“Giáo sư Snape” Alan Rickman: Một đời tài hoa

Từ Gruber đến Snape

Giới phân tích nhận định không ai có thể bắt chước được chất giọng vang độc đáo của Alan Rickman. Giọng nói luôn là vũ khí quyền lực nhất của ông - một trong những diễn viên đóng vai phản diện vĩ đại nhất, có phong cách nhất màn ảnh.

Người ta nhớ tới ông với vai diễn tên khủng bố Hans Gruber trong phim "Die Hard", hay giáo sư độc dược Severus Snape trong loạt phim “Harry Potter”. Người ta cũng không thể quên diễn xuất của Rickman khi vào vai Cảnh sát trưởng Nottingham trong bộ phim năm 1991 "Robin Hood: Prince of Thieves".

Vai diễn của ông đã khiến nhiều đạo diễn Hollywood nhận ra rằng các nam diễn viên Anh mới chính là những người vào vai phản diện tuyệt vời nhất. Trong hơn 25 năm, "tiểu đoàn" vai phản diện người Anh trong phim Hollywood được nhớ tới phần nhiều nhờ vai diễn Cảnh sát trưởng Nottingham lòng đầy hận thù.

Tất nhiên, Alan Rickman còn nhiều thứ trong "kho vũ khí" chứ không chỉ là một giọng nói độc nhất vô nhị. Ông là một diễn viên tuyệt vời và luôn chăm chút kỹ lưỡng cho từng vai diễn. Khi diễn vai cảnh sát trưởng, Rickman đau đáu suy nghĩ về từng lời thoại. Khi cho rằng lời thoại của nhân vật không rõ nghĩa, ông đã mời một người bạn là nhà soạn kịch Peter Barnes tới một cửa hàng Pizza Express để cùng ông nghĩ ra lời thoại tốt hơn. Sau khi được ông Barnes góp ý, Rickman đã thuyết phục đạo diễn Kevin Reynolds thêm thắt một số lời thoại cho nhân vật.

Trước khi nổi danh với vai diễn cảnh sát trưởng, Rickman đã đóng rất thành công vai tên tội phạm kiêu căng Gruber trong “Die Hard” (1988). Đây là một vai diễn mà ông được mời đóng chỉ sau khi đặt chân tới Hollywood 2 ngày để theo đuổi sự nghiệp điện ảnh. Lúc đó, ông 41 tuổi và đã gặt hái được nhiều thành công trên sân khấu kịch. Dù chưa có kinh nghiệm đóng phim, nhưng ông đủ dũng cảm và uy thế để phản đối lại đạo diễn lừng danh Hollywood Joel Silver - người muốn Gruber phải mặc trang phục của một tên khủng bố. "Không" - Rickman tuyên bố và cho biết ông sẽ mặc một bộ vét.

Alan Rickman với vai tên khủng bố Hans Gruber trong phim “Die Hard”.

Tất nhiên đạo diễn Silver nổi trận lôi đình với sự cả gan của diễn viên Rickman - một diễn viên mới "tập tọe" đóng vai đầu tiên trong một bộ phim Hollywood. Ông nói với Rickman rằng nên vui vẻ mà làm theo yêu cầu. Nhưng sau đó, Rickman đã nhận được kịch bản sửa đổi và đạo diễn Silver đã chiều theo ý ông.

Nếu “Die Hard” và “Robin Hood” là hai bộ phim đưa Rickman tới tầm vóc một ngôi sao thì loạt phim “Harry Potter” đã nâng sự nổi tiếng đó lên thêm cả chục bậc, đưa ông tới đỉnh cao danh vọng trên quy mô toàn cầu. Năm 2011, khi nhà xuất bản loạt truyện “Harry Potter” là Bloomsbury thực hiện một khảo sát toàn cầu để tìm xem nhân vật nào được người hâm mộ yêu thích nhất. Không ai khác chính là nhân vật Severus Snape - người ban đầu ai cũng tưởng là người xấu hóa ra lại là một anh hùng. Sở dĩ nhân vật này được yêu thích đến vậy phần lớn là nhờ sự hóa thân của Rickman trên màn ảnh.

Trong vai diễn này, Rickman một lần nữa lại "cày cấy" rất nhiều ý tưởng riêng của mình. Sau khi được đề nghị đóng vai Snape, Rickman đã gọi điện cho tác giả truyện “Harry Potter” là nữ văn sĩ J. K. Rowling. Bà đã cung cấp cho ông một thông tin nhỏ nhưng quan trọng về nhân vật Snape - thông tin chỉ được tiết lộ trong các tập truyện cuối cùng. Bà đã yêu cầu ông thề giữ bí mật.

Rickman luôn từ chối tiết lộ những gì mà bà Rowling nói với ông. Nhưng người ta suy đoán từ lúc mới có 3 quyển “Harry Potter” được xuất bản rằng nó liên quan đến chuyện Snape luôn luôn bảo vệ Harry chứ không phải là thù ghét cậu như thể hiện ra ngoài. Thông tin này khiến Rickman biết nhiều thứ hơn cả các đạo diễn của loạt phim và ảnh hưởng tới diễn xuất của ông. Như với nhân vật Hans Gruber trong “Die Hard”, vai diễn Snape cũng được Rickman chọn trang phục theo ý ông. Ông đã đề nghị được mặc áo có ống tay rất chật và nhiều cúc.

Nhà sản xuất phim “Harry Potter”, ông David Heyman từng nói với tờ Los Angeles Times rằng sự hiện diện của Rickman trong phim là vô giá. Ông nói: "Ông ấy hiểu thực sự về nhân vật và giờ khi nhìn lại, bạn có thể thấy sau mỗi ánh nhìn, cử chỉ, tình cảm còn có nhiều thứ hơn thế nhằm báo hiệu điều sắp xảy ra. Cái bóng của ông trong loạt phim vô cùng lớn và cảm xúc mà ông truyền tải là không thể đong đếm được".

Tìm ra bản sao giáo sư Snape trong “Harry Potter”?

Tòa nhà của Trường Old College thuộc Trường đại học Aberystwyth (xứ Wales, Vương quốc Anh) có kiến trúc kiểu gôtích giống như Trường học Phù thủy và pháp sư Hogwarts nổi tiếng trong truyện “Harry Potter” của nữ văn sĩ JK Rowling. Không chỉ thế, Old College còn có một giáo sư giống bất ngờ với nhân vật Severus Snape - giáo sư môn Phòng chống nghệ thuật hắc ám trong truyện “Harry Potter”.

Nhìn tòa nhà với các tháp nhọn, cửa sổ mái vòm, trụ tường, khiến ai cũng hình dung ngay tới ngôi trường trong truyện “Harry Potter”. Old College là trường đại học đầu tiên của xứ Wales, thành lập năm 1872. Ngôi trường đó là nơi dạy học của ông Henry Lloyd Snape (1861 - 1932) - giảng viên hóa học của những thế hệ sinh viên đầu tiên của Trường Aberystwyth.

Cáo phó của ông trong Tạp chí Hội Hóa học mô tả ông là một người tâm huyết, sắc sảo và mạnh mẽ, một người nghiêm túc trong khoa học nhưng cũng rất yêu thích văn chương, là một người nhiệt tình trong các cuộc tranh luận chuyên đề.

Henry Lloyd Snape rất quan tâm tới giáo dục và dịch vụ công cũng như các loại hóa chất. Ông được trao Huân chương Hoàng gia Anh năm 1921 vì đã có công việc liên quan tới các binh sĩ tàn tật sau Thế chiến I. Ông cũng tham gia công tác quản lý giáo dục ở Trường Aberystwyth và về sau trở thành Giám đốc giáo dục của Hội đồng hạt Lancashire. Về ngoại hình, theo như các bức ảnh thời bấy giờ, giáo sư Snape có vẻ ngoài khá điển trai, bảnh bao, ria mép đen, kiểu tóc chỏm đặc biệt.

Trong thực tế, nhân vật Snape với bộ mặt cáu kỉnh trong “Harry Potter” được nhà văn Rowling lấy cảm hứng từ giáo viên hóa học của bà hồi nhỏ, đó là ông John Nettleship từng dạy bà Rowling tại Trường Wyedean, miền Nam xứ Wales. Ông đã qua đời năm 2011. Ông John chính là giáo viên mà bà Rowling không hề thích khi còn đi học. Nhà văn Rowling cũng từng nói cái tên kỳ lạ Snape chính là tên một ngôi làng ở Suffolk và chắc hẳn bà Rowling hoàn toàn không hề biết đến sự tồn tại của giáo sư Henry Lloyd Snape.

Sự tương đồng kỳ lạ

Tuy nhiên, sự tương đồng kỳ lạ giữa một giáo sư đời thực và hư cấu đã khiến tiến sĩ Beth Rodgers, giảng viên văn học thế kỷ XIX của Trường Old College, không khỏi tò mò. Bà đã tình cờ biết về ông Henry Lloyd Snape khi đọc một tạp chí về phụ nữ thế kỷ XIX (The Women's Penny Paper). Bà phát hiện ra rằng ông Snape đã được bổ nhiệm làm Trưởng khoa Hóa học của Old College năm 1888.

Trong những ngày đầu tiên Harry Potter học ở Trường Hogwarts, giáo sư Snape dưới ngòi bút của bà Rowling dường như là một nhân vật phản diện của truyện dù sau này vai trò của ông trong trường phức tạp hơn nhiều. Tuy nhiên, không ai có thể phủ nhận giáo sư Snape của bà Rowling rất tâm huyết với việc dạy về các loại thuốc cho các phù thủy. Trong cuốn đầu tiên của loạt truyện, giáo sư Snape đã nói với học sinh mới rằng: "Tôi có thể dạy các cậu cách chế thuốc nổi tiếng, làm thuốc danh vọng, thậm chí thuốc chặn cái chết nếu các cậu không phải là một lũ ngu độn như tôi thường phải dạy".

Alan Rickman, tháng 12-2015.

Giáo sư Snape thật của Trường Old College cũng nhiệt tình và khó tính, khó chiều không kém. Cựu sinh viên Thomas Jones, người sau này trở thành Phó thư ký nội các của Thủ tướng Lloyd George, nhớ lại: "Mọi chi trên cơ thể ông đều được huy động để hỗ trợ ông trong hoạt động giảng dạy".

Những sự kiện kỳ lạ diễn ra ở Old College có nhiều nét giống với Trường Hogwarts. Theo cuốn sách “The College by the Sea” (Trường đại học bên bờ biển) xuất bản năm 1928 nhân ngày kỷ niệm của trường, các cựu sinh viên và giảng viên đã chứng kiến những nhân vật và sự kiện như thể bước ra từ tiểu thuyết. Một sinh viên kể lại chuyện bắt được một con quạ con có thể làm những trò khôi hài khiến các sinh viên và giáo viên rất ngạc nhiên. Tiến sĩ Beth Rodgers cho hay bà liên tưởng ngay đến con cú Hedwig "sang chảnh" của Harry Potter.

Một sinh viên khác nhớ lại chuyện bóng ma của trường, một bóng ma "đánh thức cả trường bằng tiếng kêu khiến người ta sợ đông máu". Một giáo sư trong trường bị tác động mạnh bởi âm thanh này đến mức đã bắt tay nghiên cứu về tâm linh. Tiếng kêu và bóng ma khiến người ta nhớ ngay tới nhân vật Myrtle Rên rỉ, một bóng ma tinh quái trong truyện.

Ông Henry Lloyd Snape tới Trường Aberystwyth sau khi trường này xảy ra một bi kịch. Ông Humpidge, giáo sư hóa học trước của trường mất khi mới 35 tuổi trong một vụ cháy thiêu rụi nhiều phần của Old College năm 1885. Vụ cháy bắt nguồn từ phòng thí nghiệm của giáo sư Humpidge. Ông Snape vào Trường Aberystwyth với tư cách là người thay thế ông Humpidge.

Giáo sư Snape thường làm các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm mới xây lại sau vụ cháy. Ông miệt mài làm việc với các hóa chất có những cái tên mà người không rành hóa học ngỡ là của thế giới phù thủy: cyanates, carbamates, amarine, amarone…

Khi tìm hiểu sâu thêm, tiến sĩ Rodgers còn phát hiện ra một bài giảng của giáo sư Henry Lloyd Snape có tên "The Philosopher of Stone", chính là tên tập truyện Harry Potter đầu tiên của nhà văn Rowling: Hòn đá phù thủy.

Vốn là một người hâm mộ truyện “Harry Potter”, việc phát hiện ra giáo sư Snape trong đời thực và những chi tiết giống nhau giữa trường Old College và Hogwarts khiến tiến sĩ Rodgers cảm thấy rất thú vị.

"Và điều quan trọng là dù nguyên mẫu có là ai, thì cũng khó có ai có thể thay thế được Alan Rickman" - một tờ báo Anh nhận xét.

Điều không thể tránh khỏi

Năm 1978, Rickman gia nhập Công ty Shakespeare Hoàng gia và diễn các vai trên sân khấu, truyền hình Anh. Năm 1985, ông giành được vai Le Vicomte de Valmont trong vở "Les Liaisons Dangereuses" - vai phản diện lớn đầu tiên của ông. Vai diễn đột phá giúp ông được đề cử gải Tony năm 1988. Một bình luận mô tả vai Valmont do Rickman đóng là "ranh mãnh và bí hiểm trong hành động như một con mèo biết cách gào".

Ngoài những vai phản diện, nhân vật do Rickman đóng còn có tài "sát gái", điển hình như vai Valmont kể trên. Lindsay Duncan, bạn diễn của Rickman trong Công ty Shakespeare Hoàng gia nói sau khi đêm mở màn vở kịch: "Nhiều người rời rạp hát mà muốn quan hệ tình dục, và phần lớn muốn làm điều đó với Alan Rickman".

Diễn viên John Malkovich đã vô cùng hấp dẫn với vai Valmont phiên bản điện ảnh, nhưng Rickman trong phiên bản kịch còn hấp dẫn hơn. Ông liên tục xuất hiện và đứng ở những vị trí hàng đầu trong danh sách những người đàn ông quyến rũ nhất thế giới.

Sinh năm 1946 trong một gia đình thuộc tầng lớp lao động, diễn viên Rickman sống ở Tây London. Bố là công nhân nhà máy và mẹ là nội trợ. Sau khi học xong tiểu học, Rickman giành học bổng tại Trường Latymer Upper - nơi ông bắt đầu tham gia đóng kịch. Sau đó, dù yêu thích diễn xuất nhưng ông lại học đồ họa tại Đại học Nghệ thuật và Thiết kế Chelsea và sau đó là Đại học Nghệ thuật Hoàng gia.

Rickman làm nhà thiết kế đồ họa cho tờ báo Notting Hill Herald, sau đó ông mở một xưởng thiết kế đồ họa với hai người bạn. Ba năm sau, ông quyết định dành toàn thời gian theo đuổi nghề diễn. Năm 1971, ông theo học tại Học viện Nghệ thuật Kịch Hoàng gia (RADA) - một trong những trường đào tạo diễn xuất lâu đời nhất ở Anh và tốt nghiệp năm 1974. Ông từng tâm sự: "Từ khi mới 7 tuổi, việc trở thành diễn viên là điều không thể tránh khỏi đối với tôi nhưng có những con đường khác mà tôi phải đi trước".

Người bạn đời lâu năm của Rickman là bà Rima Horton, hội viên hội đồng của Công đảng. Họ gặp nhau năm 1965 khi còn ở tuổi thiếu niên. Họ mới kết hôn năm 2012 sau khi chung sống với nhau 35 năm. Hai người không có con. Ông qua đời ngày 14-1 vừa qua ở tuổi 69. Alan Rickman sẽ mãi là một tượng đài khổng lồ trong lòng người hâm mộ.