Tương lai giao dịch điện tử thay thế tiền mặt

• Tích hợp, mở rộng giao dịch điện tử trong các lĩnh vực bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp
• Cảnh báo tình trạng lừa đảo qua giao dịch điện tử

Thụy điển tiên phong trong giao dịch điện tử

Maijlis Jonsson, 73 tuổi, sống ở trung tâm thủ đô Stockholm của Thụy Điển, than vãn: “Tôi nghĩ nếu tiền giấy biến mất, đó sẽ là vấn đề rất lớn... Tôi sợ điều đó diễn ra quá nhanh vì nó sẽ là mối lo ngại to lớn nếu bạn cảm thấy xã hội không còn là nơi dành cho mình nữa”. Jonsson có một cuộc sống sôi nổi với bạn bè, thường đi lại quanh thành phố và tụ hội ở các quán cà phê.

Tuy nhiên, có một vấn đề bắt đầu xuất hiện và nó thường xuyên khiến bà cảm thấy stress thực sự. Trong vài năm qua, Thụy Điển đã dần chuyển mình thành một xã hội hoàn toàn không sử dụng tiền mặt. Tiền mặt chỉ được sử dụng chưa tới 1/5 trong giao dịch mua bán ở các cửa hàng - trong khi cách đây 5 năm con số này là một nửa. Quốc gia này cấm sử dụng tiền giấy và tiền xu trên xe buýt cũng như rất nhiều địa điểm du lịch chỉ nhận thanh toán qua thẻ.

Luật pháp Thụy Điển cho phép các cửa hàng có quyền từ chối nhận tiền mặt. Đó là lí do có rất nhiều cửa hàng trưng biển “Không nhận tiền mặt!”. Jonsson thử trả tiền cho tách cà phê khi vào quán nhưng nhân viên thu ngân từ chối. “Cậu ấy không nhận tiền mặt nên tôi phải trả bằng thẻ” - bà nói và cho biết thêm là ngày càng khó tìm được máy ATM ở Stockholm.

Rất nhiều cửa hàng tại Thụy Điển trưng biển “Không nhận tiền mặt!”.

Lượng người thanh toán bằng smartphone tại siêu thị ở Ấn Độ tăng nhanh.

Cuộc sống càng trở nên khó khăn hơn với những người không sẵn sàng thoặc không thể thích nghi với thay đổi này. Maijlis Jonsson đến ngân hàng để chuyển tiền trả người bạn sau khi nhờ mua vé tàu qua mạng.

Bà kể lại: “Thông thường phí chuyển tiền là 79 krona (khoảng 9 USD). Đó là một khoản rất lớn... tất nhiên họ luôn nói bạn có thể giao dịch miễn phí trên mạng, nhưng vấn đề là một số người như chúng tôi không biết cách trả tiền trên mạng”. Niklas Arvidsson, giáo sư Học viện Công nghệ Hoàng gia KTH và chuyên gia hàng đầu Thụy Điển về hệ thống thanh toán, thừa nhận cách mạng công nghệ khiến cho một số nhóm người có nguy cơ bị bỏ lại phía sau, đặc biệt là người già.

Giáo sư giải thích: “Chúng tôi cũng gặp phải vấn đề với những người buôn bán nhỏ ở vùng quê, nơi mà hệ thống viễn thông không hoạt động đầy đủ”. Liệu Thụy Điển có được lợi từ sự chuyển mình này không?

Theo Arvidsson thì có. “Nếu bạn quan sát vấn đề từ góc độ kinh tế vĩ mô, thì đúng là có lợi. Nhìn chung, giao dịch điện tử nhanh chóng hơn, ít tốn kém hơn, đồng thời giúp cho hệ thống thanh toán hoạt động hiệu quả hơn”.

Thụy Điển dần chuyển mình thành một xã hội hoàn toàn không sử dụng tiền mặt.

Giáo sư cũng chỉ ra rằng “việc không dùng tiền mặt sẽ ít nhiều gây khó khăn cho những người muốn trốn thuế hoặc những kẻ trộm vặt”. Tuy nhiên, khi tất cả mọi người đều bước chân vào vùng đất lạ lẫm thì ai là kẻ nắm quyền lực? Liệu có phải ta đang trao quyền cho một nhóm nhỏ các công ty tư nhân nắm giữ toàn bộ hệ thống thanh toán?

Arvidsson thừa nhận đó cũng là một rủi ro: “Có thể ta sẽ rơi vào tình trạng một số ít ngân hàng thương mại sẽ có cực kỳ nhiều quyền lực. Đáp lại có thể là sự phát triển của các công ty công nghệ để từ đó tạo ra dịch vụ cạnh tranh với ngân hàng, và hy vọng sẽ tạo ra thị trường cực kỳ cạnh tranh, để ta không phải chứng kiến lợi nhuận độc quyền khiến nhiều sức mạnh tập trung trong tay chỉ một số ít người”.

Nhiều mặt của vấn đề

Tiền mặt không còn được sử dụng hay những khoản tiền gửi bằng tiền mặt cũng không được chấp nhận tại hơn một nửa số chi nhánh các ngân hàng lớn nhất ở Thụy Điển - bao gồm SEB, Swedbank, Nordea Bank v.v... Người ta lập luận rằng những vụ cướp ngân hàng giảm mạnh khi tiền mặt không còn lưu thông. Năm 2014, những vụ cướp ngân hàng ở Thụy Điển lấy đi 3,6 tỉ krona, so với 8,7 tỉ krona năm 2010 - theo số liệu Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) đặt trụ sở tại thành phố Basel, Thụy Sĩ. Hàng trăm chiếc máy ATM cũng được dỡ bỏ, nhất là tại những vùng nông thôn.

Bjorn Eriksson - hiện lãnh đạo Hiệp hội Các công ty an ninh tư nhân Thụy Điển (ASPSC), nhóm vận động hành lang cho các công ty cung cấp an ninh trong giao dịch tiền mặt - cho rằng, hệ thống ngân hàng và công ty phát hành thẻ tín dụng đang muốn hướng tới thanh toán điện tử cũng như thẻ để quản lý thuế một cách hiệu quả hơn. Bởi vì giao dịch điện tử tránh được những nguy cơ truyền thống - thường thấy tại nhiều quốc gia như Hy Lạp và Italia, những nơi còn sử dụng chủ yếu là tiền mặt, trốn thuế còn là vấn đề đau đầu cho chính quyền.

Giải pháp của Citrus Pay.

Tuy nhiên, Leif Trogen, quan chức Hiệp hội Các ngân hàng Thụy Điển (SBA), thừa nhận chắc chắn rằng tiền mặt sẽ không chết hẳn một cách dễ dàng như thế. Riksbank, Ngân hàng Trung ương Thụy Điển dự đoán tiền mặt sẽ còn lưu thông trong xã hội trong 20 năm nữa. Mới đây, Riksbank đã cho phát hành tiền kim loại và tiền giấy thiết kế mới. Thói quen sử dụng tiền mặt có lẽ sẽ dần biến mất hoàn toàn khi số lượng người tiêu dùng ngày một tăng nhanh.

Tại Đại học Gothenburg, các sinh viên cho biết họ ưu tiên sử dụng thẻ và thanh toán điện tử. Wikberg người bán báo cho tổ chức từ thiện Situation Stockholm và bắt đầu chuyển sang sử dụng thiết bị đọc thẻ di động trong thanh toán vì không ai còn dùng tiền mặt nữa. Ông chấp nhận trả tiền qua thẻ Visa, MasterCard và American Express. Thậm chí, khách mua báo cũng có thể trả tiền bằng tin nhắn SMS! Doanh thu của Wikberg đã tăng 30% từ khi ông sử dụng thiết bị đọc thẻ cách đây 2 năm.

Jitendra Gupta - người sáng lập “ví tiền di động” Citrus Pay.

Bất chấp sự thuận tiện của hình thức thanh toán điện tử, vẫn còn một số người nhìn nhận mặt hạn chế của xã hội không tiền mặt. Như Jacob de Geer, người sáng lập công ty thanh toán di động iZettle đặt trụ sở tại Stockholm, nhận định: “Thụy Điển luôn là quốc gia đi trước trong ứng dụng công nghệ hiện đại. Nhưng, bọn tội phạm có thể ngấm ngầm theo dõi những gì bạn đang làm nếu thanh toán mọi thứ chỉ bằng điện tử”.

Giải pháp smartphone thay thế tiền mặt

Tuy nhiên, Thụy Điển không phải là quốc gia duy nhất hướng đến tương lai hoàn toàn không sử dụng tiền mặt. Jitendra Gupta, người sáng lập “ví tiền di động” Citrus Pay - nền tảng lớn hàng thứ 3 ở Ấn Độ trong lĩnh vực giao dịch điện tử, dự báo: “Tiền mặt sử dụng trong môi trường bán lẻ sẽ biến mất dần trong những năm tới. Người dân sẽ chuyển sang sử dụng ví tiền di động hơn là thẻ hoặc tiền mặt để đi chợ hằng ngày”.

Dự đoán lạc quan này xuất phát từ thực tế Ấn Độ là một trong những thị trường smartphone tăng trưởng nhanh nhất trên thế giới. Theo báo cáo mới nhất từ công ty tư vấn và nghiên cứu thị trường GrowthPraxis của Ấn Độ, thị trường cho phương thức thanh toán bằng smartphone ở nước này tăng trưởng hơn 15 lần giữa các năm 2012 và 2015 để đạt ngưỡng 1,4 tỷ USD. Đáng quan tâm hơn nữa là gần 60% người dùng Ấn Độ truy cập Internet lần đầu tiên trên smartphone - khác với các quốc gia khác, nơi mà máy tính bàn và laptop mới là loại thiết bị được sử dụng để vào mạng trước tiên.

Vivek Belgavi, chuyên gia dịch vụ tài chính cho công ty kiểm toán PricewaterhouseCoopers (PwC) Ấn Độ, đánh giá: “Trước đây, phần đông người dân Ấn Độ sử dụng Internet di động để truy cập mạng xã hội song bây giờ ngày càng có nhiều người sử dụng nó để thanh toán tiền”.

Một nhà bảo tàng ở Thụy Điển trưng bảng không sử dụng tiền mặt.

Người dân Ấn Độ kỳ vọng vào mạng 4G trong giao dịch điện tử.

Các nhà cung cấp dịch vụ cũng đang cố gắng phát triển những ứng dụng miễn phí cho khách hàng. Tuy nhiên, mặc dù thị trường smartphone đang bùng nổ ở Ấn Độ song chất lượng mạng di động vẫn còn là vấn đề lớn. Tuyệt đại đa số vẫn còn dùng mạng 2G cho dù 3G đang phát triển nhanh tại các thành thị lớn. Chất lượng cuộc gọi nghèo nàn và kết nối Internet chập chờn là chuyện thường ngày ở Ấn Độ. Do đó, các công ty cung cấp dịch vụ ví tiền di động lo ngại thực tế này sẽ tác động tiêu cực đến kế hoạch phát triển của họ.

Jitendra Gupta giải thích: “Khó khăn lớn nhất cho phương thức thanh toán di động là kết nối Internet. Mặc dù sử dụng 3G song trên thực tế tốc độ vẫn là 2G”. Đó là lý do mà người dân Ấn Độ kỳ vọng vào sự phát triển của mạng 4G trong giao dịch điện tử.

Khi chúng ta rơi tự do vào thế giới ngày càng thiên về kỹ thuật số hơn - và chi trả qua điện toán đám mây thay vì thanh toán trên giấy tờ - thì ai là người giữ tất cả thông tin của ta? Monica Halan, nữ biên tập viên tờ báo tài chính Mint đặt trụ sở tại Delhi, cho rằng đó là vấn đề toàn cầu không dễ tìm ra giải pháp.

Monica Halan bình luận: “Theo tôi, đó là vấn đề mà toàn thế giới hiện nay đang phải đối phó một cách gian nan trong thời kỳ hậu Facebook. Chính phủ và các nhà làm luật phải hành động rất nhanh để kiểm soát việc ăn cắp dữ liệu đang xảy ra toàn cầu và cả ở Ấn Độ”.