Chuyện ở bản Dao

Thứ Ba, 30/05/2023, 07:44

Theo chân Đại úy Bùi Văn Hoàn - Trưởng Công an xã Toàn Sơn, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình, chúng tôi có mặt tại xóm Tra, xã Toàn Sơn. Đây là địa phương có đông người dân tộc Dao sinh sống.

Thực hiện chủ trương đổi mới của Đảng, Nhà nước, đời sống của bà con người Dao nơi đây cải thiện rõ rệt, nhiều gia đình có nhà cửa khang trang, hiện đại; nhiều ô tô, xe máy... phục vụ nhu cầu thiết yếu của bà con. Để có thành quả ngày nay là công lao của biết bao thế hệ người Dao và cả những người tha hương chọn mảnh đất vùng cao này để an cư, lập nghiệp.

anh bàn văn sơn làm chủ cơ sở kinh doanh lợn bản.jpg -0
Anh Bàn Văn Sơn làm chủ cơ sở kinh doanh lợn bản

Già Bàn Văn Hương, 70 tuổi, nguyên Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc xã Toàn Sơn cùng gia đình lập nghiệp tại bản Dao thuộc xóm Tra, xã Toàn Sơn đến nay đã hơn nửa thế kỷ. Già Hương kể rằng, ông nội bên vợ là Trần Văn Bé, người dân tộc Kinh, sinh ra và lớn lên ở xã Đoan Hạ, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ. Trong thời loạn lạc, cuộc sống khó khăn, gia đình đông con nên ông Bé được đưa lên xã Toàn Sơn, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình cho một gia đình người Dao tiền làm con nuôi từ thập niên 50 thế kỷ trước. Khi đã nhập “hộ khẩu” thì ông phải thay tên đổi họ để phù hợp với tập quán người Dao nơi đây. Ông được làm lễ cấp sắc để thay tên, đổi họ với tên mới là Đặng Văn Thành. Từ đó, ông được sống trong vòng tay yêu thương, che chở của cộng đồng người Dao tiền, được học hành tử tế để đóng góp vào sự phát triển của địa phương.

Quá trình sinh sống, ông Đặng Văn Thành kết hôn với người con gái Dao tiền xinh đẹp, chất phác, họ có với nhau 9 người con (3 trai, 6 gái). Thế rồi, các người con của ông khôn lớn, trưởng thành, trở thành đại gia đình với 37 con, cháu, chắt nhiều thế hệ sống quây quần trên sườn đồi. Người con trai cả của cụ là Đặng Thái Sơn hiện là Bí thư Đảng ủy xã Toàn Sơn, người con gái thứ 3 của cụ Đặng Văn Thành hiện nay chính là vợ của già Bàn Văn Hương. Người con trai cả của già Bàn Văn Hương là anh Bàn Văn Sơn, hiện là Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã Toàn Sơn. Không chỉ gương mẫu, nêu gương trong công việc, anh Bàn Văn Sơn còn là chủ cơ sở kinh doanh chuyên thu mua lợn bản, gà đồi, măng sấy khô... tạo việc làm cho hàng chục lao động địa phương.

Vừa nhâm nhi chén trà nóng, già Bàn Văn Hương chia sẻ: Tính cách người Dao hiền lành, giản dị, thẳng thắn, chân thật. Trong quá khứ hay hiện tại, thế hệ người Dao sống theo phương châm: Người Dao không lấy của ai cái gì và cũng không để người khác lấy cái gì của mình. Những phong tục, tập quán truyền khẩu từ nhiều thế hệ nhắc nhở con cháu phải biết trân trọng và giữ gìn bản sắc truyền thống của dân tộc. Từ bao đời nay, người Dao tiền vẫn lưu giữ nhiều nét văn hóa đặc sắc như: lễ hội cấp sắc, cơm mới, Tết nhảy, cầu mùa... Điều đó giúp cho tình làng nghĩa xóm được gắn kết, người dân đồng thuận tin tưởng vào Đảng, vào Chính phủ, chung tay xây dựng nông thôn mới. Thế nhưng, điều đó không đồng nghĩa với việc xóm Phủ không có những mâu mắc, phức tạp. Là người hiểu sâu, biết rộng và có uy tín cao trong cộng đồng, già Bàn Văn Hương còn trực tiếp giải quyết nhiều mâu mắc, tránh những xung đột, bất hòa trong nhân dân. Theo già Hương, do dân trí thấp, nhận thức không đồng đều, nếu giải quyết không thấu tình đạt lý sẽ khó thuyết phục nhân dân, thậm chí gây mất đoàn kết dẫn tới phức tạp. Già cho rằng, ngay từ các gia đình, dòng họ phải làm tốt công tác giáo dục con cháu, kết hợp với giám sát chặt chẽ, kịp thời nắm bắt các biểu hiện để phòng ngừa vi phạm. Tuyên truyền, động viên nhân dân tích cực tham gia phát triển kinh tế, chuyển đổi canh tác, thay đổi cơ cấu cây trồng để tăng năng xuất. Từ đó đã làm tăng uy tín của già Hương với cộng đồng. Hầu hết các vụ việc vi phạm an ninh trật tự, mâu mắc trong nhân dân đều được già Hương giải quyết ổn thỏa.

Chuyện ở bản Dao -0
Nhiều gia đình người Dao ở Toàn Sơn kinh tế khá giả nhờ chăm chỉ lao động

Nhắc lại câu chuyện mâu thuẫn giữa 2 gia đình người Dao trong xóm, bằng uy tín và trách nhiệm, già Hương đã hỗ trợ chính quyền hòa giải thành công, thắt chặt tình làng, nghĩa xóm. Trước đây, hộ gia đình ông Đặng Văn Thành và Triệu Văn Tiến mâu mắc khá gay gắt trong việc phân chia đất canh tác. Chuyện là, khu đất rừng này không có sổ đỏ mà do người dân sinh sống lâu đời rồi mặc nhiên thành đất của gia đình. Do vậy, việc phân định ranh giới gặp nhiều khó khăn, phức tạp dẫn tới xung đột bởi hộ nào cũng cho rằng đất của mình. Cũng chỉ vì vài mét đất mà 2 gia đình nhiều lần có lời qua tiếng lại, thậm chí “thượng cẳng chân, hạ cẳng tay”, ảnh hưởng đến truyền thống tốt đẹp của bản Dao. Nắm bắt được tình hình đó, già Bàn Văn Hương đã tới từng gia đình để gặp gỡ, khuyên giải bằng lời lẽ gần gũi, chân tình, song khá cương quyết. Già Hương bảo, nếu không giải quyết được, chính quyền địa phương vào cuộc phát hiện đất không có sổ đỏ, thu hồi thì sẽ mất trắng. Nhà nước tạo điều kiện cho các hộ dân có đất canh tác, phát triển sản xuất thì người dân phải chung tay cải tạo đất để có thêm thu nhập, ổn định cuộc sống. Sự kiên trì, trách nhiệm của già Hương dần có kết quả, hai gia đình dần hiểu ra sự việc, bắt tay hoà giải, trở nên thân thiết hơn xưa.

Từ xóm Tra, chúng tôi men theo sườn đồi ngược lên xóm Phủ cách đó chừng 15km. Con đường bê tông gập ghềnh, quanh co dẫn chúng tôi đến khu vực lòng hồ sông Đà, nơi sinh sống của khoảng 90 hộ người Dao quần chẹt thuộc dòng Dao Tam Đảo. Trưởng Công an xã Bùi Văn Hoàn tiết lộ sẽ giới thiệu về một già làng thuần thục chữ người Dao, có tiếng nói quyết định các công việc hệ trọng của xóm làng. Thấy chúng tôi, già Đặng Tiến Bình niềm nở tiếp đón, dẫn chúng tôi thăm nhà. Căn nhà được xây khá lâu song vẫn giữ được những đặc trưng của người Dao. Nằm cạnh dòng sông Đà nên khí hậu mát mẻ, cây cối tươi tốt, vì lẽ đó mà ở tuổi xưa nay hiếm, già Bình vẫn hoạt bát, minh mẫn. Điều đó càng đáng quý hơn khi già mang những kinh nghiệm, vốn sống của mình truyền dạy cho con cháu, giúp họ nhận ra điều hay lẽ phải, những điều nên làm và không nên làm theo phong tục truyền thống của người Dao.  Phong tục tập quán và những luật tục truyền từ đời này sang đời khác thấm vào mỗi người, nhắc nhở họ phải biết trân trọng và giữ gìn bản sắc của dân tộc mình”.

Chuyện ở bản Dao -0
Tác giả (bên trái) trò chuyện với gia đình ông Bàn Văn Hương

Già Bình kể rằng: “Theo truyền thống người Dao từ xa xưa, một người con trai chỉ lấy một người con gái. Trong gia đình, ông cha thế nào thì dạy con cháu thế ấy. Trong sách cổ đã dạy, không ai được vi phạm điều cấm. Anh hút thuốc phiện là giết bản thân anh, gia đình, dòng họ anh và ảnh hưởng đến làng xóm. Từ đó đến nay, chúng tôi kiên trì, giáo dục con cháu mình, không để chúng mắc phải các thói hư, tật xấu của xã hội. Nếu vi phạm, chúng tôi kiên quyết khai trừ khỏi dòng họ, dòng tộc. Như vậy, việc làm của anh đã ảnh hưởng tới gia đình và người thân, trở thành nỗi đau của dòng họ. Chính vì vậy, mỗi gia đình đều tăng cường quản lý con em mình, không để thua thiệt với các gia đình khác.

Với khả năng hiểu biết uyên thâm ở nhiều lĩnh vực, có thể nói thông, viết thạo nhiều tiếng dân tộc, già Bình đã truyền dạy cho con cháu cái hay, cái đẹp trong văn hóa, chữ viết, tiếng nói dân tộc Dao. Mỗi cuốn sách có ý nghĩa riêng mang tính giáo dục cao ở nhiều lĩnh vực của đời sống. Sách thì dạy làm người, sách thì truyền đạt kinh nghiệm về chăn nuôi, trồng rừng, cuốn khác thì khuyên răn con cháu không mắc các thói hư, tật xấu. Lật mở từng trang sách, già Bình chỉ ra những luận điểm trong sách cổ được đưa vào Hiến pháp Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đời sống của con người nơi đây bị bủa vây bởi những khó khăn, cám dỗ bên ngoài tác động làm ảnh hưởng đến giới trẻ. Những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế chưa tới nhưng những mặt trái của cuộc sống xã hội đã tìm được đường tới nơi rồi. Già Bình cho biết: người Dao vốn tính thật thà, chất phác, luôn chịu thương chịu khó và chấp hành tốt mọi chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước. Trước đây, mỗi khi nhắc tới Công an, người dân sợ lắm. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do thiếu sự giáo dục của gia đình, xã hội, bọn trẻ không còn giữ được bản chất tốt đẹp của dân tộc Dao nên các hành vi thiếu chuẩn mực, vi phạm pháp luật ngày càng diễn ra nhiều, thanh niên sống buông thả, ham chơi, lười lao động, bị kẻ xấu dụ dỗ, xúi giục làm phát sinh tội phạm và tệ nạn xã hội, có cả người nghiện ma túy. Điều đó khiến già Bình rất buồn, già thấy trách nhiệm của mình giúp bọn trẻ định hướng lối sống, đạo đức, tránh xa các tệ nạn xã hội và ma túy.

Theo phong tục truyền thống, trước đây, gia đình nào có việc cưới, việc tang đều tổ chức linh đình cả tuần, phải mổ trâu bò, lợn, gà mời cả bản, cả dòng họ. Gia đình chú rể phải có cả trăm lít rượu mới lấy được vợ… thì nay việc cưới xin, ma chay đã được cải thiện rất nhiều. Như người chết không được để trong nhà quá 3 ngày, uống rượu phải hạn chế, không được uống say, nếu vi phạm phải chịu các hình phạt nghiêm khắc của dòng họ. Hưởng ứng phong trào xây dựng nếp sống văn hóa mới, chính quyền và các già làng, người có uy tín lại ra sức kêu gọi, giáo dục mọi người, trước hết là con cháu trong dòng họ, sau đó vận động đến các gia đình khác trong xóm, trong xã. Ngay cả những việc nhỏ như: đi đường phải đội mũ bảo hiểm, không đi hàng hai, hàng ba... cũng được ghi trong hương ước của dòng họ để nhắc nhở mọi người cùng chấp hành. Với các trường hợp vi phạm đều được đưa ra kiểm điểm trước dòng họ; bản thân người vi phạm cam kết không tái phạm.

Cùng với việc học chữ, người Dao duy trì các phong tục truyền thống như: “Múa chuông”, “Tết nhảy”, “lễ cấp sắc”, “Tết cơm mới”.. tạo không khí vui tươi, phấn khởi, động viên bà con nhân dân hăng hái lao động, sản xuất, cầu cho mùa màng tốt tươi. Giáo dục con cháu nâng cao ý thức tiết kiệm trong việc cưới, việc tang, tổ chức lễ hội và xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, xây dựng cuộc sống mới. Nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, 80% hộ dân trong xóm đã được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh, trên 90% hộ được sử dụng điện lưới quốc gia. Người dân cùng chung tay với chính quyền địa phương xây dựng nông thôn mới, tự nguyện hiến đất làm đường, xây dựng các công trình phúc lợi. Trong nhiều năm qua, cộng đồng người Dao ở xã Toàn Sơn không có người vi phạm pháp luật hay mắc tệ nạn xã hội, ma túy, mại dâm. 

Trong những năm qua, nhờ sự quan tâm đầu tư của Nhà nước mà cơ sở vật chất của các bản làng người Dao có nhiều khởi sắc, diện mạo nông thôn vùng cao chuyển biến tích cực. Nhiều gia đình đã xây dựng nhà cửa kiên cố, có đầy đủ vật dụng thiết yếu như: tivi, xe máy, điện thoại di động.., thậm chí mua cả ôtô để đi lại. 100% các em học sinh đều được tới trường, tình trạng bỏ học đã giảm hẳn.

Nhiều con em người Dao thi đỗ vào các trường Đại học, Cao đẳng chuyên nghiệp. Sau khi học xong đã trở về phục vụ quê hương, giữ các trọng trách trong hệ thống chính quyền cơ sở. Chia tay bà con người Dao thân thiện khi trời đã xế chiều, ánh nắng le lói vàng óng giữa đại ngàn. Xa xa là những thửa ruộng bậc thang trải rộng, những nếp nhà sàn nằm lưng chừng núi, khói chiều đã bắt đầu lan tỏa.

Như Hùng
.
.