Phần nổi của tảng băng liên minh Israel - Azerbaijan
Năm 2008, người đứng đầu phái bộ ngoại giao Mỹ tại Azerbaijan, Donald Lu, đã gửi về Bộ Ngoại giao Mỹ một bức điện có tên "Sự cộng tác bí mật giữa Azerbaijan và Israel". Bức điện này được trang mạng WikiLeaks công bố, sau đó dẫn lời Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev mô tả quan hệ giữa nước ông với Nhà nước Do Thái như một tảng băng trôi: "9/10 mối quan hệ là phần nổi của tảng băng".
Tại sao lại như vậy? Bởi vì Azerbaijan có vị trí chiến lược, nằm ở biên giới phía bắc của Iran và theo nhiều nguồn tin cấp cao trong Chính phủ Mỹ, ngày nay người ta cho rằng "phần nổi" của liên minh Israel-Azerbaijan, tức quan hệ hợp tác quân sự giữa hai nước, làm gia tăng nguy cơ một cuộc tấn công của Israel nhắm vào Iran.
Đặc biệt, 4 nhà ngoại giao và quan chức tình báo cấp cao Mỹ cho rằng Washington đánh giá Israel đã đạt được thỏa thuận tiếp cận các căn cứ quân sự ở gần biên giới phía bắc Iran. Chính xác để làm gì, điều này chưa rõ ràng. Một quan chức Chính phủ Mỹ đầu tháng 2/2012 cho biết: "Người Israel mua một mảnh đất để hạ cánh. Và mảnh đất này là Azerbaijan".
Các quan chức tình báo cấp cao của Mỹ ngày càng lo ngại mối quan hệ hợp tác quân sự của Israel tại Azerbaijan phát triển. Điều này cản trở những nỗ lực của Mỹ nhằm giảm thiểu mọi căng thẳng Israel - Iran. Các chiến lược gia quân sự cho biết họ cần phải lập kế hoạch không chỉ cho một kịch bản chiến tranh trên toàn bộ khu vực Vịnh Pécxích mà còn cả khu vực Kavkaz.
Quan hệ mới nảy sinh giữa Israel và Azerbaijan cũng làm Thổ Nhĩ Kỳ, một đối trọng khu vực, lo ngại sẽ gây ra những hậu quả kinh tế và chính trị từ một cuộc chiến với Iran. Các quan chức cấp cao Thổ Nhĩ Kỳ đã bày tỏ lo ngại trên với những người đồng cấp Mỹ cũng như Azerbaijan. Đại sứ quán Israel tại Washington, các lực lượng quốc phòng Israel và Cơ quan Tình báo Mossad, đã được tiếp xúc để xác minh thông tin trên song đều chưa thể đưa ra câu trả lời.
 |
| Sân bay Sitalcay của Azerbaijan được cho là hoàn hảo cho các máy bay tiêm kích và máy bay ném bom của Israel sử dụng khi tấn công Iran. |
Đại sứ quán Azerbaijan tại Mỹ cũng đã không trả lời về các cuộc tiếp xúc xác minh thông tin liên quan đến các thỏa thuận hợp tác an ninh với Israel. Trong một chuyến thăm mới đây đến Tehran, Bộ trưởng Quốc phòng Azerbaijan đã công khai loại bỏ ý tưởng cho Israel sử dụng nước ông để thực hiện các cuộc tấn công Iran.
Ông cho biết: "Nước Cộng hòa Azerbaijan như trong quá khứ không bao giờ cho phép bất kỳ nước nào sử dụng lãnh thổ hay các sân bay của mình để chống lại nước Cộng hòa Hồi giáo Iran, một đất nước láng giềng, anh em". Nhưng ngay cả khi Chính phủ Azerbaijan thực hiện lời hứa này thì Azerbaijan vẫn có thể cung cấp cho Israel một sự hỗ trợ quan trọng.
Một quan chức tình báo Mỹ đã nhận xét rằng, Bộ trưởng Quốc phòng Azerbaijan đã không khẳng định rõ ràng là các máy bay ném bom của Israel không thể hạ cánh tại Azerbaijan sau một cuộc tấn công. Ông này cũng đã không loại trừ khả năng các đơn vị tìm kiếm và cứu hộ Israel được thiết lập tại nước mình.
Được cho phép hạ cánh và thực hiện các chiến dịch nghiên cứu, hỗ trợ gần Iran sẽ giúp cho một cuộc tấn công của Israel vào Iran thuận lợi hơn. Một viên chức tình báo Mỹ có nhiệm vụ đánh giá những hướng tấn công tiềm năng của Israel cho biết: "Chúng tôi đang tập trung quan sát những việc Iran làm. Nhưng hiện chúng tôi cũng quan sát những gì Israel làm tại Azerbaijan và chúng tôi không hài lòng".
Quan hệ giữa Bacu và Tehran thời gian gần đây đã xuống cấp nghiêm trọng. Tháng 3/2012, Iran đã trao công hàm cho đại sứ Azerbaijan khẳng định Bacu đã hỗ trợ các nhóm ám sát do Israel huấn luyện và nhằm vào các nhà khoa học Iran, một sự cáo buộc mà Chính phủ Azerbaijan coi là một "sự dối trá". Cũng trong tháng 3, Bacu thông báo đã bắt giữ 22 cá nhân phạm tội làm gián điệp cho Iran.
Những lý do khiến Israel tăng cường quan hệ với Azerbaijan và làm Iran nổi giận thật dễ hiểu. Theo Bản báo cáo cân bằng quân sự năm 2011 do Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế công bố, quân đội Azerbaijan có 4 sân bay từ thời Xôviết để lại có thể cần thiết cho lực lượng không quân nước này cũng như cho người Israel.
Các quan chức tình báo và ngoại giao Mỹ cho biết, họ tin rằng Israel đã được quyền tiếp cận các căn cứ không quân trên nhờ vào một chuỗi các thỏa thuận quân sự và chính trị bí mật. Một nhà ngoại giao kỳ cựu từng làm việc trong khu vực cho biết: "Tôi nghi ngờ bất kỳ thỏa thuận ngầm nào. Nhưng tôi nghĩ rằng chắc chắn các máy bay Israel muốn hạ cánh xuống sân bay tại Azerbaijan sau một cuộc tấn công và họ sẽ được phép thực hiện điều này. Israel đã thâm nhập rất sâu tại Azerbaijan kể từ 2 thập kỷ qua".
Dọn sân bãi cho chiến dịch tập kích - rút lui chớp nhoáng
Khả năng thấy Israel sử dụng các căn cứ không quân Azerbaijan cho một cuộc tấn công Iran đã được biết đến công khai lần đầu tiên vào tháng 12/2006 khi tướng Israel về hưu Oded Tira lên án việc thiếu hành động từ chính quyền George W.Bush chống lại chương trình hạt nhân Iran. Oded Tira cho rằng: "Chúng tôi cần phải thỏa thuận với Azerbaijan để sử dụng các căn cứ không quân trên lãnh thổ nước này và đã đạt được sự ủng hộ từ những người thiểu số Azerbaijan tại Iran". Các nguồn tin tại Mỹ cũng khẳng định "sự phối hợp" mà Oded Tira nhắc đến là một thực tế.
Việc tiếp cận các sân bay tại Azerbaijan là rất quan trọng đối với Israel bởi điều này đồng nghĩa với việc các máy bay ném bom của Israel như F-15I và F-16I sẽ không cần phải tiếp nhiên liệu trên không khi tấn công các cơ sở hạt nhân Iran mà chỉ cần bay về phía bắc và hạ cánh xuống Azerbaijan.
Nhà phân tích các vấn đề quốc phòng David Isenberg cho rằng, khả năng sử dụng các sân bay của Azerbaijan là một "điểm mạnh" cho mọi cuộc tấn công của Israel khi tính toán rằng tuyến hành trình dài 3.550 km của Israel đến Iran và quay về sẽ làm các máy bay Israel vấp phải những hạn chế. Isenberg nhận xét: "Ngay cả khi họ thiết kế thêm các thùng chứa nhiên liệu bổ sung, họ cũng sẽ phải sử dụng hết nhiên liệu dự phòng. Chính vì vậy việc được cho phép sử dụng các sân bay Azerbaijan là rất quan trọng".
 |
| Các kịch bản không kích Iran của quân đội Israel. |
Cựu Tư lệnh Bộ chỉ huy trung tâm Mỹ (CENTCOM), tướng Joe Hoar, đã điểm lại những tính toán của Israel: "Họ tiết kiệm được nhiên liệu cho 1.300 km. Điều này không đảm bảo là Israel có tấn công Iran hay không". Sử dụng các căn cứ không quân Azerbaijan sẽ bảo đảm rằng Israel không cần phi đội máy bay tiếp liệu trên không, điều được một quan chức tình báo Mỹ cho rằng rất hạn chế. Các chiến lược gia đã chứng kiến các cuộc tập trận tiếp liệu trên không của Israel và họ có cảm giác không được ấn tượng cho lắm.
Đại tá không quân Sam Gardiner, người từng chỉ huy một công trình nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu thuộc Bộ Quốc phòng Thụy Điển liên quan đến các kịch bản có khả năng về các cuộc tấn công của Israel vào tháng 3/2012, cho biết: "Vấn đề ở đây là các máy bay F15 sẽ tham gia để bảo vệ các máy bay F16 và bay trên mục tiêu. Nếu Iran điều các máy bay của họ lên chặn các máy bay Israel, những chiếc F15 sẽ được sử dụng để đối đầu. Các máy bay F15 này sẽ sử dụng hết nhiên liệu và cần phải hạ cánh". Liệu chúng có thể hạ cánh tại Azerbaijan? "Hiển nhiên cần phải bí mật làm vậy vì những lý do chính trị. Điều này muốn nói rằng cần phải thực hiện xa thủ đô Bacu và không được gây sai sót".
Azerbaijan có các địa điểm như sân bay Sitalcay, cách Bacu 65km về phía tây bắc và cách biên giới Iran 550km. Trước khi Liên Xô tan rã, hai đường băng của sân bay Sitalcay và các cơ sở hạ tầng cạnh đó đã được một phi đội máy bay Sukhoi-25 của Liên Xô sử dụng và hiện vẫn hoàn hảo cho các máy bay tiêm kích và máy bay ném bom Israel. Ngay cả khi các máy bay Israel không hạ cánh xuống Azerbaijan, việc tiếp cận các sân bay Azerbaijan sẽ tạo một lợi thế nhất định cho các lực lượng quân đội Israel. Các sân bay này không chỉ có các cơ sở hạ tầng cho các máy bay ném bom.
Một nhân viên tình báo Mỹ nhận xét, Israel cũng sẽ có thể thiết lập tại đây các đơn vị máy bay trực thăng trong thời gian tới, trước một cuộc tấn công để có thể thực hiện các nhiệm vụ hỗ trợ. Nhân viên trên tiết lộ, cuộc tập trận Israel-Rumani tháng 7/2010 đã cho phép trắc nghiệm khả năng của không quân Israel trong khu vực đồi núi, tương tự như khu vực mà không quân Israel sẽ phải đối mặt trong nhiệm vụ không kích các cơ sở hạt nhân mà người Iran đã xây dựng ngầm trong các dãy núi.
Các quan chức Mỹ theo dõi chặt chẽ cuộc diễn tập không chỉ bởi họ phản đối một số lượng lớn các máy bay chiến đấu Israel hoạt động tại nhiều căn cứ không quân của một nước thành viên NATO, mà còn bởi 100 máy bay chiến đấu Israel đã bay qua Hy Lạp trong khung cảnh một chiến dịch tưởng như nhắm vào Iran.
Theo các quan chức này, người Israel cuối cùng đã ngưng các hoạt động quân sự tại Rumani ngay khi Mỹ bày tỏ mối lo ngại về một cuộc không kích Iran xuất phát từ lãnh thổ một nước thành viên NATO. Quan chức tình báo cấp cao của Mỹ còn đưa ra giả thiết, theo đó bộ phận "tìm kiếm và hỗ trợ" cho các chiến dịch trên sẽ được chuyển tới Azerbaijan ngay cả khi "điều này chưa được thực hiện". Quan chức này cũng nói thêm là Israel sẽ có thể sử dụng Azerbaijan như một căn cứ cho các máy bay không người lái, hoặc trong khung cảnh cuộc tấn công thứ hai chống Israel, hoặc để thực hiện nhiệm vụ quan sát nhằm đánh giá hậu quả của cuộc tấn công.
Azerbaijan rõ ràng đang được hưởng lợi từ mối quan hệ của mình với Israel. Nhà nước Do Thái là khách hàng lớn thứ hai của Azerbaijan trong lĩnh vực dầu lửa và buôn bán vũ khí. Các hợp đồng này cho phép Azerbaijan tăng cường khả năng quân sự sau khi Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) áp dụng lệnh cấm vận vũ khí nước này liên quan đến tranh chấp khu vực Haut-Karabagh với Armenia.
Một bức điện mật của Bộ Ngoại giao Mỹ, bị tiết lộ năm 2009, đã mô tả cách thức mà Israel sử dụng để duy trì ảnh hưởng tại Azerbaijan nếu các nhà lãnh đạo Israel đi đến quyết định tấn công các cơ sở hạt nhân Iran. Bức điện mật cũng xác nhận Israel đang tập trung vào Azerbaijan với tư cách là một đồng minh quân sự: "Mục đích chính của Israel là giữ Azerbaijan như một đồng minh để đối đầu với Iran, một căn cứ để giám sát Iran và một thị trường xuất khẩu các trang thiết bị quân sự". Đó chính là điều Mỹ chưa nhận ra trong quan hệ Israel-Azerbaijan, khiến các chiến lược gia của Mỹ không thể "ngủ ngon".
Một cựu chuyên gia phân tích của CIA nghi ngờ rằng Israel sẽ thực hiện một cuộc tấn công Iran từ Azerbaijan song cho rằng giả thiết này "không chắc chắn về mặt chính trị". Tuy nhiên, ông không loại trừ khả năng Israel sử dụng các sân bay của Azerbaijan để thực hiện cái gọi là "các chiến dịch rút lui chớp nhoáng"
