận động thi đua ái quốc Trung ương: “Nay có một việc rất quan trọng, cần một người có sáng kiến, nhiều kinh nghiệm và tính xốc vác. Tức là làm Tổng bí thư cho Ban Thi đua Trung ương. Tôi muốn nhờ đồng chí phụ trách việc ấy, chắc đồng chí sẽ không từ chối. Vẫn biết bên Quốc phòng và Tổng chỉ huy cũng cần đồng chí giúp. Song nếu đồng chí bằng lòng, thì tôi sẽ tìm cách thu xếp”.

Ông Thúy đến Văn phòng Chính phủ nhận giấy tờ thì Bác mời đến gặp và cùng ăn trưa. Sau bữa cơm, Bác nói rõ ràng:  "Ông Tổng trước nhận nhiệm vụ một tháng mà chưa bắt đầu làm, nên phải nhờ cụ. Tôi trao cho cụ toàn quyền hành động. Tuyên truyền giỏi hơn Mỹ thì càng tốt. Cần tiêu bao nhiêu thì cứ lĩnh. Nếu không lĩnh được thì bảo tôi. Nếu thiếu cán bộ thì lấy một nửa văn phòng của tôi. Yêu cầu là sau một năm phải có phong trào”. Thấy ông còn băn khoăn trước nhiệm vụ mới, Người đã tặng ông Hoàng Đạo Thúy  một chiếc quạt giấy và khích lệ: "Cụ cầm cái quạt này để quạt cho phong trào lớn mạnh".

Trong bữa trưa liên hoan ngày đầu ở Đại hội I, Bác ngồi cùng mâm với cụ Hoàng Hanh, anh Trần Đại Nghĩa, anh Ngô Gia Khảm, chị Nguyễn Thị Chiên và tiếp thức ăn cho mọi người, Bác nói: "Đây là bữa cơm kháng chiến để chúc mừng các chiến sĩ thi đua đã lập nhiều thành tích trong sản xuất và chiến đấu. Trung ương Đảng và Chính phủ không có gì nhiều, chỉ toàn những thứ do anh em trong cơ quan và Bác trồng trọt, chăn nuôi thu hái được. Mời các cụ, các cô, các chú ăn. Đã ăn là ăn thật no, ăn no để đủ sức tham gia hội nghị, nghe hiểu hết mọi điều để về nói lại với nhân dân. Nào, xin mời”.

Sau đó, Bác đến từng bàn xem mọi người ăn có ngon miệng không. Hôm đó Ban tổ chức mổ bò, lợn, gà chiêu đãi nên mâm cơm cũng tươm tất, nhưng thấy một vài bàn ăn đã xong để bát đĩa lộn xộn, Bác nhắc: “Sao không xếp gọn vào luôn để các chú nuôi quân đỡ mất thời gian và cũng bớt vất vả?”.

Buổi chiều, 14 giờ, các chiến sĩ thi đua được mời tập hợp trước Đài liệt sĩ để chụp ảnh chung với Bác. Ngày 3/5, Bác tiếp và nghe các chiến sĩ nông nghiệp, bộ đội tham gia Đại hội Anh hùng chiến sĩ thi đua và cán bộ gương mẫu toàn quốc lần thứ I báo cáo thành tích. Sau đó nói chuyện với các đại biểu, khi phân tích so sánh lực lượng giữa ta và địch, Người nói: “So sánh với địch về vật chất và trang bị cái gì ta cũng kém. Thế mà chúng ta dám quyết kháng chiến và nhất định thắng lợi. Đó là do tinh thần của nhân dân ta rất anh hùng, có lòng yêu nước nồng nàn, sâu sắc”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các anh hùng và chiến sĩ thi đua nông nghiệp (27/5/1957)

Buổi chiều trời mát, Bác đến từng tổ thăm hỏi rồi cùng mọi người ra khoảng sân được san tạm trên đồi để vui chơi tập thể. Bác nói với các chiến sĩ thi đua: "Các cô, các chú chiến đấu đã chiến đấu hăng, vui nhộn phải vui nhộn mạnh. Nào, ta nhảy đi!”. Được khuyến khích, anh chị em cầm tay nhau nhảy tưng bừng giữa dàn nhạc mồm: son la son... son đô sí... la son mì vang dội cả khu đồi, lúc ấy trông Bác vui vẻ và trẻ hẳn ra (5).

Tối cùng ngày khai mạc Đại hội II, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự buổi chiêu đãi các đại biểu. Sau khi ân cần nhắc anh chị em ra sức thi đua sản xuất, noi gương phong trào các nước anh em, khiêm tốn và hết sức giúp đỡ mọi người cùng tiến bộ, Người tặng mỗi anh hùng lao động một chiếc bút máy, mỗi chiến sĩ thi đua một gói quà.

Sau hôm dự phiên bế mạc Đại hội III, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dành một buổi sáng để tiếp các đại biểu dự đến chào Người. Buổi gặp gỡ rất chân tình, cởi mở, các đại biểu lắng nghe lời căn dặn của Người về tranh thủ trao đổi kinh nghiệm, học tập lẫn nhau để đẩy mạnh hơn nữa phong trào thi đua sản xuất...

Không chỉ quan tâm, động viên phong trào thi đua chung, lớn mạnh trên phạm vi rộng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh còn sâu sát cụ thể đến từng đợt thi đua nhỏ ở cơ sở trong các địa phương, ngành, bộ... ví dụ như tại Đại hội Thi đua toàn thành phố Hà Nội lần I, Người đã tặng 35 huy hiệu thưởng cho những cá nhân xuất sắc; Người đến thăm và nói chuyện tại các đại hội Chiến sĩ thi đua các quân, binh chủng của Quân đội, của Công an, Phụ nữ, Thanh niên xung phong; các ngành Công nghiệp, Nông nghiệp, Giáo dục; Đại hội thi đua đảm bảo giao thông vận tải, Đại hội thi đua vì an ninh Tổ quốc...

Người gửi thư khen bộ đội nhân Đại hội thi đua lập công... Người  cũng trực tiếp làm việc với các đồng chí Bộ Văn hóa và Ban Tuyên huấn TƯ về việc xuất bản loại sách “Người tốt - Việc tốt” nhằm biểu dương và nhân thêm nhiều tấm gương thi đua trên mọi mặt trận sản xuất và chiến đấu của quân và dân trong toàn quốc.

Tròn 60 năm qua, kể từ khi được chính thức phát động, phong trào thi đua yêu nước đã đạt được nhiều thành tích vẻ vang. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường trực tiếp theo dõi, động viên, khuyến khích, gửi tặng huy hiệu của Người cho những cá nhân, tập thể có thành tích trong sản xuất cũng như trong chiến đấu, ý thức thi đua yêu nước đã lan rộng khắp đất nước: ở các địa phương, mọi ngành nghề, từ trong các lực lượng vũ trang ra đồng ruộng, nhà máy, xí nghiệp, lên tới nông trường vùng cao, xuống tận hầm lò khai thác quặng, trong cơ quan, bệnh viện, nhà trường... đều có những chiến sĩ thi đua xuất sắc.

Phong trào thi đua yêu nước ngày càng được nâng cao, từ chỗ thi đua từng người, dần dần tiến lên thi đua tập thể, thành tổ và đội lao động XHCN. Ngày nay, trong công cuộc đổi mới và công nghiệp hóa, hiện đại hóa để phát triển, xây dựng đất nước, hình thức thi đua tuy đa dạng hơn nhưng phong trào thi đua cần phải được giữ vững, phát huy cả chiều sâu, bề rộng thì mới thiết thực và hiệu quả, như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất”(6)

1, Hồ Chí Minh toàn tập. Nxb CTQG 1996, tập VI, tr 474 - 475
2, S.đ.d nt tập IX, tr 200
3, S.đ.d nt tập X, tr 555 - 556
4, S.đ.d nt tập XII, tr 188
5, Chủ tịch Hồ Chí Minh - hành trình kháng chiến. Nxb CAND 2007, tr 169
6, Hồ Chí Minh toàn tập. Nxb CTQG 1996, tập VI, tr 473