Quang Tèo: Tôi không buôn ngà voi
Một thời, tên tuổi của Quang Tèo - Giang Còi nổi như cồn trên các chương trình truyền hình. Những tiểu phẩm hài của các anh, trong vai những người nông dân chân lấm tay bùn, đã là một "đặc sản" không trộn lẫn. Bẵng đi một thời gian dài, khi những chương trình "thư dãn cười" ít xuất hiện trên màn ảnh nhỏ, thì họ cũng đã chìm dần vào đời sống xô bồ, ồn ã thường nhật như bao người khác với những bon chen cơm áo.
Gặp Quang Tèo, anh vẫn chân chất ngoài đời hệt như trên màn ảnh nhỏ. Cái giọng khàn khàn, cái dáng đi tất tưởi, gương mặt hằn lên những vết chân chim năm tháng.
 |
| Diễn viên Quang Tèo (trái) trong một tiểu phẩm. |
Rõ ràng, Quang Tèo thành danh nhờ những vai hài chọc cười khán giả trong các chương trình "Gặp nhau cuối tuần", "Gala cười" hay các đĩa hài ngày tết… nhưng ít người biết rằng, Quang Tèo lại trưởng thành từ sân khấu kịch quân đội với những vai diễn chính kịch lấy được không ít nước mắt xúc động và những tràng vỗ tay tán thưởng của khán giả như: Đôn "sứt" trong vở "Lời thề thứ chín"; Dũng trong "Điều không thể mất"; Phó Sung trong "Ấp Sậu lúc hoàng hôn"; Tạo trong "Dòng sông ký ức"; Kỳ trong "Cái chết chẳng dễ dàng gì"; Bền trong "Thời gian không im lặng"...
Anh cũng đã đoạt hai Huy chương vàng Hội diễn toàn quân (năm 1995) và Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc (năm 2004)... Ba năm liền được bình chọn là nghệ sĩ được khán giả yêu thích nhất trong chương trình Gala Cười. Nghỉ hưu năm 2013, mang quân hàm thượng tá, nguyên cán bộ của Nhà hát kịch quân đội.
Thực sự, không phải ai cũng biết về một Nguyễn Tiến Quang chính kịch trên một sân khấu chuyên nghiệp. Anh chia sẻ: "Thập kỷ 90 tôi diễn nhiều vai cá tính trên sân khấu, có những vai hơi tếu táo nhưng hầu hết là chính diện xuyên suốt trong các cảnh diễn. Tôi cũng nhập vai khá nhanh nên những vai cần sự xúc cảm thì tôi tung hứng khá tốt với bạn diễn. Chẳng hạn như vai Tạo, một anh chiến sĩ bị thương "thập tử nhất sinh" trong vở "Dòng sông ký ức" (tác giả Chu Thơm).
Anh là người biết được thông tin mật về cuộc phản công của địch nhưng vì bị thương nặng quá nên không thể nói được. Liều thuốc duy nhất cứu được anh chính là người yêu của anh (do diễn viên Thu Quế đóng).
Đó là một mối tình câm lặng vì có sự xuất hiện của người thứ ba. Khi diễn cảnh này, tôi xúc động và khóc thật, khóc và nước mắt ròng ròng chảy ra ướt cả tay cô người yêu. Mình khóc mà khán giả không biết, vì nằm quay mặt vào. Sau đó Thu Quế có nói nhỏ là tôi khóc... hơi nhiều (khán giả có thấy đâu sao anh khóc nhiều thế!), làm cô ấy khóc theo như mưa.
 |
Hay như vai Phó Sung trong vở "Ấp Sậu lúc hoàng hôn" (đạo diễn Tạ Xuyên), tôi vào vai một đứa con của người bố làm “sếp lớn", sinh ra đã bị xấu xí nên bị ông bố đánh tráo để lấy con của cô công vụ (chính là con của ông), một vai diễn có 7 cảnh thì 6 cảnh đầu tôi diễn vui, tưng tửng, hài hước còn đến cảnh cuối, cảnh tôi vạch mặt ông bố giả dối và cứu được người mẹ bị thần kinh (khi bị tráo con) của mình. Một cái kết đầy bi kịch và tôi diễn như nhập đồng, vừa khóc rưng rức vừa diễn và khi nhìn xuống khán giả, tôi nhìn thấy nhiều người quệt nước mắt theo mình. Khi kết thúc chương trình, đồng chí Tư lệnh Quân khu I mang hoa lên tặng, tôi vẫn nhìn thấy hàng mi ông còn ướt vì xúc động...".
Cái hay nhất của Quang Tèo có lẽ là sự thật thà, chân chất luôn hiển hiện trên gương mặt của anh. Điều đó đôi khi làm cho khán giả không còn thấy anh "diễn" nữa mà thấy anh đang "sống" cùng nhân vật của mình, một gã trai mặc quần áo nông dân, quần xắn ống thấp ống cao lội ruộng, tay chân khua khoắng là Quang Tèo lấy được nước mắt và tình yêu thương của khán giả. Có vẻ như bản chất nông dân đã ngấm vào máu thịt anh rồi. Nguyễn Tiến Quang xuất thân trong một gia đình nông thôn ở làng cốm Vòng (Dịch Vọng, Từ Liêm, Hà Nội).
Bố mẹ anh làm nông nghiệp, hồi bé anh chăn trâu cắt cỏ nên mọi thứ thuộc về nông thôn không còn lạ lẫm gì đối với anh cả. Đó cũng là lý do khiến anh đóng vai anh nông dân lầm lũi, ăn to nói lớn, xốc vác với công việc nặng nhọc... luôn luôn đúng với chất của nông dân, chất của anh nhất.
 |
| Diễn viên Quang Tèo. |
Thời trẻ anh xông xáo dưới mọi dạng vai, dưới mọi trạng huống. Đoàn làm phim thường không phải lúc nào cũng có người hỗ trợ nên người diễn viên kiêm luôn những việc khác. Anh thuộc về đời sống nông dân, thuộc về cái cày, cái bừa, con trâu, ruộng lúa... nên mỗi lần vào vai là như được sống lại cả tuổi thơ cơ cực mà ấm áp.
Tuy nhiên, anh bảo, khi... có tuổi rồi thì mình cũng phải cẩn thận hơn. Có lần đóng tiểu phẩm hài ở làng Tây Mỗ, có cảnh anh mua vịt về thịt nhưng chuẩn bị cắt tiết thì vịt sổng chạy xuống ao. Để quay cảnh anh lao theo con vịt xuống ao... tóm cổ trở lại, thì phải thuê một người dân ở làng xuống thăm trước để xem có đinh hay mảnh chai không.
Trước khi nhảy xuống, anh còn cẩn thận xỏ tạm đôi giày của ai đó để trên bờ cho... chắc ăn. Lúc đạo diễn bắt đầu hô "diễn" thì anh lao xuống tóm con vịt và thụt ngay xuống một lớp bùn sâu, đôi giày dính chặt ở dưới đó không thể kéo lên được. Cảnh quay thành công nhưng mãi sau anh để ý thấy đạo diễn loay hoay đi tìm... giày. Lúc đó tôi đành lờ đi coi như giày của ông ấy bị... mất cắp không thì "ông ấy chửi cho mất mặt!".
Mỗi nghệ sĩ thành danh, thường có một biệt danh riêng cho mình khi đến với con đường nghệ thuật. Đặc biệt như thế hệ trẻ ngày nay, toàn chọn những cái tên mĩ miều, lai chút Tây cho nó sang, thì Nguyễn Tiến Quang lại ăn sâu vào lòng khán giả những dư âm bởi cái tên giản dị, quê kiểng Quang "Tèo".
Nói về điều này, Nghệ sĩ Nguyễn Tiến Quang chia sẻ: "Thời của chúng tôi, làm nghề chỉ vì yêu nghề và dĩ nhiên, cũng muốn nổi tiếng với nghề của mình. Tuy nhiên không phải ai cũng ý thức cho việc đi tìm nghệ danh như các anh em trẻ bây giờ. Tôi "bị" gắn "mác" Quang Tèo từ năm 1983, hồi còn là sinh năm đầu tiên tại trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Quân đội (nay là đại học) tham gia trình diễn tiểu phẩm giao lưu.
Hồi đó, tôi vào vai một người khuyết tật (bị khoèo) tên là Tèo. Thực ra Tèo không bị khoèo mà chỉ giả vờ bị khoèo chân khoèo tay, méo mồm và lợi dụng sự tật nguyền đó để đi buôn rượu lậu. Nhưng rồi có một lần vì khoèo mãi một kiểu mỏi tay quá nên hắn đổi tư thế thì bị phát hiện và bị bắt. Đó là một vai diễn ấn tượng, nên từ đó, mọi người quanh khu tập thể tôi ở gọi tôi là Quang Tèo.
Sau này, khi đạo diễn Khải Hưng chọn bộ ba Văn Hiệp, Giang Còi, Quang Tèo để xây dựng mô típ hài trong chương trình “Gặp nhau cuối tuần” thì cái tên Quang Tèo đã trở thành "bản sắc" của tôi rồi. Có lần, một cậu bé gặp tôi đã reo lên: "A, Quang Tèo kìa!" thì bị người bố đi cạnh quát: "Không được gọi thế, phải gọi là chú Quang!". Thật ra thì bản thân tôi cũng cảm thấy cái tên Quang Tèo là một âm thanh dễ chịu và dân giã khiến cho vai diễn và cái tên của mình nó hòa làm một, chứ bây giờ ai mà gọi tôi bằng cái tên cũng cơm là Nguyễn Tiến Quang thì tôi cũng thấy hơi... ngờ ngợ!
 |
| Quang Tèo trong quân phục. |
Quang Tèo phát hiệt ra cái "khiếu" của mình bắt đầu từ thời điểm tham gia những tiểu phẩm vui của chương trình truyền hình quân đội với nhân vật Tức "anh ách", Trần "rừng rực". Nhưng cho đến khi đạo diễn Khải Hưng mời anh đóng cặp với Giang Còi trong chương trình "Gặp nhau cuối tuần" ở thời kỳ đầu tiên thì tôi mới thực sự tìm được "sở trường" của mình.
Đạo diễn Khải Hưng đã có công phát hiện và xây dựng cặp Quang Tèo - Giang Còi thành một nhóm hài chuyên mảng nông dân với việc chăn vịt, nuôi lợn, gây được ấn tượng sâu đậm trong lòng người xem. Hai ông nông dân này luôn tranh cãi nhau, "gườm" nhau nhưng người xem vẫn rất yêu quý vì nó đúng bản chất của người nông dân: mộc mạc, chân thành, cãi cọ đấy, "xỏ" nhau đấy nhưng không có sự thâm độc, hiểm ác.
Vì thế, khi chương trình "Gặp nhau cuối tuần" đóng cửa, Quang Tèo luôn xác định cả cuộc đời mình chỉ làm nghệ sĩ chứ không làm được việc gì khác nên nỗ lực tìm hướng đi cho riêng mình. Anh đặt kịch bản hài, tìm ê-kíp diễn cùng, quay đĩa và bán đĩa hài tết. Anh và diễn viên Trung Hiếu từng có một tiểu phẩm rất thành công là "Đại gia chân đất" bán đầy rẫy trên những sạp... đĩa lậu và làm cho khán giả có những trận cười nghiêng ngả.
Là một người đi lên từ chính kịch, được đào tạo bài bản về kịch nghệ, bởi thế, Quang Tèo là người kỹ tính trong nghề, dù đó chỉ là hài kịch, thậm chí là một trích đoạn ngắn. Tuy nhiên, có một thực tế không thể phủ nhận là dù có chu đáo đến đâu, có kỹ lưỡng đến đâu thì "cơm áo không đùa với khách thơ", Quang Tèo vẫn là một trong những nghệ sĩ ít ỏi ở xứ mình sống và nuôi cả gia đình bằng nghề diễn. Dù cuộc sống không phải là khá giả, nhà cao cửa rộng như nhiều diễn viên hài "thời thượng" khác. Anh dẫu sao vẫn chỉ là "tay trong tay ngoài" kiếm sống và lo cho gia đình. Làm nghệ thuật đã khó, làm nghệ thuật vì cả một gánh nặng cơm áo lại càng vất vả hơn bao giờ hết.
Ngoài việc tham gia các vở diễn của Nhà hát quân đội, Quang Tèo luôn tranh thủ từng giờ để tìm nguồn kịch bản, tìm bạn diễn, tìm địa điểm đi diễn. Diễn phải hay, phải có khán giả thì mới có tiền. Mình cũng không thể "ăn xổi" được, bởi đã có thương hiệu rồi, khán giả mà thất vọng thì chỉ có nước bỏ nghề!
"Tôi vẫn nhớ, hồi tham gia đóng phim “Cảnh sát hình sự”, hôm ấy quay cảnh bắt cướp ở đỉnh Vua (Ba Vì) tới 4 giờ chiều mới xong thì tôi phải phi xe máy về Nhà hát quân đội ở Mai Dịch cùng đoàn lên Thái Nguyên để 7 giờ 30 tối diễn. Đi vội vàng không còn thời gian ăn cơm tối, không những thế, có một con vắt đã bám vào cổ hút máu no tròn từ núi Ba Vì mà tôi không hề biết.
Cũng đợt đóng phim “Cảnh sát hình sự” này, trong cảnh quay đấu võ với các võ sư "xịn" (đóng vai bọn cướp), tôi bị ngã vào đống gạch vụn và bị dãn dây chằng, phải nằm một chỗ mất 20 ngày... Vậy đấy, để có được dăm mười phút cống hiến cho khán giả thì hàng trăm thứ dích dắc trời ơi đất hỡi xảy ra nhưng không phải lúc nào người nghệ sĩ cũng than vãn hay chia sẻ được. Sinh nghề tử nghiệp mà!".
Nghệ sĩ như anh, ở thời này, được coi là "quá lứa". Bởi xu thế thời đại với những phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin, của các gameshow, của những tên tuổi mới nổi... đã là một thách thức khó vượt qua của những nghệ sĩ đi lên từ số 0 như Quang Tèo. Anh bảo, biết làm sao được, mình phải cố gắng hết sức có thể, bởi vì, nếu không có nghề diễn thì mình cũng không biết làm gì. Yêu nghề, nghề chẳng phụ, nên cứ phải yêu và sống hết mình cho nghệ thuật mà mình đã cả một đời theo đuổi...
