Liên kết phát triển bền vững ngành dừa

Ông Phan Văn Mãi - Phó Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre dẫn chứng, từ năm 2001 trở về trước, người trồng dừa chủ yếu sống phụ thuộc vào việc bán trái dừa khô. Các sản phẩm công nghiệp từ trái dừa chủ yếu là kẹo và tiêu thụ ở dạng sơ chế, chứ chưa có sản phẩm hàm lượng công nghệ cao và giá trị gia tăng để xuất khẩu. Giá một trái dừa khô chỉ ở mức từ 500 đến 700 đồng. Cho đến khi công nghệ chế biến cơm dừa nạo sấy phát triển, đời sống người trồng dừa mới được nâng lên…

Ngành dừa phát triển vừa giải quyết việc làm vừa nâng cao đời sống người dân.

Năm 2005, có 16 nhà máy cơm dừa nạo sấy ra đời cùng với hàng loạt nhà máy chế biến các sản phẩm như than gáo dừa, thạch dừa, chỉ xơ dừa…, giá dừa khô tăng lên 1.800 đồng/trái (tăng 388%), năm 2010 tăng 8.175 đồng/trái (tăng 454%). Sau 10 năm, công nghệ chế biến các sản phẩm dừa có giá trị cao và giá trị kinh tế cao hơn như: cơm dừa nạo sấy, sữa dữa, bột sữa dừa, than hoạt tính được áp dụng vào sản xuất thì giá dừa nguyên liệu tăng nhanh, đỉnh điểm năm 2011 lên đến 11.900 đồng/trái dừa.

Ông Hồ Vĩnh Sang – Chủ tịch Hiệp hội Dừa Bến Tre cho biết: Có lúc giá dừa nguyên liệu quá cao, nông dân hưởng lợi, còn các nhà máy không cạnh tranh nổi với thương nhân nước ngoài vào tận Bến Tre thu mua nguyên liệu, phải tạm ngừng sản xuất. Có lúc giá dừa quá thấp, nhiều nông dân phải phá bỏ trồng cây khác có giá trị kinh tế cao hơn.

Mỗi năm có khoảng 20-25% sản lượng dừa trái được các thương lái Trung Quốc thu mua, số còn lại cung ứng cho các doanh nghiệp (DN) sản xuất, chế biến xuất khẩu trong và ngoài tỉnh. Vì vậy, hiện nay các doanh nghiệp tiếp tục đối mặt với tình tạng nguồn nguyên liệu đầu vào và thị trường tiêu thụ không ổn định.

Ông Lê Văn Hùng - Viện Nghiên cứu dầu và cây có dầu cho biết, những khó khăn mà ngành dừa đang gặp là quy hoạch và tổ chức thực hiện quy hoạch vùng nguyên liệu phát triển cây dừa, cũng như phương án tổ chức sản xuất chưa được áp dụng vào thực tế. Thương lái người nước ngoài đến trực tiếp thu mua nguyên liệu số lượng lớn với chiêu tăng giá liên tục trong thời gian dài làm cho các nhà máy thiếu hụt nguyên liệu nghiêm trọng. Trong khi đó, năng suất dừa chưa cao vì nông dân chưa áp dụng triệt để khoa học kỹ thuật. Các nhà máy chưa có chính sách liên kết tạo vùng nguyên liệu.

Đặc biệt, thiếu chú trọng tính công bằng lợi ích giữa nông dân trồng dừa và doanh nghiệp, chưa có chính sách hỗ trợ vùng nguyên liệu để nông dân sát cánh cùng nhà máy trong những lúc khó khăn nhất…

“Với những diễn biến ngành công nghiệp dừa trong 10 năm qua cho thấy, ngành công nghiệp dừa Bến Tre phát triển thiếu tính bền vững. Ngành dừa đang đứng trước sức ép phải nâng cao sức cạnh tranh để tồn tại và phát triển thâm nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu”, ông Phan Văn Mãi – Phó Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre nói.

Vì vậy, việc cần thiết phải hình thành chuỗi giá trị dừa, dựa trên sự gắn kết giữa các nhóm tác nhân có chức năng sản xuất trực tiếp và các nhóm tác nhân có chức năng hỗ trợ, cung cấp dịch vụ. Chuỗi giá trị chỉ tồn tại, phát triển, lớn mạnh và bền vững khi tất cả các nhóm tham gia liên kết chặt chẽ, cộng tác, hợp tác với nhau và chia sẻ lợi tức sinh ra một cách hài hòa.

Từ hệ thống đại lý vật tư nông nghiệp, nông dân trồng dừa, thương lái thu mua dừa trái, các cơ sở sơ chế dừa trái, các cơ sở - nhà máy – doanh nghiệp chế biến vỏ dừa, mụn dừa, chỉ xơ dừa, thạch dừa, kẹo dừa, than gáo dừa và than hoạt tính, cơm dừa nạo sấy, sữa dừa, kem dừa, dầu dừa tinh khiết và vô số sản phẩm khác. Sự bền vững trong liên kết, sáng tạo trong đổi mới và đa dạng hóa sản phẩm giúp chuỗi giá trị tạo ra ngày càng nhiều giá trị gia tăng, lợi tức cho người tham gia và công ăn việc làm cho cộng đồng.

Tiến sĩ Trần Tiến Khai, Trưởng bộ môn Kinh tế NN-PTNT (Khoa Kinh tế, Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh) dẫn chứng: Năm 2010, giá xuất khẩu dừa (dừa lột vỏ) đạt mức cao nhất khoảng 487 USD/1.000 trái; nhưng nếu có công nghệ chế biến sâu, sản phẩm dừa có thể đạt mức 900 USD/1.000 trái. DN chế biến dừa là thị trường trực tiếp của người trồng dừa, DN ổn định thì cuộc sống của người trồng dừa mới ổn định. DN còn là cầu nối giữa tỉnh, người trồng dừa với thị trường thế giới.