Thiếu tướng Võ Bẩm và tuyến đường Trường Sơn huyền thoại
Thiếu tướng Võ Bẩm sinh năm 1915, quê ở xã Tịnh Khê, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi. Trước Cách mạng tháng Tám, ông tham gia hoạt động bí mật, làm Bí thư Huyện ủy Sơn Tịnh, Tỉnh ủy viên Quảng Ngãi.
Trong kháng chiến chống Pháp, ông đã giữ nhiều chức vụ trong quân đội, từ Chính trị viên Tiểu đoàn đến Chính ủy Trung đoàn, năm 1957 giữ chức Cục phó Cục Quản lý Bộ Tổng tham mưu.
Ngày 5/5/1959, Trung tướng Nguyễn Văn Vịnh - Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Chủ nhiệm Ủy ban Thống nhất Trung ương trực tiếp giao nhiệm vụ cho Thượng tá Võ Bẩm thành lập “Đoàn công tác quân sự đặc biệt”.
Để giữ tuyệt đối bí mật, lúc nhận nhiệm vụ, Võ Bẩm không được ghi chép mà buộc phải nhập tâm. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của nhiệm vụ như thế nào.
Trung tướng Nguyễn Văn Vịnh nói đại ý: "Con đường giao thông đặc biệt này phải mở trong thời gian ngắn nhất, để nhanh chóng đưa cán bộ, bộ đội và các thứ cần thiết như vũ khí, đạn dược, thuốc men vào miền
Đồng chí làm việc gì và quan hệ với ai phải lập danh sách báo cáo xin ý kiến Bộ Chính trị. Vũ khí mang theo trước mắt cũng chỉ chọn các loại vũ khí chiến lợi phẩm.
Phương châm hoạt động là: Tuyệt đối bí mật".
Sau khi đoàn công tác ổn định tổ chức, Thứ trưởng Nguyễn Văn Vịnh đã có buổi làm việc với Ban chỉ huy Đoàn, gồm các đồng chí Võ Bẩm, Nguyễn Thạch và Nguyễn Chương, chính thức phổ biến nhiệm vụ của Đoàn là mở đường Trường Sơn, tổ chức chi viện cho chiến trường miền Nam.
Lúc đầu, biên chế của Đoàn chỉ có Ban Chỉ huy Đoàn Vận tải 301 và các bộ phận xây dựng kho, bao gói, sửa chữa vũ khí... tất cả gồm 500 người. Võ Bẩm là Đoàn trưởng kiêm Bí thư Ban Cán sự.
Sau này ông cho biết: “Ngày đoàn chúng tôi chính thức nhận nhiệm vụ cũng là ngày sinh lần thứ 69 của Bác Hồ. Với tất cả lòng kính yêu Bác và bằng sự nhạy cảm đặc biệt, chúng tôi thống nhất lấy ngày 19/5/1959 là ngày truyền thống của đoàn, và Đoàn công tác quân sự đặc biệt lấy tên là Đoàn 559.
Và như một sự thống nhất biện chứng, con đường Trường Sơn được Đoàn 559 khai phá sau này cũng được các chiến sĩ cùng đồng bào cả nước gọi là đường Hồ Chí Minh”.
Đầu tháng 6/1959, Đoàn trưởng Võ Bẩm trực tiếp vào Hồ Xá – Vĩnh Linh chủ trì cuộc họp bàn cụ thể việc mở đường vào Nam với đại diện Khu 5 và Trị - Thiên.
Cuộc họp nhận định thời gian này địch đã tăng cường hệ thống đồn bốt, bổ sung lực lượng tuần phòng dọc đường số 9, tung biệt kích rình mò, lùng sục dọc theo bờ nam sông Bến Hải, tuyến giao thông từ Tây Nguyên đến Trị - Thiên thường xuyên bị cắt đứt, vì thế chúng ta gặp không ít khó khăn.
Khi bàn đến nhiệm vụ, mọi người thắc mắc tại sao Đoàn 559 chỉ dừng lại bờ Bắc mà không vượt qua bờ Nam sông Bến Hải, và biểu quyết đề đạt lên Bộ Chính trị cho đoàn chuyển hàng vào sâu hơn nữa. Ý kiến này sau đó đã được chấp thuận.
Cuộc họp quan trọng này, dù diễn ra bí mật nhưng biệt kích địch vẫn phát hiện ra, Đài Phát thanh Sài Gòn đã đưa tin nhưng không rõ nội dung. Bộ Công an tiến hành biện pháp điều tra và nhờ sự giúp đỡ của nhân dân đã phát hiện ra tên gián điệp nằm vùng nấp trong vỏ bọc thợ sửa radio...
Sau đó, Đoàn 559 tổ chức ngay đội khảo sát mở tuyến do Đoàn trưởng Võ Bẩm trực tiếp chỉ huy.
Qua tìm hiểu địa hình tây nam Quảng Bình, miền tây Vĩnh Linh và Trị - Thiên, để đảm bảo bí mật và tránh địa hình núi non hiểm trở, kết hợp với nghiên cứu con đường do Lữ đoàn 270 – Quân khu 4 mở, nhằm cơ động lực lượng phòng thủ khu vực giới tuyến, Đoàn khảo sát quyết định chọn Khe Hó làm điểm xuất phát cho tuyến giao liên vận tải Trường Sơn.
Đây là một lạch nước sâu, nhỏ, ở dưới chân dãy núi Động Nóc, gần thượng nguồn Rào Thanh, tây nam Vĩnh Linh; cách nông trường Bãi Hà non 1km về phía tây nam, cách giới tuyến quân sự tạm thời không xa. Từ Khe Hó, tuyến đường được phát triển theo hướng tây nam, qua làng Mít, vượt đỉnh 1001, đỉnh 1600, vượt sông Bến Hải, qua đỉnh 1701 (còn gọi là động Voi Mẹp - động Hàm Nghi). Từ đỉnh 1701, Đoàn chủ trương vạch một lối sang Chăng Hin, động Cà Lư, Cát Sứ, Rào Quán, vượt đường số 9, qua Đá Bàn, vào Tà Riệp, Pa Lin (tây nam Thừa Thiên)...
Giữ vững nguyên tắc bí mật, tuyến giao liên ban đầu phải tránh xa các bản làng, trong khi khảo sát mở đường, Đoàn không đi theo những lối mòn thuận lợi sẵn có, mà phải tìm lối đi mới ở bình độ cao hơn.
Nguyên tắc cho mọi hành động lúc này là “đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng” để giữ bí mật tuyệt đối.
 |
| Đồng chí Võ Bẩm và chiến sĩ bảo vệ trên tuyến đường Trường Sơn |
Sau khi khảo sát xong, việc vận chuyển vũ khí được tiến hành gấp rút.
20 tấn vũ khí là chiến lợi phẩm trong kháng chiến chống Pháp được bao gói cẩn thận, bí mật chuyển tới khu tập kết của Đoàn 559 tại khu rừng già gần Khe Hó.
Ngày 13/8/1959, chuyến hàng đầu tiên của Đoàn 301, Đoàn 559 chính thức vượt Trường Sơn.
Sau 8 ngày đêm cán bộ, chiến sĩ băng rừng lội suối, đã đưa chuyến hàng đầu tiên vào đến Tà Riệp - bắc A Lưới an toàn, và được bàn giao cho Khu 6.--PageBreak--
Ngày 12/91959, Bộ Quốc phòng ra Quyết định số 46/QĐ-QP chính thức thành lập Đoàn 559 trực thuộc Bộ Quốc phòng, về Đảng trực thuộc Tổng Quân ủy, với nhiệm vụ mở đường, vận chuyển vũ khí trang bị kỹ thuật, lương thực, thực phẩm, đưa đón cán bộ từ miền Bắc vào miền Nam và ngược lại; vận chuyển và đảm bảo hậu cần cho Đoàn chuyên gia 959 giúp bạn ở mặt trận Hạ Lào.
Đồng chí Võ Bẩm được bổ nhiệm giữ chức Đoàn trưởng kiêm Chính ủy, Bí thư Đảng ủy Đoàn.
Tính đến hết năm 1959, dưới sự lãnh đạo của Đảng ủy Đoàn, Đoàn trưởng Võ Bẩm, đã chỉ huy bộ đội Đoàn 559 mang vác chuyển cho Khu 5 và Trị - Thiên được gần 2.000 khẩu súng bộ binh, hàng trăm nghìn viên đạn, hàng ngàn quân cụ thiết yếu; đưa hơn 500 cán bộ, chiến sĩ (CBCS) chủ yếu là cán bộ đại đội, trung đội theo tuyến giao liên Trường Sơn vào chiến trường.
Năm sau, Đoàn trưởng Võ Bẩm đề xuất một ý kiến táo bạo là cho phép Đoàn được vận chuyển các loại súng lớn vào chiến trường.
Từ khi được chi viện, quân dân Khu 5 đã đánh thắng nhiều trận giòn giã. Kẻ thù lồng lộn đánh phá con đường vận chuyển mới hình thành. Chúng mở hai đợt chiến dịch “Hoành Sơn” nhằm chia cắt, xóa sổ tuyến giao liên chiến lược.
Trước tình thế nghiêm trọng này, không thể vận chuyển trên tuyến đường cũ, Chỉ huy Đoàn 559 quyết định mở tuyến đường mới. Nhiều đoàn CBCS được cử đi khảo sát soi đường ở tuyến đông Trường Sơn nhưng không có kết quả. Với cương vị là Đoàn trưởng, Võ Bẩm đã cùng CBCS trong đoàn nghiên cứu giải quyết tình thế khó khăn này.
Tháng 8/1960, Đoàn trưởng Võ Bẩm vào làng Mít trực tiếp chỉ đạo tổ chức lực lượng khảo sát đường mới dọc tuyến biên giới Việt – Lào, với phương châm “tránh địch, giấu dân”, vừa tìm đường mới vừa gây dựng cơ sở, vừa cố gắng khôi phục lại đường cũ và áp dụng những hình thức chiến thuật vận chuyển mới.
Đến tháng 3/1961, tổ khảo sát mới bắt được liên lạc với đại diện Liên khu ủy 5 ở vùng Chun trên dãy Trường Sơn để cùng phối hợp làm nhiệm vụ.
Trên tinh thần quốc tế vô sản và tình hữu nghị đặc biệt, Lực lượng yêu nước Lào đã đồng ý cho ta lật cánh, mở đường mòn sang phía tây Trường Sơn. Con đường này đi qua vùng đất mà lâu nay ta vẫn giúp bạn gây dựng cơ sở.
Đến đầu tháng 5/1961, một tuyến đường giao liên hành quân mới được hình thành, bắt đầu từ Vít Thù Lù (cao điểm 592), chạy ngang qua động Vàng Vàng, vượt biên giới sang bản Tà Ha (cao điểm 1034) thuộc đất bạn, vượt sông Sê Pôn (tại khu vực bản Keng) qua Sa Đi, Mường Noòng vào tới La Hạp.
Nhờ có tuyến đường mới này, ta có những thuận lợi to lớn, việc chi viện miền Nam có điều kiện để mở rộng quy mô, đồng thời phòng tránh được sự phá hoại của địch, pháo lớn bắt đầu được đưa vào chiến trường.
Ngoài tuyến đường tây Trường Sơn đặc biệt quan trọng này, từ thế độc tuyến, Đoàn 559, dưới sự chỉ huy tài tình của Đoàn trưởng Võ Bẩm còn mở thêm một số tuyến đường mới như một số đoạn của tuyến giao liên tây Trường Sơn phát triển thành đường 16 - một tuyến trục ngang; đường 129 dài gần 200km, từ Lằng Khằng (đường số 12) băng qua nhiều cánh rừng, sông suối như sông Sê Băng Hiêng, Sê Băng Phai... vào đến Pác Pha Năng, nối thông với đường 9 ở Mường Phìn.
Những năm sau này, nhiều tuyến đường khác còn được mở hoặc sửa chữa, nâng cấp. Từ đơn thuần là đường gùi, thồ nội địa và dọc biên giới, Đoàn đã được trang bị 6 xe Gát 69, 2 xe Gát 51, 16 xe Gát 63 và hơn 600 xe đạp thồ...
Lực lượng vận chuyển không chỉ phòng tránh địch đánh phá, mà còn được trang bị vũ khí để “đánh địch mà đi, mở đường mà tiến”. Đồng thời, từ chỗ phải “giấu dân”, Đoàn đã tiến tới tranh thủ và gây dựng cơ sở trong nhân dân.
Đặc biệt, ta còn dùng cả máy bay vận chuyển vũ khí đến sân bay Tà Khống (cách Sê Pôn khoảng 5km), hoặc thả dù gạo xuống đường 129 mới mở.
Trước sự phát triển nhanh chóng của tuyến đường Trường Sơn huyền thoại, Mỹ và quân đội Sài Gòn đã tập trung đánh phá hết sức ác liệt. Chúng đã huy động hàng trăm lượt máy bay B52, hàng ngàn lượt máy bay phản lực ném bom, rải chất độc hóa học, hòng tiêu diệt bộ đội ta và phá hủy tuyến đường.
Trước tình hình đó, Quân ủy Trung ương ra nghị quyết tăng cường tổ chức và nhiệm vụ của Đoàn 559 tương đương cấp Quân khu. Đồng chí Phan Trọng Tuệ được điều vào làm Tư lệnh kiêm Chính ủy Đoàn 559; đồng chí Võ Bẩm được bổ nhiệm giữ chức Phó tư lệnh. Đồng thời, Bộ Chính trị quyết định mở đường 20 Quyết Thắng, xuất phát từ Phong Nha (Quảng Bình) vượt qua dốc U Bò, cua chữ A, ngầm Ta Lê, đèo Phù La Nhích sang đến Lùm Bùm (tây Trường Sơn, thuộc địa phận nước bạn Lào).
Phó tư lệnh Võ Bẩm đã trực tiếp trình bày phương án chọn tuyến cũng như giải pháp thi công với đồng chí Lê Duẩn – Bí thư thứ nhất BCH TW Đảng.
Đồng chí Lê Duẩn đã đồng ý với kế hoạch này, đồng thời chỉ đạo Đoàn thanh niên tổ chức lực lượng thanh niên xung phong, Bộ Quốc phòng và Bộ Giao thông trang bị vật tư, kỹ thuật... tăng cường cho Đoàn 559 thực hiện kế hoạch mở đường. Bộ Tư lệnh 559, được cử đặc cách chỉ đạo.
Toàn tuyến đường khi làm xong dài 129km, đã góp phần to lớn và có hiệu quả vào công tác vận chuyển chi viện cho chiến trường.
Sau sự kiện mở đường 20 Quyết Thắng, năm 1966, Võ Bẩm được lệnh rút ra Hà Nội để chữa bệnh vì những năm tháng lăn lộn trên đường Trường Sơn đã khiến sức khỏe ông suy giảm.
Sau khi chữa bệnh ở Trung Quốc, trở về nước, ông được Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng bổ nhiệm làm Chính ủy Đoàn 959, chuyên gia quân sự Trung - Hạ Lào, sau đó làm Cục trưởng Cục Quản lý giáo dục, Bí thư Đảng ủy cơ quan Bộ Tổng tham mưu, kiêm Chủ nhiệm Chính trị Bộ Tổng tham mưu.
Năm 1970, ông được bổ nhiệm làm Phó tổng Thanh tra quân đội, năm 1974, được phong quân hàm Thiếu tướng. Năm 1980, đồng chí được nghỉ hưu.
Với những cống hiến xuất sắc trực tiếp tổ chức mở đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại, ông đã được Đảng và Nhà nước tặng thưởng nhiều huân chương cao quý: Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng Nhất, Nhì...
Tuyến đường Trường Sơn huyền thoại, trải qua 16 năm kháng chiến gian khổ, dưới sự chỉ huy của người đầu tiên khai phá mở đường là Đoàn trưởng Võ Bẩm cho đến các vị Tư lệnh sau này như Phan Trọng Tuệ, Đồng Sĩ Nguyên... đã không ngừng phát triển, góp phần xứng đáng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Quá khứ sẽ ngày một lùi xa, nhưng huyền thoại về con đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh vẫn mãi ngời sáng trong trang sử oanh liệt, như một thiên anh hùng ca về sức sáng tạo, sự bền bỉ và ý chí quật cường của dân tộc Việt
Khi nhìn lại những năm tháng hào hùng đã cùng đồng đội sống và chiến đấu mở đường Trường Sơn, Thiếu tướng Võ Bẩm tâm sự: “Một trong những hạnh phúc lớn lao trong quá trình công tác là đã hai lần tôi được Bác Hồ gặp gỡ động viên, giao nhiệm vụ, trong đó có nhiệm vụ tổ chức mở đường Trường Sơn”.
Ngày nay, thế hệ trẻ Việt
