Florida - Vương quốc của Disney

Nhưng quyền lực của “nhà Chuột” (biệt danh của tập đoàn Disney) còn vươn xa hơn thế. Nhà báo, nhà văn Hunter S. Thompson từng viết: “Thật khó để phân chia rõ ra đâu là đất của Disney, và đâu là đất của Florida… Bất kỳ chính trị gia nào ở Florida cũng luôn cảm nhận rằng, một cặp mắt lạnh lùng lúc nào cũng đang dán chặt vào lưng mình từ trên đỉnh tòa lâu đài Disney”. Ảnh hưởng của Disney lên nền chính trị - kinh tế Florida đã và đang biến tập đoàn này trở thành thế lực hùng mạnh tại một trong những bang quan trọng nhất nước Mỹ.

Quyền lực một góc trời

Vào cuối thập niên 1950, ông chủ, người sáng lập “nhà Chuột” là tỷ phú Walt Disney đề xuất ý tưởng xây dựng một công viên giải trí Disney thứ hai. Công viên thứ nhất của họ đặt tại Anaheim, California ngay từ khi ra mắt đã trở thành trung tâm du lịch trị giá trăm triệu USD. Walt Disney mơ đến việc có hai công viên, một ở bờ Tây (California), một ở bờ Đông (Florida) sẽ khiến Disney thống trị ngành du lịch giải trí toàn nước Mỹ.

Để biến giấc mơ của mình thành hiện thực, Walt Disney mua gom đất tại hạt Orange, bang Florida được khoảng 10.926 ha. Vào thời điểm đó tại Mỹ có rất ít dự án xây dựng tầm cỡ lớn đến vậy. Nhà xã hội học Alan Wolfe viết: “Một trong các chìa khóa cho sự thành công của studio hoạt hình Disney là khả năng quản lý micro của Walt Disney. Nhưng Walt Disney World ở hẳn một tầm cỡ khác. Kể cả trước khi công viên được xây dựng, người ta đã hiểu dự án này sẽ làm thay đổi bộ mặt của Florida. Chắc hẳn chính quyền bang sẽ có lợi ích và nghĩa vụ phải xen vào quá trình xây dựng và quản lý Walt Disney World. Điều này thật khó chấp nhận với Walt Disney”.

Qua việc sử dụng những mối quan hệ của mình tại Washington D.C. và Miami, Walt Disney đã gây áp lực thành công lên chính quyền Florida nhằm buộc họ lập nên cái gọi là “Quận đặc khu Reedy Creek”. Florida vừa ban cho Reedy Creek các đặc quyền kinh tế, vừa sẽ giao trách nhiệm quản lý cho một hội đồng địa phương do Disney lãnh đạo.

Chưa bao giờ nhà chức trách Mỹ lại cho phép một tập đoàn tư nhân nắm quyền quản lý ở một cấp độ như vậy. Trên thực tế họ đã giao cho Walt Disney quyền thành lập nhà nước riêng. Trong khu vực Reedy Creek (nằm trong địa phận hai hạt Orange và Osceola) chỉ Disney mới được quyền cấp giấy phép xây dựng, giấy phép buôn bán, v.v…Sở Cảnh sát; Sở Phòng cháy chữa cháy, thậm chí là Sở Thuế địa phương cũng do Disney quản lý. Tập đoàn này còn phát hành trái phiếu tại Reedy Creek mà không phải chịu thuế nhà nước, tức trên thực tế họ được phép phát hành đồng tiền riêng của mình.

Số phận con người nhỏ bé

Tại Florida có đến 463.000 người làm việc cho Disney. Họ tập trung sống tại ba địa điểm: thị trấn Celebration cộng với hai thành phố là Bay Lake và Lake Buena Vista. Trong ba địa phương này thì các cấp lãnh đạo sống tập trung ở Celebration, còn cư dân tại Bay Lake và Lake Buena Vista chủ yếu thuộc về lớp kỹ thuật viên, nhân viên dịch vụ, v.v… Celebration từ nhiều năm nay luôn được xếp trong danh sách những thị trấn đáng sống nhất nước Mỹ. Không những mức thu nhập trung bình tại Celebration rất cao mà nơi đây còn sở hữu tỷ lệ tội phạm thấp nhất nước.

Chẳng phải ai sống ở Bay Lake và Lake Buena Vista cũng được sung sướng đến vậy. Chị Lauren Cambert, nhân viên lao công tại công viên Disney Magic Kingdom, nói với phóng viên tờ Miami Herald: “Những người lao công chỉ được trả 11 USD/giờ. Hầu hết mọi người trong số chúng tôi thậm chí còn không có đủ tiền thuê nhà nên phải ngủ luôn tại chỗ làm. Tôi và chồng may mắn có được một cái xe van gọi là nhà, nhưng mỗi tháng phải trả 75 USD phí đỗ xe…

Nhiều khi chị em lao công chúng tôi không có đủ tiền mua thức ăn. Nhân viên các nhà hàng trong công viên thấy vậy thương nên mới đôi khi dúi cho cho chúng tôi đồ ăn thừa. Nhưng chỉ có nhân viên nhà hàng của bên thứ ba thuê địa điểm trong công viên mới dám làm vậy. Disney quy định là những ai bị bắt gặp ăn đồ thừa từ nhà hàng do họ trực tiếp quản lý thì sẽ bị đuổi việc cùng với người cho thức ăn”.

Trường Đại học Occidental (bang Los Angeles) từng đưa ra một bản báo cáo điều tra cho thấy, tại Walt Disney World có tới 11% số nhân viên phải sống vô gia cư, 68% đang chịu tình trạng thiếu đói. Và 73% mắc nợ những chi phí sinh hoạt thiết yếu. Với một tập đoàn trong năm 2021 đã kiếm được 16.000 tỷ USD doanh thu từ Walt Disney World, những con số này thật đáng để suy nghĩ.

Quá chán ngán với việc phải lao động nặng nhọc mà tiền lương không đủ sống, hơn 25.000 nhân viên Disney trên toàn nước Mỹ đã đệ đơn kiện tập đoàn này ra toà. Họ đòi hỏi được tăng lương và bù đắp công bằng cho sức lao động mình đã bỏ ra. Vụ kiện nhận được sự ủng hộ từ cả công chúng lẫn giới luật gia. Nhưng tóa án bang Florida đã ra phán quyết bác vụ kiện.

Quyết định nói trên của tòa án ngay lập tức vấp phải sự phản đối rộng rãi. Thượng nghị sỹ Bernie Sanders phàn nàn: “Disney được miễn thuế hàng trăm triệu USD hằng năm. Điều tối thiểu Disney có thể làm là trả cho nhân viên mức lương để họ có được sống ổn thoả. Nếu thế này thì thà rằng chúng ta cắt những khoản miễn thuế dành cho Disney rồi sử dụng số tiền đó để nâng cao cuộc sống nhân viên của họ”.

Quan điểm của ông Sanders cũng được nhiều chính trị gia và công đoàn hưởng ứng. Tuy nhiên chính quyền Florida vẫn không tỏ ra bất kỳ động thái nào là sẽ giải quyết vấn đề này vì quyền lợi công nhân. Trái lại Thống đốc bang Ron DeSantis còn tuyên bố trong chuyến viếng thăm Lake Buena Vista: “Disney đã và đang là đối tác chiến lược của Florida…Để đổi lại những quyền lợi kinh tế mà Disney World đã đem lại cho Florida, chính quyền bang sẵn sàng đưa ra thêm nhiều ưu đã mới để công viên có thêm cơ hội phát triển”.

Trước sau vẫn vậy

Đầu năm nay, chính quyền bang Florida đã ra nghị quyết số 7072 cấm các công ty truyền thông mạng gỡ bỏ những nội dung mang tính cực đoan và kêu gọi bạo lực. Gạt sang một bên tính phi hiến của quy định, nhiều nhà quan sát không khỏi ngạc nhiên vì nghị quyết dành hẳn ra một khoản miễn trừ cho Disney: “Quy định mới này không áp dụng đối với các công ty hoạt động đồng thời trong cả hai lĩnh vực. Một là, cung cấp dịch vụ truyền tải nội dung. Và hai là, quản lý cơ sở lưu trú du lịch hoặc công viên giải trí”.

Luật sư Kurt Opsahl là cố vấn của tổ chức hành động vì quyền lợi người tiêu dùng Electronic Frontier Foundation. Anh chỉ trích nghị quyết 7072: “Chỉ có đúng một doanh nghiệp ở Florida thỏa mãn được cùng lúc cả hai yêu cầu miễn trừ của nghị quyết. Đó là  Disney. Nghị quyết 7072 thật chẳng khác nào chính quyền thiên vị Disney mà lạm dụng quyền hạn của mình để giúp họ cạnh tranh không công bằng với các doanh nghiệp khác”.

Nhân việc này người ta cũng nói nhiều đến mối quan hệ giữa Disney và thượng nghị sỹ bang Florida, ông Ray Rodrigues. Chính vị thượng nghị sỹ là người đã đưa vào nghị quyết 7072 quy định miễn trừ nói trên. Trước đó Disney đã từng đóng góp 2.000 USD vào quỹ vận động tranh cử của ông Rodrigues. Báo American Prospect viết: “Kể cả trong trường hợp thượng nghị sỹ Rodrigues chứng minh được trước tòa án rằng, số tiền 2.000 USD không gây ảnh hưởng lên quyết định của ông, thật khó để cử chi tin được một người đã cầm tiền của Disney”.

Trước đó Disney cũng đã dùng quyền ảnh hưởng của mình can thiệp vào một quyết định nhà nước quan trọng khác. Hồi đầu năm ngoái, để đối phó với tình trạng thất nghiệp tăng cao, đảng Dân chủ đề xuất ý tưởng thu thuế các giao dịch thương mại điện tử. Theo ước tính của các nhà kinh tế, số tiền thuế thu được có thể lên tới 1 tỷ USD/năm. Số tiền này sẽ được đưa vào quỹ hỗ trợ thất nghiệp nhằm giúp đỡ những người dân mất việc vì đại dịch.

Chính sách tích cực này vấp phải sự phản đối từ nhiều thành viên đảng Cộng hoà, trong đó có thượng nghị sỹ Rodrigues và Thống đốc DeSantis. Dự thảo đề xuất cũng không được nghị viện cấp bang bỏ phiếu thông qua. Công luận sau đó đã đặt ra nhiều nghi vấn về các chính trị gia dưới sự ảnh hưởng của Disney đã sức ra cản trở quy định mới.

Có thể kể đến việc nghị viện bang không tổ chức phiên họp để các đại biểu nhân dân và phía quỹ hỗ trợ thất nghiệp bày tỏ ý kiến của mình. Hay là việc nghị viên cấp bang đại diện cho Lake Buena Vista là ông Bill Montford bỏ phiếu không thông qua đề xuất, trong khi một cuộc khảo sát người dân thành phố cho thấy có đến 79% người được hỏi tỏ ra đồng thuận với dự thảo thuế.

Luật sư, cựu thượng nghị sỹ Robert McKnight nhận xét về toàn bộ sự việc như sau: “Khó có thể phủ nhận được lợi ích kinh tế mà Disney đem lại cho bang Florida. Nhưng  chính quyền quên mất rằng nghĩa vụ của ban lãnh đạo Disney là đối với các cổ đông chứ không phải với nhân dân Florida. Chúng ta đang vì cái lợi trước mắt mà để ngoài tai những hậu quả lâu dài mà “nhà Chuột” đang để lại cho lực lượng lao động và các hộ gia đình”.