Sự tĩnh lặng của những con sóng ngầm

Thứ Tư, 17/08/2022, 12:45

Như hãng tin Reuters tường thuật, tròn một năm các đoàn quân Taliban từ mọi ngả tiến vào thủ đô Kabul của Afghanistan, vẫn có những tiếng súng ăn mừng vu vơ. Song, “gần như trên khắp thành phố 4,5 triệu dân ấy là một không khí tĩnh lặng”. Trong khi đó, cũng đúng ngày 15-8, Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế (ICRC)  hối thúc các chính phủ và các nhà tài trợ gạt quan điểm chính trị sang một bên đối với chính quyền Taliban, để nối lại viện trợ đến các cơ quan của Afghanistan nhằm giải quyết tình hình nhân đạo tại đây.

Khi những tấm mạng che mặt trở lại

Hai ngày trước ngày kỷ niệm, ngày 13-8, theo AFP, các tay súng trong lực lượng vũ trang Taliban đã phải bắn chỉ thiên cảnh cáo, nhằm giải tán một cuộc biểu tình hiếm hoi quy mô nhỏ của phụ nữ Afghanistan tại thủ đô Kabul.

Có khoảng 40 phụ nữ đã diễu hành trước trụ sở Bộ Giáo dục Afghanistan. Họ hô vang: “Bánh mì, công việc và tự do!”. Chưa đầy một tuần trước, chính quyền Taliban tái áp đặt lệnh phụ nữ phải che kín mặt ở nơi công cộng - một trong những biện pháp kiểm soát hà khắc nhất được áp dụng đối với phụ nữ kể từ khi lực lượng Hồi giáo này lên nắm quyền.

Sự tĩnh lặng của những con sóng ngầm -0
Một góc Kabul ngày 15-8-2022.

Theo sắc lệnh do Hibatullah Akhundzada - thủ lĩnh tối cao của Taliban ban hành, được công bố tại một buỗi lễ ở Kabul, có đoạn viết: “Họ (phụ nữ) phải mặc áo chadori (áo choàng từ đầu đến chân), vì đây là cách ăn mặc truyền thống và thể hiện sự lịch thiệp”.

Trước đó, ngày 27-3, giới chức ngành hàng không Afghanistan cho biết: Chính quyền Taliban đã ra lệnh cho các hãng hàng không nước này không cho phụ nữ lên máy bay - nghĩa là cấm đi du lịch một mình ra khỏi thành phố nơi họ cư ngụ, trừ phi có người thân là nam giới đi cùng. Quyết định hạn chế này của Taliban đối với phụ nữ được áp dụng sau khi tất cả các trường trung học dành cho nữ sinh tiếp tục bị đóng cửa.

Trong khi đó, những cơ hội tìm kiếm việc làm cũng dần trở nên hẹp lại đáng kể đối với nữ giới, khiến họ bị đẩy vào tình trạng phụ thuộc vào đàn ông, dù muốn hay không. Giới chức Taliban nói rằng, phụ nữ vẫn được cho phép làm việc, song chủ yếu là những vị trí như nhân viên y tế, giáo viên, nhân viên an ninh, hải quan. Các nữ công chức hiện vẫn được trả lương, song thu nhập của họ đã giảm đáng kể.

Sự tĩnh lặng của những con sóng ngầm -0
Giới lãnh đạo Taliban nắm quyền lực trong tay nhưng đối mặt với nhiều thách thức.

Hijab - những tấm mạng che mặt Hồi giáo cổ truyền đã chính thức trở lại, như một vật bất ly thân đối với phụ nữ Afghanistan. Đó là một ẩn dụ, một sự thể hiện khó có thể che lấp, phủ định hoặc diễn giải theo cách nào khác, rằng những quy định ngặt nghèo dành cho phụ nữ - trung thành với tập tục Hồi giáo cổ điển và luật Hồi giáo Sharia, nhưng có lẽ đã không còn phù hợp với xã hội văn minh của thế kỷ XXI - cũng đã thực sự trở lại trên đất nước vừa trải qua 2 thập kỷ đau thương này. Bất kể, khi tiến vào Kabul ngày 15-8-2021, lực lượng Taliban tuyên bố rằng ở lần thứ hai nắm quyền lãnh đạo đất nước này, họ sẽ có những chính sách mềm mỏng hơn đối với phụ nữ.

Và sự an toàn đầy bất trắc

Thực tế, hiện trạng Afghanistan lúc này hiển nhiên an toàn hơn nhiều, so với 20 năm trước đó, kể từ khi lực lượng nước ngoài do Mỹ dẫn đầu tiến vào Kabul năm 2001. Tuy nhiên, điều đó cũng không thể bù đắp cho những thách thức mà Taliban phải đối mặt trong việc đưa Afghanistan tiến vào con đường tăng trưởng và ổn định kinh tế.

Nền kinh tế Afghanistan phải chịu sức ép rất lớn, do quốc gia này đang bị các chính phủ nước ngoài cô lập và từ chối công nhận lực lượng cầm quyền. Theo hãng tin Reuters, sau một năm Taliban giành quyền kiểm soát Afghanistan, đất nước này vẫn đang vật lộn với đói nghèo, hạn hán, nạn suy dinh dưỡng và mất dần hy vọng về vai trò của phụ nữ trong xã hội.

Sự tĩnh lặng của những con sóng ngầm -0
Mạng che mặt, mũ trùm đầu và Luật Hồi giáo Sharia.

Trước khi Taliban giành kiểm soát Afghanistan vào tháng 8-2021, viện trợ quốc tế chiếm 40% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Afghanistan và chiếm 80% ngân sách của nước này. Sau khi Taliban giành quyền kiểm soát Afghanistan, phương Tây đã “đóng băng” gần 9 tỷ USD tài sản của Afghanistan và nước này chỉ nhận được khoảng 1 tỷ USD tiền viện trợ để tránh nguy cơ sụp đổ nền kinh tế.

Taliban đang yêu cầu các nước trả lại 9 tỷ USD trên, nhưng các cuộc đàm phán với Mỹ gặp phải nhiều trở ngại. Thí dụ, một trong số đó là chuyện Mỹ yêu cầu một thủ lĩnh Taliban đang có tên trong danh sách trừng phạt phải từ bỏ chức vụ. Về phần mình, Taliban từ chối nhượng bộ trước những yêu cầu này, đồng thời giải thích rằng họ tôn trọng tất cả các quyền của người Afghanistan trong khuôn khổ luật Hồi giáo Sharia.

Cho đến khi có thay đổi lớn trong quan điểm của hai bên, người dân Afghanistan vẫn phải đối mặt với giá cả leo thang, tình trạng thất nghiệp gia tăng và nạn đói trở nên tồi tệ hơn khi mùa đông bắt đầu. Khoảng 25 triệu người Afghanistan đang sống trong cảnh nghèo đói, chiếm hơn một nửa dân số nước này. Liên Hợp quốc ước tính quốc gia này có thể mất tới 900.000 việc làm trong năm nay khi nền kinh tế đình trệ.

Ngày 24-7, một hội nghị quốc tế kéo dài 2 ngày tại thủ đô Tashken của Uzbekistan đã được tổ chức, với chủ đề “Afghanistan: An ninh và phát triển kinh tế”, nhằm giúp quốc gia Tây Nam Á này phục hồi sau xung đột và xây dựng các kế hoạch hỗ trợ nhân đạo. Ở đó, có sự tham dự của khoảng 100 phái đoàn chính phủ và tổ chức quốc tế đến từ châu Âu, Trung Đông, châu Á cũng như các khu vực khác. Tuy nhiên, cho đến hiện tại, mọi tiến trình xem như vẫn đang không có mấy tiến triển, do vướng mắc các xung đột về quan điểm, cũng như việc sử dụng các mâu thuẫn quan điểm đó như sức ép đàm phán.

Đơn cử, ngày 14-8, nghĩa là một ngày sau sự vụ lính Taliban bắn chỉ thiên ở Kabul, Đại diện cấp cao phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) Josep Borrell nêu rõ: Afghanistan cần phải tuân thủ các điều ước quốc tế mà quốc gia đó là thành viên, bao gồm việc duy trì và bảo vệ các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa, dân sự và chính trị, đồng thời cho phép toàn bộ người dân Afghanistan được xuất hiện, tham gia đầy đủ, bình đẳng trong việc vận hành đất nước.

Sự tĩnh lặng của những con sóng ngầm -0
Afghanistan đứng trước nguy cơ thảm họa nhân đạo.

Tuyên bố nhấn mạnh Afghanistan cũng không được gây ra mối đe dọa an ninh cho bất kỳ quốc gia nào theo các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc. Tuyên bố của EU cũng khẳng định việc khối này cung cấp hỗ trợ nhân đạo cơ bản cho người dân Afghanistan phụ thuộc vào yếu tố Afghanistan là một quốc gia ổn định, hòa bình, thịnh vượng và Taliban cần duy trì các nguyên tắc nhân quyền, đặc biệt là quyền của phụ nữ và trẻ em gái, trẻ em cùng những nhóm sắc tộc thiểu số.

Rõ ràng, vào lúc này, đó là những điều kiện mà Taliban sẽ không dễ dàng chấp nhận. Những người chiến thắng của một năm trước chưa bị đẩy đến chân tường, để có thể thay đổi các nguyên tắc mà họ theo đuổi.

Sóng ngầm

Trên trang Twitter của Chính phủ Afghanistan, phát ngôn viên chính quyền Kabul khẳng định ngày 15-8 là “Ngày chiến thắng và hạnh phúc của người Hồi giáo và người dân Afghanistan... Đây là ngày chinh phục và chiến thắng của lá cờ trắng”, tức là cờ của Tiểu vương quốc Hồi giáo, tên Taliban đặt cho Afghanistan.

Theo ghi nhận của hãng tin Pháp AFP, nhiều thành viên Taliban đã đến tự chụp ảnh trên quảng trường Massoud được trang trí với lá cờ trắng ấy. Một số chiến binh mang súng hoặc mang cờ của phong trào Taliban đã tổ chức những cuộc tuần hành nhỏ trên đường phố Kabul. Theo hãng tin Mỹ AP, vài nhóm đã diễu hành ngang trụ sở đại sứ quán cũ của Mỹ, hô vang các khẩu hiệu.

Thế nhưng, dù ngày 15-8 được coi là một ngày lễ, không có bất kỳ một lễ kỷ niệm chính thức nào được loan báo. Trên đường phố Kabul, xe cộ qua lại khá thưa thớt và người đi đường luôn giữ thái độ kín đáo, trong lúc lực lượng Taliban có vũ trang tuần tra trong các xe bán tải và hiện diện tại các chốt kiểm soát.

Sự tĩnh lặng của những con sóng ngầm -0
Cuộc sống mỗi lúc một trở nên khó khăn hơn đối với người dân Afghanistan.

Vả chăng, khi cuộc sống mỗi lúc một trở nên khó khăn sau 12 tháng qua, có lẽ cũng không mấy ai có tâm trạng ăn mừng. Theo ICRC, Afghanistan đang đối mặt với tình trạng nghèo đói, hạn hán và suy dinh dưỡng ngày càng nghiêm trọng khiến hơn 50% trong tổng dân số 40 triệu người của nước này phải phụ thuộc vào viện trợ nhân đạo. Hiện 70% số hộ gia đình Afghanistan không thể lo đủ các nhu cầu cơ bản, khoảng 22,8 triệu người (hơn 50% dân số) không được đảm bảo an ninh lương thực và 3 triệu trẻ em có nguy cơ bị suy dinh dưỡng.

ICRC đã nỗ lực hỗ trợ cho khoảng 33 bệnh viện để duy trì hoạt động, trả lương cho nhân viên, thậm chí là cung cấp nhiên liệu cho xe cứu thương và các suất ăn cho bệnh nhân. Song, như Tổng Giám đốc ICRC Robert Mardini nhấn mạnh, đây không phải là giải pháp bền vững, bởi các tổ chức nhân đạo không thể thay thế các cơ quan nhà nước.

Chưa bàn đến nữ quyền, quyền trẻ em, sự xung đột về các giá trị tư tưởng hay mối quan hệ với cộng đồng quốc tế - nghĩa là những vấn đề tư tưởng vĩ mô, nếu hiện trạng suy sụp về kinh tế - xã hội cũng như các nhu cầu cơ bản này không sớm được tháo gỡ và giải quyết từng bước trên đất nước chỉ vừa khép lại 2 thập niên tang tóc ấy, thì sự “bình an” tạm thời của hiện tại cũng hoàn toàn có thể lại bị đe dọa, bởi cùng quẫn, chia rẽ, hiềm khích, hận thù... luôn là “mảnh đất màu mỡ” cho những hạt giống mâu thuẫn, xung đột, tranh chấp quyền lực. Nhất là, nếu có sự tác động từ các toan tính chính trị của những trung tâm quyền lực quốc tế bên ngoài.

Mây Linh
.
.