Chính quyền Bush và những nguy cơ bị luận tội?

Vài tuần trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2004, Donald Rumsfeld, khi đó đang là Bộ trưởng Quốc phòng của chính quyền Tổng thống Bush nhiệm kỳ đầu, đã có bài phát biểu tại Hội đồng Quan hệ ngoại giao ở New York. Cuối diễn văn là sự tổng kết cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ trên toàn thế giới.

Một người đàn ông phía dưới đứng lên hỏi ông Rumsfeld: "Thưa Bộ trưởng, Ngài là người nổi tiếng cả ở trong lẫn ở ngoài chính phủ. Xin ngài định nghĩa giùm tôi cụm từ "accountability" (nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm trước những việc mình làm)?".

Ông Donald Rumsfeld, sau một chút lúng túng, trả lời: "Bạn đang muốn nói tới tinh thần trách nhiệm?". "Không" - người đàn ông kia trả lời - "Tôi muốn nói tới khái niệm "chịu trách nhiệm"". "Tôi không biết liệu mình có khả năng đó không" - ông Bộ trưởng trả lời, và để kết luận, ông Rumsfeld khẳng định cần phải có một loạt biện pháp để một quan chức phải tự chịu trách nhiệm trước những hành động của mình.

Bây giờ, khi Rumsfeld và ông chủ cũ, George W. Bush, đang chờ đợi những phán quyết của lịch sử, thì vấn đề về nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm trước những việc mình làm lại đang trở thành thời sự hơn bao giờ hết tại Mỹ.

Những người theo đường lối cấp tiến rất muốn nhìn thấy cựu Phó tổng thống Dick Cheney bị cảnh sát còng tay, còn giới lãnh đạo Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ (CIA) thì cũng đang tìm mọi cách để tránh trách nhiệm hình sự.

Theo các luật sư và các nhà làm luật, việc xem xét trách nhiệm của chính quyền Tổng thống Bush có thể được tiến hành theo 3 hướng. Thứ nhất là phương thức phế truất, thứ hai là truy cứu trách nhiệm hình sự và cuối cùng là lập một ủy ban điều tra.

Hiện nay, hướng thứ nhất đã tỏ ra lỗi thời nhưng nó lại thường xuyên được nêu ra trong 8 năm cầm quyền của Tổng thống Bush đặc biệt là với những bài báo đòi truất quyền Tổng thống Bush và Phó tổng thống Cheney của nghị sĩ Dennis Kucinich.

Hiện tại nhiều nơi trên thế giới cũng như tại Mỹ, nhiều tổ chức và cá nhân đã bắt đầu tiến hành các thủ tục truy tố trách nhiệm hình sự đối với một số quan chức của chính quyền Bush. Tại Italia, 26 người Mỹ, trong đó có các nhân viên CIA, một tùy viên quân sự và nhiều quan chức ngoại giao đã bị truy tố vì tội ra lệnh dẫn độ giáo sĩ Abou Omar từ Italia sang Hy Lạp.

Các tổ chức nhân quyền quốc tế, đặc biệt là Trung tâm vì quyền lập pháp, đang phối hợp với các đối tác tại Đức và Pháp để tiến hành các thủ tục truy tố ông Rumsfeld vì tội vi phạm Công ước về tra tấn.

Hiện tại, những vụ truy tố như vậy vẫn chưa tỏ ra hiệu quả. Philippe Sand, luật sư người Anh, mới đây cảnh báo Quốc hội Mỹ rằng: "Nếu Mỹ không cho điều tra về những sai phạm của ông Rumsfeld, các nước khác sẽ làm".

Những thủ tục truy tố trách nhiệm hình sự đối với chính quyền Bush cũng đang được tiến hành tại Mỹ. Cựu Bộ trưởng Tư pháp Michael Mukasey đã chỉ định một biện lý đặc biệt phụ trách việc rà soát lại toàn bộ những trường hợp bị đuổi việc tại Bộ Tư pháp.

4 quan chức cấp cao của bộ này, cùng Karl Rove (Phó chánh Văn phòng Nhà Trắng từ năm 2001 đến 2006) và Harriet Miers (cố vấn pháp lý của Tổng thống Bush từ 2001-2007), cũng nằm trong danh sách sẽ bị truy tố.

Tháng 9/2008, nghị sĩ đảng Dân chủ Tammy Baldwin đã đề xuất một điều luật quy định về nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm của hành pháp. Bà Baldwin yêu cầu tân Tổng thống phải cho tiến hành điều tra về toàn bộ những ghi vấn xoay quanh bộ đôi Bush - Cheney và nếu phát hiện có hành động phạm pháp thì phải yêu cầu họ chịu trách nhiệm".

Nếu điều luật trên được thông qua thì Quốc hội Mỹ sẽ phải chỉ định một biện lý đặc biệt xem xét khả năng truy tố trách nhiệm hình sự đối với một vị tổng thống. Trong lịch sử Mỹ, những tiền lệ như vậy không thiếu. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia về luật và chính trị cho rằng cần phải có một cách thức mới quy định về nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm, chứ không nhất thiết phải truy tố hình sự.

Các cố vấn của ông Obama cũng cho biết việc truy tố ai đó trong chính quyền cũ hiện không nằm trong chương trình nghị sự của tân Tổng thống, trừ khi có ai đó bị phát hiện phạm những lỗi lớn.

Trong chính quyền của Tổng thống Obama hiện nay chỉ có duy nhất Phó tổng thống Joe Biden là người sẵn sàng muốn truy tố một số nhân vật thuộc chính quyền cũ. "Nếu vi phạm luật pháp thì cần xử lý. Điều này không nên hiểu là sự thanh trừng hay trả thù lẫn nhau mà dù bất kỳ ai là bộ trưởng tư pháp hay tổng thống cũng không thể đứng trên luật pháp".

Tuy nhiên, hướng thứ ba là thành lập một ủy ban điều tra về tội trạng của chính quyền của ông Bush được nhiều người ủng hộ hơn cả. Song giới bình luận cho rằng, việc thành lập một ủy ban điều tra như vậy sẽ làm chệch hướng những ưu tiên của chính quyền mới như cuộc chiến tại Iraq và cuộc khủng hoảng tài chính.

Ngoài ra, khi một nhân vật trong chính quyền cũ nếu bị phát hiện vi phạm thì việc xem xét liên đới với những người khác cũng rất phức tạp. Những thành viên trong Quốc hội Mỹ từng bỏ phiếu ủng hộ cho các cuộc chiến dưới thời Tổng thống Bush hiện giờ không muốn gợi lại vấn đề này.

Giới quan sát nhận định, nguy cơ chính quyền của cựu Tổng thống Bush bị luận tội trong nhiệm kỳ đầu chính quyền Obama là khó xảy ra. Nhưng khi nước Mỹ muốn lấy lại được hình ảnh của mình trên trường quốc tế do liên quan tới về vấn đề tra tấn và ngược đãi tù nhân thì có thể họ phải có động tác làm gương nào đó