Quy hoạch thủ đô mới Indonesia đứng trước cuộc khủng hoảng sinh thái?
Câu hỏi đặt ra là việc di dời có cần thiết hay không khi việc này không chỉ gây tốn kém về mặt kinh tế mà còn phá vỡ hệ sinh thái do chuyển đổi đất. Vậy làm thế nào để vừa cân bằng giữa phát triển và bảo tồn sự đa dạng sinh học, đây quả là bài toán không dễ đối với chính quyền của Tổng thống Widodo trong bối cảnh kinh tế quốc gia Đông Nam Á này không lấy gì làm dư dả.
 |
| Tắc nghẽn giao thông thường xuyên xảy ra làm thiệt hại khoảng 56.000 tỷ Rupiah (3,8 tỷ USD) mỗi năm cho Indonesia. |
Ấp ủ kế hoạch rời thủ đô!
Ý tưởng di dời thủ đô Jakarta đã được khởi xướng từ thời tổng thống đầu tiên của Indonesia, ông Sukarno, người giành độc lập cho Indonesia từ thực dân Hà Lan vào năm 1945. Từ đó đến nay, ý tưởng này dường như vẫn luôn tồn tại trong các thế hệ lãnh đạo của Indonesia và nó thực sự được đề cập nhiều hơn sau khi Tổng thống Joko Widodo giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vừa qua.
Để thúc đẩy quyết tâm biến ý tưởng di dời thủ đô thành hiện thực, thời gian qua, ông Jokowi đã đi thị sát một số địa điểm được cho là khả thi tại Kalimantan, khu vực thuộc chủ quyền lãnh thổ của Indonesia trên đảo Borneo (đảo Borneo là hòn đảo lớn gồm một phần lãnh thổ của Indonesia, Malaysia và Brunei). Cơ quan hoạch định phát triển quốc gia Indonesia (Bappenas) cũng thông báo việc nghiên cứu di chuyển thủ đô đã được đưa vào Kế hoạch phát triển quốc gia giai đoạn 2020-2024.
Lý giải cho việc thúc đẩy ý tưởng di chuyển thủ đô, theo lập luận của Chính phủ Indonesia, hiện nay Jakarta đang bị quá tải dân số dẫn đến tình trạng tắc nghẽn giao thông thường xuyên xảy ra làm thiệt hại khoảng 56.000 tỷ Rupiah (3,8 tỷ USD) mỗi năm. Hơn nữa, việc di chuyển thủ đô sẽ giúp Indonesia rút ngắn khoảng cách phát triển giữa đảo Java - nơi có thủ đô Jakarta - với các đảo khác; hay việc nhiều ý kiến cho rằng Jakarta đang đối mặt với tình trạng thiếu nguồn nước tự nhiên, ô nhiễm nặng hay đang dần bị chìm xuống so với mực nước biển do tình trạng biến đổi khí hậu gây ra…
Chính phủ Inodnesia cũng cho rằng thủ đô phải được xây dựng tại một khu vực chuyên biệt và phải là một trung tâm chính trị của quốc gia, tách biệt với các trung tâm thương mại sầm uất giống như Canberra và Sydney của Australia hay Putra Jaya và Kuala Lumpur của Malaysia.
Jakarta là trung tâm kinh tế của cả nước mà giới lãnh đạo Indonesia đã từ lâu nuôi dưỡng tham vọng biến Jakarta thành một trung tâm thương mại toàn cầu. Để làm được điều này, Jakarta cần trở thành nơi diễn ra các hoạt động thương mại quy mô quốc tế, là một trung tâm tài chính, điểm đến du lịch toàn cầu, có các văn phòng tổ chức quốc tế và là nơi tổ chức các sự kiện thế giới. Điều này có thể được nhìn thấy tại các thành phố điển hình trên thế giới như London của Anh, Tokyo của Nhật Bản và Paris của Pháp.
Như vậy, việc di chuyển thủ đô dường như là một nỗ lực để thoát khỏi những vấn đề trầm trọng cần được giải quyết ngay lập tức mà Jakarta đang phải đối mặt. Nếu không, các hoạt động ở Jakarta sẽ bị tê liệt và làm gián đoạn sự phát triển nền kinh tế Indonesia bởi 70% tổng số lượng giao dịch tiền tệ của quốc gia đang diễn ra hàng ngày ở Jakarta.
 |
| Khu vực Sepaku tại tỉnh Đông Kalimantan, nơi được chọn để đặt thủ đô mới của Indonesia. |
Lo ngại phá vỡ hệ sinh thái
Với vị trí địa lý độc đáo, Indonesia có mức độ đa dạng sinh học cao, cả hệ sinh thái trên đất liền và dưới biển. Theo báo cáo của Trung tâm nghiên cứu lâm nghiệp quốc tế (CIFOR), đa dạng sinh học trên đất liền của Indonesia đang đứng thứ hai sau Brazil với 19.000 đến 25.000 loài cây và các loài sinh vật khác.
Theo giới chuyên gia, khi một khu rừng nhiệt đới bị phá hủy, phải mất tới 250 năm trồng lại với điều kiện khí hậu và môi trường thuận lợi. Do vậy, việc mất một hệ sinh thái và đa dạng sinh học sẽ không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân Indonesia mà còn ảnh hưởng đến thế giới.
Đông Kalimantan là một điểm quan trọng về đa dạng sinh học, hệ sinh thái, loài và di truyền. Do vậy, việc quy hoạch trên đất liền, nếu xảy ra sai sót, sẽ ảnh hưởng đến tính bền vững và đe dọa đến hệ sinh thái phong phú dưới biển.
Tuy nhiên, sự phát triển là không thể tránh khỏi do nhu cầu của tăng trưởng dân số và kinh tế. Indonesia hiện là nền kinh tế lớn thứ 16 thế giới và được dự đoán sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 7 vào năm 2030. Điều này đòi hỏi chính phủ cần ưu tiên phát triển kinh tế bền vững. Một số chính sách và chiến lược hiện nay tập trung nhiều hơn vào tăng trưởng kinh tế mà chưa quan tâm đến mô hình phát triển bền vững có thể làm hỏng, thậm chí phá hủy đa dạng sinh học của Indonesia.
Để tránh thiệt hại và tổn thất lớn về môi trường và hệ sinh thái, Indonesia cần xây dựng và thiết kế quy hoạch dựa trên nghiên cứu khoa học, tính toán, đo lường và giám sát chặt chẽ để bảo vệ thiên nhiên, cải thiện quản lý tài nguyên và đầu tư thông minh cho một tương lai bền vững.
 |
| Đảo Borneo (Indonesia gọi là Kalimantan), nơi dự kiến sẽ đặt thủ đô mới của Indonesia. |
Kế hoạch từ đầu những năm 1960 của Tổng thống đầu tiên của Indonesia – Sukarno được xem là Kế hoạch phát triển toàn diện (Pembangunan Semesta Berencana), đã xem xét tất cả các khía cạnh về kinh tế, xã hội, văn hóa, thể chất và sinh thái... Thật không may, khái niệm tiến bộ đó không thể áp dụng được vì nhiều lý do.
Phát triển theo thiết kế (DbD) giống với khái niệm Sukarno vì nó cung cấp một cái nhìn toàn diện về cách phát triển trong tương lai có thể ảnh hưởng đến các hệ thống tự nhiên và đưa ra các giải pháp cho cả con người và động vật hoang dã. Với từng dự án phát triển đơn lẻ không có khả năng gây ra sự tuyệt chủng hoặc thảm họa sinh thái, nhưng tác động và tích lũy của nhiều dự án phát triển không theo quy hoạch có thể làm suy yếu nghiêm trọng về hệ sinh thái và đa dạng sinh học.
Về cốt lõi, DbD chính là chủ động để xác định khi nào các tác động phát triển tương thích với các mục tiêu bảo tồn và khi nào thì không. Phương pháp này cung cấp một cái nhìn toàn diện giúp cho những nhà hoạch định chính sách đưa ra quyết định về các giá trị của môi trường, xã hội, văn hóa và kinh tế cũng như về cách phát triển trong tương lai có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân.
Các phân tích DbD đã được tiến hành ở Đông Kalimantan từ năm 2015 để hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách khi nói đến kế hoạch phát triển ngành trên đất liền hướng tới các mục tiêu phát triển xanh. Các phân tích xác định có khoảng 4,5 triệu ha (tương đương 45.000km2) cần được bảo vệ trước nguy cơ bị chuyển đổi đất. Khu vực này cũng chứa 55% tổng trữ lượng carbon của Đông Kalimantan.
Các nhà hoạch định chính sách của Indonesia đã đưa ra kết quả từ các phân tích của DbD cho kế hoạch phát triển trung hạn nói chung và cho các vấn đề cụ thể như trồng rừng, trồng dầu cọ và các loại cây lâm nghiệp khác. Cơ chế này đã giúp Chính phủ Indonesia và các công ty tư nhân xác định 640.000ha rừng trong các khu vực trồng dầu cọ với giá trị bảo tồn cao sẽ được bảo vệ trước nguy cơ bị giải phóng mặt bằng và lấn chiếm trong tương lai.
Những kịch bản giảm nhẹ tác động tới môi trường
Một cách tiếp cận tương tự có thể áp dụng cho việc xây dựng thủ đô mới là thông qua phân tích cảnh quan để phân định danh mục bảo tồn, phân tích tác động và phát triển các kịch bản giảm thiểu để đạt được kết quả cân bằng giữa phát triển và bảo tồn. Giả sử địa điểm của thủ đô mới là một phần của Công viên Tahura Bukit Soeharto, có diện tích 61.850ha, sau đó dựa trên phân tích cảnh quan DbD, các nhà hoạch định phát hiện ra rằng khoảng 15.000ha cần được coi là danh mục bảo tồn. Dựa vào đây, các kịch bản được xây dựng nhằm giảm thiểu tác động đến công viên Tahura Bukit Soeharto trong quá trình phát triển kinh tế tại đây.
Một kịch bản giảm thiểu quan trọng khác là khôi phục diện tích rừng bên trong công viên. Kinh phí phục hồi có thể đến từ việc đền bù từ tác động của sự phát triển của thủ đô mới. Thông qua DbD, việc bảo tồn và phát triển được thực hiện. Chúng ta không thể ngừng phát triển, nhưng chúng ta phải thiết kế nó một cách thông minh.
 |
| Di chuyển trung tâm hành chính, Indonesia nuôi tham vọng đưa Jarkarta thành trung tâm thương mại toàn cầu. |
Vẫn biết bài toán quy hoạch và phát triển là không tránh khỏi trong bối cảnh Indonesia đang phấn đấu đưa nền kinh tế vào danh sách những nước phát triển top đầu thế giới. Song nếu chỉ tính đến yếu tố phù hợp về kinh tế, vị trí địa lý, mà không cân nhắc hết các khía cạnh liên quan đến môi trường, hệ sinh thái, cũng như tính cấp thiết di dời thủ đô, Indonesia sẽ có nguy cơ mắc vào những sai lầm nghiêm trọng khi cố thúc đẩy ý tưởng di chuyển cho đến nay vẫn bị coi là quá tham vọng này.
Các chuyên gia môi trường cảnh báo rằng kế hoạch này có thể gây ra cuộc khủng hoảng mới đối với môi trường sinh thái trên đảo Borneo. Đông Kalimantan vốn đã chịu sức ép môi trường nặng nề. Đến khi thủ đô mới này trở nên quá tải, liệu họ có lại dời thủ đô sang một địa điểm khác không ?
