Ngôi mộ tập thể tại nhà tu kín dòng Francisco

Ai cũng thừa nhận đó là một sự kiện rợn tóc gáy, được phát hiện bởi những công nhân khai quật những nhà tu kín của một dòng nữ tu Francisco hồi thế kỷ thứ XVII: Một nấm mộ tập thể đầy xương người - những hộp sọ vỡ nát và cháy xém, những vết chó cắn trên xương đùi một đứa bé, một mẫu xương trán có lỗ đạn xuyên qua. 3 năm sau phát hiện bất ngờ đó, các nhà sử học và chuyên gia hình sự Bồ Đào Nha khẳng định đã giải mã được bí ẩn đó.

Theo các nhà nghiên cứu, ước tính có đến 3.000 người chết trong nấm mộ tập thể là nạn nhân của một trận động đất tàn phá khu vực ngày nay là thủ đô Lisbon vào năm 1755, và đây là ngôi mộ tập thể đầu tiên dạng này từng được tìm thấy trong thủ đô của Bồ Đào Nha.

Miguel Telles Antunes, nhà nghiên cứu thuộc Bảo tàng Viện Hàn lâm Khoa học Lisbon và là người cộng tác thực hiện cuộc điều tra này, cho biết: “Không cần phải quá thông minh mới khám phá được, bởi lẽ bằng chứng quá rõ ràng. Đây có thể chỉ là một sự kiện thiên tai trong lịch sử mà chúng ta từng biết đến”.

Trận động đất đó, gồm cả sóng thần và hỏa hoạn tung hoành suốt 6 ngày đêm, và là một trong những tai họa thảm khốc nhất từng tác động đến khu vực Tây Âu.

Các nhà nghiên cứu tin rằng, nó đã giết hại đến 60.000 người và hủy diệt gần hết thủ phủ lịch lãm và sung túc nhất của một đế chế Bồ Đào Nha từng trải rộng khắp châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh.

Bộ xương được lưu giữ tại Bảo tàng Viện Hàn lâm khoa học Lisbon.

Các nhà sử học trước kia cố gắng kiến tạo lại bức tranh về sự kiện diễn ra ngày 1/11/1755, thế nhưng có quá ít chi tiết có thể làm phong phú cho tiến trình đó.

Ngôi mộ tập thể này không chỉ chứa những xương  người, mà có cả xương cá và thú, nhiều mẩu gốm sứ, những ống đất nung, nút áo, huân chương, tràng hạt và thậm chí có cả một cái đê (vật che đầu ngón tay khi khâu vá).

Tất cả đều có trước thời gian xảy ra động đất. Các nhà sử học trước kia biết rằng chính quyền Bồ Đào Nha khi ấy gấp rút chôn cất số người chết vì thiên tai để ngăn ngừa xảy ra dịch bệnh, nhưng không tài liệu nào cho biết chính xác nơi chôn cất.

Những vật còn lại trong nấm mộ cho thấy công việc gấp đến nỗi “những gì xung quanh người chết cũng được cáng đi chôn tất!”, theo lời Joao Luis Cardoso, Giáo sư khảo cổ học tại Trường đại học Mở Lisbon, cũng là người trông coi việc khai quật một phần ngôi mộ cổ này.

Cristiana Pereira, chuyên gia hình sự về răng tại Trường đại học Quốc gia Lisbon, nhận nghiên cứu 1.099 cái răng lấy từ mộ. Bà phân loại những cái răng đó là của 79 nạn nhân, kể cả trẻ con.

Nhóm tuổi nạn nhân lớn nhất là 17-35, cho phép bà kết luận tuổi của người dân thành phố này còn trẻ. Những chiếc răng đó có vài dấu hiệu bị nha chu, một phần do một số người nhà giàu mua đường nhập từ những đồn điền thuộc địa của Bồ Đào Nha tại châu Phi và Brazil.

Trong những nắm xương tàn, các nhà khoa học tìm thấy xương của một phụ nữ da đen và những vỏ sò biển nhỏ - thời xưa dùng chúng thay tiền để mua nô lệ.

Nhiều hộp sọ vỡ nát, có lẽ dưới tác động của những khúc gỗ và gạch đá từ những căn nhà bị đổ. Từ một hộc tủ kính trong phòng làm việc của mình, Telles Antunes lấy ra một hộp sọ đứa trẻ khoảng 3 tuổi.

Một mẩu đá nhỏ và sắc cạnh vẫn còn bị kẹt trong hộp sọ ấy, chứng tỏ đứa bé bị chấn thương nghiêm trọng dẫn đến cái chết từ một căn nhà bị sụp đổ. Các nhà khoa học cũng phân tích kỹ than đá, những tấm huân chương bị chảy một phần và cát đã biến thành thủy tinh - tất cả được lấy lên từ nấm mộ tập thể.

Họ rút ra kết luận rằng nhiệt độ của bão lửa sau cơn động đất có khả năng đạt tới 1.800 độ Fahrenheit. 

Khúc xương đùi bị chó cắn cho thấy những con thú sống sót sau đó đói và lang thang tìm thức ăn. Dấu dao trên xương người cho biết có người lóc thịt ra ăn, tuy một số chuyên gia cho rằng chứng cứ ăn thịt đồng loại như vậy không có sức thuyết phục.

Chính quyền thời đó phái nhiều binh sĩ đến trong những nỗ lực bình ổn trật tự,  dọn dẹp và đối phó với nạn trộm cướp, hôi của. Hai viên đạn chì được tìm thấy trong nấm mộ tập thể, và một hộp sọ có một lỗ tạo ra từ viên đạn chì cỡ đó.

Người ta có thể tưởng tượng cảnh náo loạn lúc đó khủng khiếp ra sao, như lời của nhà nghiên cứu Telles Antunes. Nhóm nghiên cứu đi đến ước tính có khoảng 3.000 người chết bằng cách ngoại suy từ những gì họ tìm thấy.

Chỉ có một phần nhỏ nấm mộ tập thể được khai quật và một phần của nó bên trong tủ kính được trưng bày cho công chúng tham quan. Nhà khảo cổ Cardoso kết luận: “Những gì chúng ta đã biết có thể chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Hy vọng đến thế hệ sau, nhân loại sẽ biết rõ và chính xác hơn về thảm họa này”