Di tích lịch sử "bị" làm mới
Ngôi đình …1 tuổi
Ngôi đình vừa được tu bổ sau 2 năm từ 2004 đến 2006. Giáo sư Trần Lâm Biền, Nhà nghiên cứu lịch sử -văn hoá truyền thống gọi nó là “ngôi đình 1 tuổi”. Đó chính là đình Yên Phụ, phường Yên Phụ, quận Tây Hồ, là ngôi đình duy nhất ở nội thành có niên đại vào thế kỷ XVII và cũng là ngôi đình duy nhất trong hệ thống đình miền Bắc có đại bái dọc chứ không nằm xoay ngang như các ngôi đình khác.
Năm 1986, đình được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia. Tính tới thời điểm này đình đã được trùng tu 4 lần. Đình thờ Uy Linh Lang và hai em Vương Đôi, Vương Ba. Cả ba vị thần đều là con của Hoàng hậu Minh Đức đời Trần.
Ngôi đình với diện tích 3.500 mét nằm trong một quần thể đẹp ở bán đảo ven hồ, là cửa ngõ phía bắc của kinh thành Thăng Long xưa, với cửa ô Yên Hoa, nay đổi thành Yên Phụ, là nơi nổi tiếng với đào Nhật Tân, quất Nghi Tàm, hoa Tứ Tổng... Tụ hợp trong một bầu không gian trữ tình và cổ kính, từ con đường nhỏ trên dốc Yên Phụ đi lui xuống 50 mét qua cây đa đầu làng là thấy ngôi đình lấp ló.
Cửa đình nhìn ra hồ Ao Vả, phía sau dựa lưng vào phía sóng nước Tây Hồ. Tôi ngắm ngôi đình to lớn, bề thế, và ngạc nhiên quá bởi ngôi đình “mới tinh khôi” chẳng còn chút gì dù là “gợi nét cổ”.
Từ dưới lên trên, sàn nhà, mái nhà, gạch lát nền mới, những cây xà ngang, xà dọc cũng được làm mới hoàn toàn, các bức hoành phi câu đối tươi màu, đường lượn chạm hoa văn trên những đầu góc sát mái đình đều mới cả. Tôi quay sang hỏi bà Trương Thị Điệp - Trưởng tiểu ban Di tích: “Có còn gì cũ không hả bà”.
Bà thủng thẳng: “Tất cả những cột đỡ mái là mới. Mới hết cả, kể cả những cái dầm tường này. Đình to rộng như này, Nhà nước cho tiền, thợ làm mới y hệt như cũ, to rộng hệt như cũ, chỉ có chất liệu là mới thôi”. Rồi bà lại giải thích: “Ý của Bộ Văn hóa là cái nào còn thì tận dụng được đưa lên nhưng bên thầu họ không đưa cái cũ lên vì họ tiện thì làm mới.
Đấy cô vào xem, ông Biền (GS Trần Lâm Biền) bắt hạ cái mới xuống đưa cái cũ lên cho cổ kính. Cái cũ chẳng dùng được nữa thì Nhà nước mới cho 5 tỉ để làm chứ bỗng dưng ai người ta cho. Đấy cứ bảo cái cũ còn tốt. Nhưng mối mọt đầy ra đấy. Bây giờ đền, chùa nào khó khăn người ta xin, tôi cũng muốn cho ngay đi. Để đấy còn làm được gì nữa đâu”.
Bà bực bội chỉ tay ra ngoài hiên nơi đống gỗ cao ngất ngưởng. Tôi ra xem và thấy, đó là những cây gỗ, kèo cột làm bằng các loại gỗ như lim, soan, dổi, dãi dầm qua bao nắng mưa từng là bệ đỡ cho ngôi đình, nó như xương cốt, hồn phách của ngôi đình nay bị dẹp như đồ phế thải, tủi hờn, biết thân biết phận im lìm một chỗ.
Đè lên những tấm gỗ to là những thanh cột nhỏ hoa văn chạm rồng, phượng uốn lượn, tuy cũ nhưng đường nét tinh tế, uyển chuyển khác với những đầu rồng mà người thợ chạm làm mới đường nét vụng dại, thô sơ và có phần quê kệch. Thế mà nay tất cả những đường nét thanh tú và những gì thân thương từng gắn bó với con người qua bao nhiêu thời khắc của lịch sử lại như đồ “đồng nát”.
Tôi bước trên những bậc đá màu bạc xa lạ và mới hoàn toàn dẫn vào cửa đình, những bậc đá này nó có khác gì bậc lên xuống của một công ty hay cơ quan địa phương đâu cơ chứ. Bà hỉ hả bảo: “Tất cả những thứ được thay thế bằng chất liệu gỗ đều sử dụng gỗ lim Lào nên mấy trăm năm nữa cũng chẳng phải thay gì”.
Theo bà, đình mới hoành phi phải mới, chính thế nên tôi trông 6 bức hoành phi cũ còn sót lại duy nhất trong ngôi đình có từ thời Lê được sơn lại đỏ quạch, nom “dài dại” thế nào ấy!
Chẳng hiểu đồ cũ hỏng đến thế nào mà từ cửa, cánh cổng, bức cuốn thư, những con nghê, con rồng, phượng gắn sứ đắp trên các đầu cột, trên mái đình đều được thay mới toanh, lạ lẫm, trơ lì. Vẫn thơm mùi gỗ mới mà vô hồn, chất liệu được coi là tốt mà xa lạ.
Bà cáu kỉnh: “Có ông chuyên gia bảo đình này 400 năm tuổi mà giờ chỉ còn 1 năm tuổi. Tôi nghĩ được bao tuổi thì được. Cái cũ nó “ăn” vào cái mới, không chữa đi cái cũ tự nhiên nó đổ lăn đùng...”.
Bà nói nhiều, tai tôi ù đi. Tôi liên tưởng đến câu chuyện mà vị giáo sư ở Cục Di sản có nói: “Đừng bắt tôi gọi ông già khác bằng bố”. Câu chuyện thế này: Giáo sư coi di tích như ông bố của mình, thời gian làm cho ông cụ đau ốm, vị giáo sư đưa bố đến bác sĩ để chữa. Bác sĩ đem vứt thẳng ông bố của vị giáo sư vào sọt và đưa đến cho vị giáo sư một ông già khác na ná như thế và bảo “bố của ông đây”.
Mặc dù ông cụ khác rất khỏe mạnh, cường tráng, điều đó, cứ thử nghĩ mà xem làm sao có thể chấp nhận được. Vị giáo sư không đồng ý đã xung đột với bác sĩ: “Bố tôi là bố tôi chứ không thể thay thế bằng ông già na ná khác để bảo là bố tôi được. Cho nên cũng như di tích, những gì của nó phải là nó, chứ không thể thay thế hoàn toàn đi bảo đấy là cái đình gốc. Không ai có thể chấp nhận chuyện ấy”.
Xây cho chùa cao, cao mãi...!
Chùa Thiên Phúc ở số 94 phố Hai Bà Trưng, phường Cửa Nam, quận Hoàn Kiếm Hà Nội cũng đang trong giai đoạn hoàn thiện. Từ ngoài cửa thợ gọi nhau í ới trên dàn giáo cao tít ở bên dưới ngổn ngang, gạch đá, xi măng, sắt thép... Chùa đang được làm mới do cánh thợ đến từ Bắc Giang, Bắc Ninh đảm nhiệm.
Nghe nói dân cúng tiến rất nhiều tiền cho việc trùng tu tôn tạo, từ giờ đến cuối năm sẽ cố gắng hoàn tất công trình cho xong. Ngày xưa chùa một tầng bé con con, nay được xây mới hai tầng to cao bề thế. Tôi bước vào trong xem từ những bậc cầu thang lên tầng hai, lư đồng, lư hương, dọc hai hè những cột đá trang trí chi chít hoa văn rồng phượng...
Thượng tọa Thích Thanh Hưng - trụ trì chùa tiếp tôi trong căn phòng thờ Tổ, ông nói tâm nguyện cả đời là được xây sửa lại ngôi chùa theo ý mình, giờ nhìn thành quả tuy chưa xong nhưng đã mãn nguyện lắm. Theo ý sư thầy, ngôi chùa là di tích lịch sử đã được xếp hạng nên Nhà nước không cho làm mới, muốn sửa chữa trùng tu, tôn tạo gì thì cũng phải tuân theo cái nó đã có.
Nhưng khổ nỗi hiện nay các nhà xung quanh chùa là khách sạn, nhà hàng, văn phòng xây cao chót vót, nằm sát chùa, mà chùa thì bé nhỏ một tầng nằm lọt thỏm trong không gian đấy. Ngày nắng, ngày mưa, người thì ở trên cao, tượng Phật thì ở dưới thấp. Bao nhiêu năm qua được dân cúng tiến công đức, nhà chùa tích cóp quyết xây mới lại ngôi chùa.
Nhà nước có duyệt bản thiết kế chùa chỉ được làm cao thêm lên 1 mét, nhưng sư thầy bảo xây thêm 1 mét nữa đáng là bao. Bây giờ đất chật người đông như nêm cối, khách xa gần đến lễ cứ đứng chen chúc, chật chội trong chùa, ít nhiều mất đi vẻ tôn nghiêm, thanh quý. --PageBreak--
Chùa được khởi công từ tháng 2/2007, đến nay xây xong nhà thờ Tổ, và gian chính thờ Phật, bên mé phải của ngôi chùa là gian thờ Mẫu chuẩn bị đổ mái. Tất cả nội thất trong hai gian đã xây xong trong chùa đều được làm chất liệu gỗ lim.
Sư thầy bảo đầu năm khi bắt đầu xây dựng giá 1m3 gỗ có 19 triệu đồng, cuối năm đấy đắt gấp đôi, bây giờ thì đắt gấp ba, vật liệu cái gì cũng tăng giá vù vù nên hiện giờ còn gian thờ Mẫu đang thi công sẽ chỉ làm bằng gỗ dổi.
Một ngôi chùa nữa trong quận Hoàn Kiếm cũng đang được phá đi xây mới hoàn toàn đó là chùa Tiên Tích tại 110 phố Lê Duẩn, phường Cửa
Công việc trùng tu tôn tạo đã biến ngôi chùa trước đây chỉ một tầng giờ thành hai tầng, hoàn toàn khác lạ với kiến trúc ban đầu, đang được nhóm thợ xây
Anh Thứ cho biết, lễ khởi công xây dựng chùa từ tháng 2/2007 cứ tiến độ này cuối năm sẽ khánh thành ban Tam Bảo. Kinh phí xây dựng chùa do dân cúng tiến ngót nghét 6 tỉ đồng, nên chùa không cần Nhà nước hỗ trợ kinh phí.
Anh sung sướng nói: “Cửa ra vào ngoài cổng bằng gỗ lim giá 180 triệu, tất cả nội thất trong chùa đều làm tất bằng gỗ lim. Tiền xây dựng chùa dân đóng góp, mọi người đều vui vẻ cả, ai ai cũng thích làm to mới, bề thế”.
Tôi nhận thấy, cũng giống như những di tích được làm mới khác, chùa Tiên Tích không ngoại lệ chạm khắc quá tràn lan, cầu kỳ, rườm rà, mất đi vẻ thanh thoát cần có của chốn cửa thiền tâm tịnh. Thật choáng ngợp vì đâu đâu trong chùa cũng thấy những tấm gỗ dày cộp, kê như mắc cửi, trông giống một nơi trưng bầy hàng đồ mỹ nghệ.
Tuy diện tích cơi nới dài rộng hơn nhưng bố cục bài trí thiếu hài hòa còn nặng về hình thức ,phô trương không cần thiết ít nhiều làm cho người đến chùa không mang lại cảm giác yên bình, thư thái...
Đền Hai Bà Trưng được làm mới cho đẹp?
Đền Hai Bà Trưng được xây dựng từ đời Vua Lý Anh Tông (1160) ở trên bãi Đồng Nhân bên bờ sông Hồng. Đến năm 1819 vì bãi lở, dân rời đền đến khu vực nay thuộc phường Đồng Nhân, quận Hai Bà Trưng. Hiện nay cả một quần thể di tích nằm trên bãi đất rộng gồm đền, đình, chùa nằm cạnh nhau.
Năm 2004, đền Hai Bà Trưng được Nhà nước cấp cho 4 tỉ để trùng tu. Theo bà Hoàng Ngân, một trong những người trông nom đền cho biết, tiền của dân cúng tiến thêm 2 tỉ, đền được trùng tu trong 2 năm, đến năm 2006 thì khánh thành. Theo như cư dân ở gần đó thì đền xuống cấp nhưng không quá nặng nhưng người ta muốn làm lại mới cho đẹp.
Từ ngoài nhìn vào ngôi đền nổi bật bởi những cây cột mới được sơn đỏ, sáng chóe, bên trên chạm khắc những con rồng vàng uốn lượn từ đầu cột kéo dài xuống cuối cột vàng suộm. Những người thợ cứ thấy có tí mặt bằng hình khối nào tận dụng hết lượt, chẳng còn chỗ nào thợ họ lại không chạm khắc, cửa ra vào, kèo cột, xà khắc quá nhiều hoa văn lòe loẹt phô trương, hình thức quá rườm rà...
Ngay cả những bậc cửa cũng được xây mới hoàn toàn, hai bên được trang trí hai con rồng đường nét thô sơ... Cũng chung số phận như đình Yên Phụ, đền Hai Bà Trưng được làm mới gần như hoàn toàn trên nền cũ, từ các xà cột, mái ngói đỏ lựng, cửa mới phẳng lừ, những bức chạm mới, đầu các cột và mái đền đắp nghê rồng mới bằng xi măng, khung cảnh của đền thật đối lập với ngôi chùa cổ kính, thanh tịnh ngay sát cạnh đền.
Sau khi cưa bỏ hết những cây cột đỡ mái đền cũ để thay những cây cột mới sơn bóng lộn, thợ thấy còn tốt nên khênh ra dùng để chống mái nhà tưởng niệm nằm một góc trên sân.
Cột xưa đơn giản chỉ là cây cột gỗ tròn để mộc, gỗ còn chắc chắn, thân thương và giản dị là vậy nay bỗng được làm mới, trông lộng lẫy, sơn son thiếp vàng mà xa lạ, lạnh lẽo.
Giáo sư Trần Lâm Biền nói: “Di sản là tài sản của tổ tiên để lại nhưng nhiều khi người nhà chùa lầm tưởng mình là chủ sở hữu của ngôi chùa. Họ chỉ là người đến đấy để tu hành, trách nhiệm cai quản ngôi chùa đó giữ sao cho sạch sẽ, giữ sao cho nơi đó là một điểm sáng văn hóa để giáo dục cho quần chúng dùng đạo pháp để đẹp đời.
Sự lầm tưởng vai trò làm chủ là một cái cơ bản nặng nề nhất làm mất đi bản sắc văn hóa dân tộc của di sản văn hóa này”
