Người Bahnar xem… tướng

Thứ Hai, 03/11/2014, 11:30

Người Bahnar sống trên đất Kon Tum và Gia Lai cũng có thuật xem tướng như người Kinh, chúng tôi biết được chuyện lạ ấy qua ghi chép ngắn gọn của một nhà dân tộc học thời Pháp thuộc hơn nửa thế kỷ.

Gia Lai - Kon Tum là hai tỉnh xa xôi, cách trở nhất Tây Nguyên, là địa bàn cư trú của nhiều tộc người như Jrai, Xơ-đăng, Giẻ Triêng, Brâu, Cadong… Buôn làng của những tộc người này chúng tôi đều đã đi qua, đã từng ăn bờ ngủ bụi với các toán sơn tràng,  đã từng dự đám cưới, vui với các lễ đâm trâu, bỏ mả cũng như đọc nhiều tài liệu nghiên cứu về họ nhưng chưa bao giờ biết hay tiếp cận đến chuyện xem tướng như người Bahnar.

Để rõ hơn các "thầy" tướng số Bahbar xem tướng như thế nào, mỗi lần họ xủ quẻ giá bao nhiêu…, chúng tôi vượt rừng băng ngàn đến với họ.

1. Trước khi tìm đến những miền rừng huyền ảo ở Bắc Tây Nguyên tìm hiểu thuật xem tướng của người Bahnar, để có những so sánh, đối chiếu, chúng tôi dành thời gian tìm hiểu về các trường phái xem tướng người của người đồng bằng và tá hỏa trước ma trận của cái gọi là xem tướng người luận bổn mạng. Nào là xem tướng mạo luận sang hèn, xem tướng phụ nữ đoán năng lực giường chiếu, đường con cái này nọ. Rồi có những trường phái, ông thầy có chiêu xem tướng người đoán đường sanh đạo, nghĩa là đường đời hay còn gọi là đường sanh - lão - bệnh - tử?!

Siêu đẳng hơn, dạo gần đây, thiên hạ còn đua nhau chỉ dẫn cái gọi là thuật xem tướng chọn bạn gái, xem tướng chọn bạn tình với lời nhắc giúp ai đó tránh những nuối tiếc sau này về người bạn đời của mình. Có người còn khai sinh trường phái xem tướng qua mái tóc, qua đôi môi, đôi mắt, hàm răng, nốt ruồi, tướng đi, tư thế nằm ngủ…

Khoan nói đến chuyện đúng sai, trong thuật xem tướng, người Bahnar không rắc rối, rườm rà như thế. Tướng người với họ chỉ đơn thuần là những dấu hiệu căn bản để nhận biết được tính tình xấu - tốt của một người mà thôi. Như người mắt sâu trong tâm khảm người Bahnar là tướng người dữ tợn, mắt liếc một bên (mắt mieng-mieng) chỉ tướng người nham hiểm khó lường, mắt hay nhấp nháy (mắt nip ner) biểu hiện của tướng người giả dối. Và nếu hỏi một người già Bahnar nào đó rằng người có ánh mắt hay ngó trộm, láo liêng (mắt halen) biểu hiện của tướng người ra sao, câu trả lời chắc chắn sẽ là… tướng người ăn cắp.

Đường vào xã Chơ Glong.

Bỏ phố lên rừng, tìm đến ngôi làng Bahnar đầu tiên trên hành trình của chúng tôi là làng T'pé (xã Chơ Glong, huyện Kông Chro, tỉnh Gia Lai, cách TP HCM hơn 700km), chúng tôi thu thập được kinh nghiệm xem tướng như thế từ già làng Đinh Chik. Còn nhớ khi bước vào buôn làng nằm e ấp giữa trùng trùng lớp lớp núi non, không chỉ có được chút kinh nghiệm trong việc nhìn đôi mắt luận tính người tốt xấu, thật thú vị khi được các bậc lão niên ở đây tiết lộ, như người Kinh, người Bahnar cũng biết xem bói, gọi là bói keo để đoán điềm lành dữ. Muốn bói người ta giết con gà, trước khi đem hiến sinh (tế thần) sẽ vạch miệng xem lưỡi con vật.

Già Chik cho biết cấu tạo xương lưỡi gà gồm 3 nhánh xương đấu lại với nhau giống mỏ neo. Nếu xương ở giữa cong xuống thì đó là dấu hiệu của điềm lành, việc dựng nhà, lập làng, đi săn, cưới hỏi sẽ được thuận lợi. Bằng không, nếu cái xương ấy cong lên, điều đó có nghĩa thần báo điềm xấu, mọi việc dự tính làm nhất thiết phải dừng lại!

Khuôn mặt của một người Bahnar hiền lành, sởi lởi.

Già làng Đinh Văn Nhip, ngoài 70 tuổi, ở làng T'Pé 2 thì có kinh nghiệm xem tướng người qua đôi môi. Nếu như ở đồng bằng ông thầy xem tướng số nào đó có thể nói hàng ti tỉ tính cách của một người qua đôi môi của họ như môi dưới vẩu (người hiếu thắng), môi trên vẩu (cô đơn, khổ cực), môi trên mỏng hơn môi dưới (ăn nói chua ngoa, tướng khắc phu), sắc môi tím tái (người tham lam)… thì già làng Bahnar này chỉ có vài kinh nghiệm giản đơn.

Theo đó, người có môi mỏng là người hay nói, môi dày thì ngược lại. Cũng theo già Nhip, người ăn không hé miệng chỉ tướng người háu ăn, ăn kêu nhóp nhép là người sởi lởi chuyện ăn uống. Người hay vừa cười vừa nói mà tiếng Bahnar gọi là nă-tơ-agah chỉ tướng người vui vẻ, tử tế.

2. Rời làng T'pé 2, đi qua nhiều buôn làng Bahnar khác ở Kông Chro, gặp nhiều già làng hỏi chuyện xem tướng, mới rõ khác với những người anh em ở đồng bằng, trong cộng đồng người Bahnar không có những ông thầy chuyên hành nghề xem tướng, càng không có chuyện ai đó muốn xem tướng phải gieo tiền cho "thầy" xủ quẻ như ở miền xuôi.

Già Đinh Lêk, không nhớ tuổi mình, ở làng Alao cho biết, thuở ông còn thanh niên, chuyện xem tướng gói gọn ở việc các ông già theo kinh nghiệm coi cho lớp trai trẻ. Chuyện rằng thời bấy giờ, khi muốn thắt chặt tình cảm, kết nghĩa bằng hữu, kết tình anh em hay liên minh liên kết với các bộ tộc khác, nếu không am tường thì các thủ lĩnh buôn làng bao giờ cũng hỏi ý kiến các già làng - những người am tường thế sự và cả thuật xem tướng để xem người nọ có đáng để kết tình kết nghĩa hay không. Việc xem tướng ấy thường căn cứ vào các bộ phận trên khuôn mặt.

Trên khuôn mặt của một người Bahnar, các bậc lão niên đoán tính tốt xấu của ai đó chủ yếu qua việc nhận dạng môi - mặt - mũi. Trong khảo cứu về người Bahnar cách đây 67 năm, nhà dân tộc học Nguyễn Kinh Chi - Nguyễn Đổng Chi khắc họa nhân dạng của người Bahnar với tóm lược như sau: Vóc dáng thuộc về hạng trung bình, đàn ông phần nhiều cao hơn đàn bà (nam cao 1,57m và nữ cao 1,55m). Đầu người Bahnar thuộc về hạng đầu dài (chiều dọc đo ra từ trước ra sau dài hơn chiều ngang đo từ phải sang trái). Tóc họ thẳng và rậm, mắt ngang, mí rộng, để lộ ra nhiều tròng trắng, con ngươi đen và lông nheo dài. Mũi bẹp, xương lông mày có hơi gồ ra cho nên con mắt họ hơi sâu. Xương gò má bằng chứ không cao, 2 mép miệng có hơi trệch xuống một chút, lộ gương mặt buồn.

- Coi tướng người qua đôi mắt như thế nào, thưa già?

Hỏi già Đinh Lêk câu này, kết quả mà chúng tôi thu hoạch tương tự như của già Đinh Chik. Nếu như các thầy tướng số ở đồng bằng có hàng ti tỉ cách nhận dạng tâm tính, đường công danh, gia đạo của một người qua các bộ phận cấu thành "cửa sổ tâm hồn" với lông mày, mí mắt, con ngươi, mắt lớn nhỏ… thì người Bahnar chỉ chú trọng đến sự chuyển động về đôi mắt của một ai đó, cùng hướng "mọc" của những sợi lông nheo của đôi mắt họ.

- Lông nheo đâm lên Bahnar mình gọi tsok-măt-pơ-dẫng là tướng người hay cãi. Lông nheo đâm xuống gọi là tsok-măt-tỡ-nur, tướng người hay trai gái - già Đinh Lêk cho biết thêm.

3. Xem mắt người đoán tâm tính, thuật xem tướng của người đồng bằng luận rằng người có mắt nhỏ hay bảo thủ cùng lòng dạ hẹp hòi, mắt hay liếc ngang là biểu hiện của người thông minh cùng gian vặt… Rồi cũng theo thuật xem tướng qua đôi mắt của các "thầy" tướng số ở đồng bằng, mệnh vận của một người còn tùy thuộc vào mắt của họ là mắt khỉ (tinh tế, nhanh nhẹn, khắc thê tử..), mắt vượn (hiếu sắc, tâm tính phức tạp), mắt rắn (tâm tình độc ác, về già thường gánh họa), mắt phượng (quí tướng, có tài cầm quân)… Còn nhớ khi chia sẻ với các già làng Bahnar về điều này, chúng tôi chỉ thu hoạch được nụ cười hiền lành cùng những cái lắc đầu với câu nói rất thật: "Ô, mình không biết".

Không phải già làng Bahnar nào cũng rõ rành thuật xem tướng.

Ấy là về đôi mắt, về cách xem tai, nếu như người đồng bằng nhìn người có dái tai to sẽ kết ngay rằng người ấy có tai Phật, tâm tính hiền lành, sống thọ… thì kinh nghiệm xem tướng của người Bahnar qua bao đời chỉ đúc kết ngắn gọn rằng đó là biểu hiện của tướng người chậm chạp. Kinh nghiệm xem tướng của các người già Bahnar cũng chỉ ra rằng người có dơn-klem (vành tai vòm) là tướng người có trí khôn, có dơn-glah (vành tai trẹt) là người chậm hiểu.

Theo một số già làng Bahnar ở làng H'Le (xã Yang Trung) mà chúng tôi tiếp xúc khi ghé dự đám cưới của đôi trẻ người bản xứ là con của ông Đinh Ngếch và vợ là bà Khen vào cuối tháng 9 vừa rồi, trong thuật xem tướng của mình, tổ tiên người Bahnar rất chú trọng đến việc xem người nào đó tốt tính hay có tâm địa xấu. Bởi một người kiêu ngạo, tham lam, hám lợi, gian xảo, độc ác... không chỉ hại cho bản thân anh ta, cho gia đình mà còn hại cả buôn làng. Già làng Đinh Ngếch cho tôi biết người răng hô (haneng-cơdrô) chỉ tướng người hám lợi, tay thanh mảnh (ti-ye) là người xảo thủ (thâm độc), hay nhăn mũi (muh ner-ner) chỉ tướng người kiêu ngạo...

- Người Bahnar mình qua xem tướng có thể biết được ai đó là người giàu có không, thưa già?

- Đứa có trán cao thì đủ ăn thôi. Đứa có mũi lớn tướng giàu có!

Người có mũi lớn - biểu hiện của sự giàu có được người Bahnar gọi là muh-tih. Xuyên suốt cuộc hành trình, mới thấy trong thuật xem tướng, về việc nhìn người có mũi lớn chỉ tướng người giàu có, giữa người Bahnar và người đồng bằng có điểm tương đồng. Một số thầy tướng số cho rằng người có mũi đại diện cho tài vận là cánh mũi thẳng, nở nang, nhìn giống mũi sư tử...

Chỉ dừng lại ở việc đoán định tốt - xấu liên quan đến tính người, không có kiểu qua đôi mắt, đôi môi, đôi tai... mà đoán chuyện tiền hung hậu kiết, đó là điểm khác biệt cơ bản trong thuật xem tướng giữa người Bahnar và người miền xuôi. Và điểm khác biệt hơn cả thảy là giữa lúc ở đồng bằng, rất nhiều người vì tin vào lời phán của các ông thầy tướng số gắn với bổn mạng của mình nên hình thái trào lưu sửa tướng để đổi vận, thì với người Bahnar, những dấu hiệu từ mắt mũi môi chỉ là dấu hiệu cơ bản để nhận dạng tâm tính của một người mà thôi. Tuyệt nhiên không có chuyện căn cứ vào đó mà luận kết ai đó là kẻ xấu, kẻ tham ăn, gian xảo, là bản chất của họ... Cách nói này của các già làng gợi cho chúng tôi nhớ câu nói của người đồng bằng rằng "chớ nhìn mặt mà bắt hình dong".

Xem ra về cách vận dụng thuật xem tướng trong đời sống thường ngày của người Bahnar khá phong phú

Bích Kiều
.
.