Mexico: Khi phần mềm gián điệp trong tay các băng đảng

• Nhà báo - nghề nguy hiểm ở Mexico
• Thêm phát hiện mới về "tháp sọ người" tại Mexico
• El Mudo, kẻ cầm đầu băng giết thuê khét tiếng Mexico

Thị trường phần mềm gián điệp

Có tới 25 công ty tư nhân - bao gồm công ty NSOGroup của Israel và công ty Hacking Team của Italy - bán phần mềm giám sát cho lực lượng cảnh sát liên bang và bang Mexico, nhưng có rất ít hoặc không có quy định của lĩnh vực này - và không có cách nào để kiểm soát.

Trong thập kỷ qua, Mexico đã trở thành một nước nhập khẩu phần mềm gián điệp lớn, vì các quan chức khẳng định họ cần phải trang bị cho mình công nghệ hiện đại để chống lại các nhóm tội phạm có tổ chức mạnh mẽ đã đẩy tỷ lệ giết người của đất nước lên mức kỷ lục. Nhưng bộ công cụ giám sát cũng được sử dụng để nhắm mục tiêu các cá nhân không bị cáo buộc về bất kỳ hành vi sai trái nào - bao gồm góa phụ của một nhà báo bị sát hại, các nhà hoạt động vận động đòi thuế đường đối với nước ngọt và các luật sư điều tra vi phạm nhân quyền.

Cảnh sát làm việc tại một hiện trường vụ án ở Acapulco năm 2018.

John Scott-Railton, nhà nghiên cứu phần mềm gián điệp Phòng thí nghiệm Citizen Đại học Toronto (Canada), cho biết: “Chúng tôi đã tìm thấy nhiều bằng chứng về việc nhắm mục tiêu chạm đến tất cả các bộ phận của xã hội dân sự Mexico, cũng như văn hóa chính trị của nó”.

Theo phân tích kỹ thuật của Tổ chức Ân xá Quốc tế (AI), một nhà báo Mexico thứ 10 - biên tập viên của tạp chí điều tra hàng đầu của đất nước - đã bị nhắm mục tiêu với phần mềm gián điệp “Pegasus” được bán bởi công ty NSO Group của Israel. Mexico là một trong những khách hàng lớn nhất của NSO trong nhiều thập kỷ qua. Sau hợp đồng ban đầu được ký với Bộ trưởng Quốc phòng Mexico, công ty Israel củng cố vị trí của mình trên thị trường vào năm 2014 bằng cách ký hợp đồng trị giá 32 triệu USD với văn phòng tổng chưởng lý nước này.

Tuy nhiên, hơn 20 công ty cung cấp phần mềm gián điệp khác cũng đang hoạt động bên trong Mexico, theo quan chức DEA. Scott-Railton nói: “Có vẻ như hầu hết mọi công nghệ bên ngoài đều đã được giới thiệu đến Mexico, hoặc có thể được sử dụng ở nước này”.

Nước Anh gần đây cũng đã vào cuộc. Kể từ năm 2018, Anh đã bán cho Mexico phần mềm gián điệp - thiết bị gây nhiễu viễn thông và công nghệ đánh chặn - trị giá 300.000 USD, mà các nhà phân tích cho rằng có thể được sử dụng kết hợp để nghe lén các cuộc trò chuyện của mục tiêu - theo dữ liệu của chính phủ do tổ chức “Chiến dịch chống buôn bán vũ khí (Campaign Against the Arms Trade hay CAAT – tổ chức có trụ sở tại Anh hoạt động theo hướng bãi bỏ buôn bán vũ khí quốc tế) công bố.

Nhiều người trong số các lực lượng khu vực và nhà nước bị cáo buộc thông đồng với các tổ chức tội phạm mà họ phải đối đầu, vì vậy phần mềm gián điệp có thể dễ dàng lọt vào tay mafia hoặc các chính trị gia tham nhũng. Trong phiên tòa xét xử trùm ma túy Joaquin “El Chapo” Guzman ở Mỹ, một kỹ sư làm chứng rằng anh mua “thiết bị đánh chặn cho phép truy cập vào các cuộc gọi điện thoại, Internet, tin nhắn văn bản” cho băng đảng ma túy Sinaloa. Nhưng các phe nhóm tội phạm không có kỹ sư riêng có thể dễ dàng hối lộ các quan chức - những người mà theo DEA, đồng ý hack các mục tiêu để đổi lấy tiền hối lộ.

Tính mạng nhà báo bị đe dọa

Các mối quan hệ đó đã thúc đẩy làn sóng bạo lực, khiến Mexico trở thành quốc gia nguy hiểm nhất đối với các nhà báo trên thế giới, bên ngoài vùng chiến sự. Theo Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ), ít nhất 119 nhân viên truyền thông đã thiệt mạng ở Mexico kể từ năm 2000, và nỗi sợ hãi không thể tránh khỏi đối với các phóng viên là việc giám sát có thể dẫn đến nhiều nguy hiểm cụ thể hơn.

Jorge Carrasco, tổng biên tập Tuần báo tin tức Mexico Proceso (ảnh trái) và Carmen Aristegui - một trong những nhà báo điều tra nổi tiếng nhất Mexico.

Năm 2016, Jorge Carrasco, tổng biên tập Tuần báo tin tức Mexico Proceso, nhận được một tin nhắn từ một số không xác định: “Xin chào Jorge. Tôi đang chia sẻ bản ghi nhớ mà Animal Politico đã xuất bản ngày hôm nay. Tôi nghĩ điều quan trọng là phải chia sẻ lại”. Tin nhắn đi kèm với một liên kết. “Ai đây?” Carrasco nhắn lại.

Nhưng người gửi không bao giờ trả lời! Phân tích của AI tiết lộ rằng tin nhắn bí ẩn là một nỗ lực để giành quyền truy cập vào điện thoại của Carrasco bằng cách sử dụng phần mềm gián điệp Pegasus của NSO Group. Khi được nhấp vào, liên kết này sẽ cài đặt một phần mềm vô hình hút tất cả dữ liệu của điện thoại, bao gồm cả tin nhắn văn bản. Nó cũng cho phép kích hoạt micro và máy ảnh từ xa. Carrasco nói: “Đây là một phần của nhiều nỗ lực để biết rằng các nhà báo của chúng tôi đang điều tra… Đó là một hành động đe dọa”.

Vào thời điểm đó Carrasco đang nghiên cứu bộ nhớ cache khổng lồ của các tài liệu tài chính bị rò rỉ ra nước ngoài được gọi là Hồ sơ Panama. Theo AI, số điện thoại nhắm mục tiêu Carrasco cũng chính là số được sử dụng để gửi nhiều tin nhắn văn bản có chứa các liên kết độc hại tới Carmen Aristegui - một trong những nhà báo điều tra nổi tiếng nhất Mexico, người chịu trách nhiệm về một chuỗi tiết lộ đáng xấu hổ về tổng thống khi đó là Enrique Pea Nieto.

Tên miền tương tự cũng đã được sử dụng vào năm 2017 với phần mềm tương tự để nhắm mục tiêu những người ủng hộ thuế soda. Luis Fernando Garcia, giám đốc của RD3, một tổ chức quyền kỹ thuật số, cho biết: “Chúng tôi đã thấy một bản tường thuật sử dụng các vấn đề an ninh ở Mexico và bạo lực liên quan đến tội phạm có tổ chức làm cái cớ để chi một số tiền lớn mua lại công nghệ được cho là sẽ được sử dụng trong bối cảnh này.”

Gérard Araud, cựu đại sứ Pháp tại Washington, người từng là cố vấn đối ngoại của NSO Group về các vấn đề nhân quyền từ năm 2019 đến năm 2020, thừa nhận: “Bí mật là một phần không thể thiếu của công việc kinh doanh, điều này giúp tôi thấy rõ sự đóng góp của mình. Công việc của tôi là thảo luận với các nhà đầu tư hơn là với chính công ty”. NSO Group ca ngợi “vai trò quan trọng” của Araud trong việc cố vấn cho công ty. Chính phủ Israel không xử phạt NSO Group bất chấp bằng chứng về việc Pegasus được sử dụng chống lại dân thường, và tiếp tục gia hạn giấy phép xuất khẩu của nó. Eitay Mack, một luật sư nhân quyền người Israel, cho biết: “Thực tế là có các nhà báo và nhà hoạt động bị nhắm tới với Pegasus. Đối với chính phủ Israel, đó chỉ là một sự thật cơ bản của cuộc sống”.

Liên minh gián điệp

Gián điệp chính trị không phải là mới đối với Mexico. Tại bang Veracruz, nơi 19 nhà báo đã bị giết từ năm 2012, một đơn vị gián điệp tinh vi do Bộ An ninh Công cộng Mexico điều hành đã hoạt động từ những năm 1990. Các nguồn tin cho biết, đơn vị này đã lưu giữ các hồ sơ chi tiết về các nhà báo, nhà hoạt động và đối thủ chính trị về mọi mối quan hệ nghề nghiệp, đảng phái chính trị và khuynh hướng tình dục của họ.

Sĩ quan tình báo duy trì một mạng lưới những người cung cấp thông tin được trả tiền - bao gồm bồi bàn, người đánh giày, người bán hàng rong, bán ma túy quy mô nhỏ, cũng như các nhà hoạt động không có thật và nhà báo - được trả bằng tiền mặt, quà tặng và các ưu đãi chính trị.

Một số nguồn tin xác nhận rằng công nghệ giám sát của bang Veracruz được nâng cấp từ năm 2016 đến năm 2018, khi nơi này mua lại phần mềm gián điệp công nghệ cao từ châu Âu. Tuy nhiên, loạt email bị rò rỉ từ Hacking Team tiết lộ rằng vào năm 2012, Veracruz đã có quyền truy cập vào phiên bản dùng thử của Hệ thống Điều khiển Từ xa (RCS) của công ty - hệ thống này lây nhiễm vào máy tính thông qua các tệp độc hại.

Một nguồn tin giấu tên cho biết: “Veracruz có công nghệ gián điệp rất tinh vi. Đó không phải là Pegasus, nhưng nó tốt như nhau. Một số nhà phân tích tình báo rất giàu kinh nghiệm và có kỹ năng và công nghệ để xâm nhập vào điện thoại và máy tính”. Trớ trêu thay, loạt email của Nhóm Hacking đã bị tấn công và xuất bản trực tuyến vào năm 2015.

Vào năm 2018, thống đốc đương nhiệm của Veracruz tuyên bố chấm dứt các hoạt động như vậy, nhưng không rõ liệu hoạt động gián điệp có bị đình chỉ hay bị hủy bỏ vĩnh viễn hay không. Đối với nhà báo, tình huống đặc biệt nguy hiểm. Năm 2012, nữ nhà báo Regina Martinez bị sát hại khi đang điều tra các cáo buộc tham nhũng và tội phạm có tổ chức trong thời kỳ điều hành của hai thống đốc bang là Fidel Herrera và Javier Duarte. Và 16 nhà báo đã bị sát hại trong nhiệm kỳ 6 năm của Duarte, khi nhiều phóng viên và nhiếp ảnh gia cho biết việc giám sát tăng cường. Duarte hiện đang thụ án 9 năm sau khi thừa nhận một số cáo buộc tham nhũng và thừa nhận làm việc với các phần tử tội phạm.

Biểu tình đòi công lý cho nữ nhà báoRegina Martinez bị sát hại khi đang điều tra các cáo buộc tham nhũng và tội phạm có tổ chức.

Andrés Timoteo, một người bạn và đồng nghiệp của Martinez, nói rằng cô luôn cảm thấy bị theo dõi: “Cô ấy nghe thấy tiếng động từ điện thoại của mình, tiếng vọng lại. Nhưng tất cả chúng tôi đều bị theo dõi. Đó là một phần của cuộc sống hàng ngày”. Timoteo chạy trốn khỏi Mexico sau khi Regina Martinez bị sát hại do lo sợ cho sự an toàn của mình.

Tomas Zeron, cựu giám đốc Cơ quan Điều tra Hình sự Mexico (AIC), hiện là kẻ trốn chạy công lý và được cho là đang cư trú ở Israel. Zeron bị buộc tội tham ô liên quan đến 3 hợp đồng mua thiết bị gián điệp từ năm 2013 đến năm 2014, cùng các tội danh khác. Zeron cũng bị truy nã vì làm sai lệch nhiều yếu tố của cuộc điều tra về vụ bắt buộc mất tích của 43 giáo viên thực tập sinh ở bang Guerrero vào năm 2014. Citizen Lab có thể chứng minh rằng một nhóm chuyên gia quốc tế đang điều tra vụ này cũng là mục tiêu của phần mềm Pegasus. Bộ Ngoại giao Israel cho biết: “Israel đã nhận được yêu cầu từ các cơ quan chức năng Mexico về việc này và chúng tôi đang xem xét vấn đề”.

Trong bối cảnh bị chỉ trích ngày càng nhiều về việc lạm dụng phần mềm gián điệp, Tổng thống mới đắc cử Lopez Obrador của Mexico tuyên bố chính phủ sẽ ngừng sử dụng phần mềm Pegasus, nhưng không muốn bình luận về chủ đề này. David Kaye, báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc về quyền tự do ngôn luận cho đến tháng 7-2020, bình luận: “Chúng ta đang ở trong tình huống cần phải giả định rằng những công cụ này vẫn có thể sử dụng được và chính phủ phải chứng minh rằng chúng đã đặt dưới sự ràng buộc đáng kể của pháp luật”.