Nữ chiến sĩ tình báo Liên Xô Elizaveta Mukasei

Vào ngày 19/9 vừa qua, nữ chiến sĩ tình báo Elizaveta đã qua đời tại thủ đô Moksva ở tuổi 97.

Thiếu tá tình báo Elizaveta Mukasei, mang mật danh Elza, sinh năm 1912 tại thành phố miền Nam nước Nga trong một gia đình công nhân nghèo. Sau Cách mạng tháng Mười, gia đình bà chuyển đến sinh sống tại thành phố Tashkent, thủ phủ của nước Cộng hòa Uzbekistan thuộc Liên Xô. Đến năm 1930, với nỗ lực phấn đấu, bà trở thành sinh viên Khoa Sinh học của Trường đại học Tổng hợp Leningrad. Trong thời gian theo học tại đây, bà làm quen và lập gia đình với Mikhail Mukasei, người Belarus, sau này trở thành điệp viên huyền thoại của Liên Xô với mật danh Zephyr.

Sau khi tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Leningrad, Elizaveta được nhận vào làm việc tại một nhà máy và sau đó trở thành hiệu trưởng một trường thanh niên công nhân. Trong khi đó, ông Mikhail sau khi tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Leningrad lại tiếp tục con đường học vấn tại Đại học Phương Đông Leningrad. Tại đây, ông được học tiếng Hindu và tiếng Anh. Năm 1937, ông Mikhail được tình báo Liên Xô tuyển dụng. Một năm sau đó, đến lượt bà Elizaveta cũng trở thành chiến sĩ tình báo Liên Xô.

Chuyến công tác đầu tiên ở nước ngoài của bà cùng chồng là tại thành phố Los Angeles của Mỹ. Họ hoạt động tình báo dưới vỏ bọc là vợ chồng Phó lãnh sự Liên Xô.

Hai vợ chồng điệp viên Mikhail và Elizaveta Mukasei.

Trong khi ông Mikhail thực hiện nhiệm vụ tại Lãnh sự quán và điều hành các đường dây điệp báo thì bà lại thể hiện đơn thuần chỉ là một phụ nữ Nga đảm đang, duyên dáng, có phong cách nói chuyện thu hút sự quan tâm của nhiều người và làm nội trợ giỏi, nhưng thực chất là âm thầm làm nhiệm vụ chuyển giao thông tin tình báo bằng điện đài mà các điệp viên Liên Xô nằm vùng thu thập được rồi gửi về trung tâm ở thủ đô Moksva.

Không chỉ thế, để làm bình phong chắc chắn cho vỏ bọc của mình và chồng, bà Elizaveta còn tăng cường tiếp xúc với những nhân vật nổi tiếng không chỉ của Hollywood mà cả của giới văn hóa nghệ thuật Mỹ bằng việc tổ chức những buổi dạ tiệc tại Lãnh sự quán nhân các ngày lễ quan trọng mà khách mời toàn là những nhân vật tiếng tăm như  các nam diễn viên Charlie Chaplin (vua hề Sáclô), Clark Gable (đóng vai chính trong bộ phim kinh điển “Cuốn theo chiều gió”), Spencer Tracy và các nữ diễn viên hàng đầu của Hollywood như Jean Harlow, Judy Garland... Nhạc trưởng Leopold Stokowski, nhà văn Theodore Dreiser...  cùng một số nhân vật có quan hệ với giới chính khách ở thủ đô Washington. Những người này thường được mời về nhà của vợ chồng Phó lãnh sự quán Liên Xô để ăn tối, đàm đạo. Đây là dịp để vợ chồng Mukasei khai thác những thông tin có giá trị để kịp thời chuyển giao về trung tâm.

Nam diễn viên kiêm nhà sản xuất phim Charlie Chaplin đã trở thành bạn thân của vợ chồng bà. Bà đã tặng cho Charlie Chaplin rượu vodka Nga và cả một con gấu con được đưa đến từ Nga lấy danh nghĩa là quà tặng của Nhà nước Liên Xô.

Khi Chiến tranh thế giới lần thứ hai xảy ra, Liên Xô lo ngại sẽ bị phát xít Nhật tấn công vùng Viễn Đông nên không dám điều chuyển các đơn vị quân đội đồn trú tại đây để tham chiến ở mặt trận châu Âu. Tuy nhiên, lo ngại này đã được giải tỏa bởi công lao của hai vợ chồng  Mikhail - Elizaveta khi thu thập được thông tin rằng phát xít Nhật sẽ không xua quân tấn công vùng Viễn Đông của Liên Xô mà thay vào đó là tấn công các quốc gia Đông Nam Á.

Dựa trên thông tin này, Liên Xô đã rút nhiều sư đoàn quân đội chuyển sang mặt trận châu Âu để đối đầu với các cuộc tấn công của Đức Quốc xã. Vì thành tích này mà điệp viên Liên Xô huyền thoại Richard Sorge, chỉ huy mạng lưới tình báo Liên Xô tại Nhật và các quốc gia Bắc Á, đã gửi tặng cho vợ chồng điệp viên  Mikhail và Elizaveta một chiếc bình pha càphê bằng bạc để cảm ơn.

Năm 1943, Mikhail - Elizaveta được lệnh quay về lại Liên Xô một thời gian để được hoàn thiện nghiệp vụ tình báo thông qua các đợt huấn luyện đặc biệt để có thể đảm nhận nhiệm vụ mới trong hoàn cảnh đặc biệt tại các quốc gia Tây Âu và cả Mexico. Năm 1955, điệp viên Mikhail, mang mật danh Zephyr, nhận công tác tình báo bí mật tại Thụy Sĩ và Áo. Hai năm sau đó, điệp viên Elizaveta, mang mật danh Elza, lên đường sang gặp người "chồng mới" của mình tại Thụy Sĩ.

Để hợp pháp hóa nhiệm vụ, cả hai được tạo một lý lịch mới là một cặp vợ chồng thương nhân người Thụy Sĩ gốc Ba Lan có quan hệ buôn bán với các đối tác tại Áo, Thụy Sĩ, Ba Lan, Tiệp Khắc và một số quốc gia Tây Âu khác. Đây là lý do khiến họ có thể đến nhiều quốc gia để thiết lập các đường dây điệp báo cũng như thu thập các thông tin tình báo. Khi cuộc chiến 6 ngày giữa Israel và các quốc gia Arập xảy ra tại Trung Đông vào tháng 6/1967, Mikhail - Elizaveta được lệnh đến Israel thu thập thông tin tình báo trong khi bom đạn vẫn còn nổ tung khắp nơi.

Trong thời gian hoạt động ở châu Âu, để tránh bị tình báo phương Tây theo dõi và phát hiện thân phận, tình báo Liên Xô đã cho xây dựng tại nghĩa trang thành phố Gdansk của Ba Lan một ngôi mộ giả là nơi mai táng người con trai đầu của bà Elizaveta. Cứ đến tháng 9 hàng năm, có khi chỉ một mình bà Elizaveta từ Thụy Sĩ quay về lại thành phố Gdansk để thăm mộ con trai. Bằng cách này, bà Elizaveta đã khiến tình báo phương Tây tin rằng bà và chồng đều là những thương nhân gốc Ba Lan thực sự.

Thực ra, cả hai con trai của bà Elizaveta đều sinh sống tại Liên Xô và hàng năm đều được tổ chức bố trí đến Ba Lan hay Tiệp Khắc để gặp cha mẹ. Một trong hai người con của bà Elizaveta sau này trở thành đạo diễn điện ảnh nổi tiếng Anatoly Mukasei.

Năm 1977, Mikhail và Elizaveta quay về lại Liên Xô và được giao nhiệm vụ huấn luyện cho các lớp điệp viên mới.

Cuộc đời hoạt động tình báo của bà không chỉ được ghi nhận bởi Nhà nước Liên Xô với những huân chương cao quý mà còn ghi lại trong cuốn hồi ký được xuất bản vào năm 2004 của bà với nhiều giai thoại không chỉ hấp dẫn độc giả mà còn tạo nên sự ngưỡng mộ đối với nữ chiến sĩ tình báo nổi tiếng này.

Ông Mikhail qua đời vào ngày 19/8/2008 ở tuổi 101 và chỉ một năm sau đến lượt bà Elizaveta ra đi