An ninh khu vực châu Á - Thái Bình Dương từ góc nhìn quan hệ Trung - Mỹ

Điều khiến dư luận quốc tế quan tâm nhất là quan điểm của hai nước lớn là Trung Quốc (TQ) và Mỹ đối với vấn đề an ninh khu vực trong thời gian tới.

Quan điểm của Trung Quốc

Tại Hội nghị, Phó tổng tham mưu trưởng quân đội TQ Mã Hiểu Thiên cho rằng, tình hình an ninh khu vực CA - TBD về tổng thể là ổn định, hoạt động của các nước lớn ngày càng gia tăng, các nước trong khu vực tích cực tham gia và hợp tác vào tiến trình an ninh. Tuy nhiên, tình hình an ninh khu vực cũng đứng trước nhiều thách thức, một số vấn đề nóng đang có nguy cơ bùng phát trở lại.

Trước sự phức tạp về an ninh như vậy, các nước có liên quan cần giữ thái độ bình tĩnh và kiềm chế để tránh làm xấu thêm tình hình, cùng nhau bảo vệ hòa bình và ổn định tại khu vực. Con đường để giải quyết các vấn đề này cần phải đẩy mạnh hợp tác và phát triển, không nên chính trị hóa, hoặc lấy cớ để gây sức ép với nước khác và coi đó là công cụ để tìm kiếm lợi ích cho riêng mình.

TQ đã xác định mục tiêu an ninh chiến lược tại khu vực là: 1- Duy trì an ninh và phát triển của bản thân TQ. 2- Bảo vệ hòa bình và phồn vinh lâu dài tại khu vực. 3- Thúc đẩy xây dựng CA - TBD phát triển hài hòa. Và chủ trương 5 điểm để xây dựng quan hệ đối tác an ninh kiểu mới: Quan điểm an ninh tổng hợp, đối tác toàn diện; Quan điểm an ninh chung, đối tác bình đẳng; Quan điểm an ninh mở, nuôi dưỡng sự tin tưởng lẫn nhau; Quan điểm an ninh hợp tác, đối tác cùng có lợi; Quan điểm an ninh phát triển, hướng về phía trước.

Quan điểm của Mỹ

Cũng tại hội nghị này, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates đã nhấn mạnh mục tiêu của Mỹ tại khu vực là: Ổn định, tự do lưu thông, phát triển kinh tế và không bị cản trở. Mỹ sẽ không đứng về phe nào trong cuộc tranh chấp lãnh thổ và kêu gọi các bên giải quyết tranh chấp bằng các phương pháp hòa bình và theo công ước quốc tế.

Mỹ nhấn mạnh, sự lo ngại về tranh chấp biển Đông có thể sẽ ảnh hưởng đến kinh tế, an ninh khu vực, đồng thời kêu gọi các bên giải quyết tranh chấp một cách hòa bình. Mỹ phản đối việc các công ty năng lượng và tàu thuyền Mỹ bị hạn chế hoạt động ở vùng biển Đông. Mỹ cho rằng, vấn đề biển Đông ngày càng đáng quan ngại, do các cuộc tranh chấp lãnh thổ có thể gây nguy hiểm đối với những tuyến đường biển và phát triển kinh tế. Mỹ lên tiếng yêu cầu được tự do tiếp cận khu vực biển Đông giàu tài nguyên và tuyên bố phản đối mọi nỗ lực đe dọa các công ty năng lượng của Mỹ tại khu vực này.

Mỹ sẽ tăng cường khả năng phòng thủ tại châu Á trên 3 phương diện: 1- Tăng cường khả năng phòng thủ tên lửa, tính linh hoạt, đảm bảo phù hợp với yêu cầu của đồng minh của Mỹ và sẵn sàng đối phó với tên lửa hành trình trong khu vực. 2- Đổi mới các cam kết về năng lực phòng thủ mạnh, hiệu quả; bảo vệ công dân Mỹ, đối tác và đồng minh. 3- Tăng cường đóng quân tại khu vực để thực hiện các cam kết đảm bảo an ninh. Chiến lược phòng vệ tại khu vực CA - TBD của Mỹ sẽ điều chỉnh theo hướng "đồng đều, vận hành ngày càng thích ứng, và có tính đặc thù về chính trị".

Trung - Mỹ: những quan điểm khác biệt

Trả lời phỏng vấn báo giới, ông Mã Hiểu Thiên nhấn mạnh, quan hệ Trung - Mỹ là một trong những quan hệ song phương quan trọng nhất thế giới. TQ sẽ cố gắng xây dựng quan hệ này trong thế kỷ XXI theo hướng hợp tác tích cực toàn diện, trong đó có quan hệ giữa quân đội hai nước. TQ sẽ thực hiện giao lưu và hợp tác với Mỹ trên nguyên tắc "tôn trọng, hiểu biết lẫn nhau, đối đẳng, cùng có lợi"; TQ đã chính thức từ chối lời mời Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ thăm TQ (theo kế hoạch cũ). Tuy nhiên, quan hệ quân sự Trung - Mỹ chưa phải là chấm dứt mà là tạm thời đình chỉ các hoạt động đối thoại cấp cao, còn ở cấp thấp vẫn được duy trì.

Diễn đàn Hội nghị an ninh châu Á - Thái Bình Dương lần thứ 9.

Ông Mã Hiểu Thiên cho rằng, quan hệ giữa quân đội hai nước Trung - Mỹ đang gặp 3 rào cản lớn, đó là: 1- Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan. 2- Tàu chiến và máy bay của Mỹ còn tiến hành giám sát và do thám với mật độ cao tại các vùng biển đang có tranh chấp tại vùng biển Đông và Hoa Đông. 3- Quốc hội Mỹ thông qua "Luật Ủy quyền quốc phòng năm 2000" và "Tu chính DeLay", trong đó có điều khoản hạn chế giao lưu quân sự giữa 2 nước trên 12 lĩnh vực. Điều đó cho thấy, những trở ngại trong trao đổi giữa quân đội hai nước là xuất phát từ phía Mỹ.

Ông Mã Hiểu Thiên cũng khái quát, quan hệ quân sự Trung - Mỹ đang đi theo vòng luẩn quẩn "phát triển, ngưng trệ, tiếp tục phát triển, tiếp tục ngưng trệ". Hai bên đều mong muốn xóa bỏ lối mòn cũ này trong quan hệ giữa quân đội hai nước, nhưng các nỗ lực cho đến nay đều chưa mang lại kết quả rõ ràng. Phía TQ luôn thúc đẩy phát triển quan hệ giữa quân đội hai nước trên cơ sở tôn trọng lợi ích cốt lõi của nhau.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates lại cho rằng, TQ vì vấn đề Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan mà cắt đứt quan hệ giao lưu quân sự hai nước và cho đây là hành động thiếu suy nghĩ. Ông Robert Gates nhấn mạnh, Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan mấy chục năm nay nhưng không ủng hộ chủ trương Đài Loan độc lập. Mỹ cũng không vì lý do TQ cản trở giao lưu quân sự hai nước mà thay đổi chính sách đối với Đài Loan.

Giám đốc Trung tâm nghiên cứu về Mỹ, Thời Ân Hoằng thừa nhận rằng, Mỹ rất mong muốn quan hệ giao lưu quân sự hai nước nhanh chóng khôi phục toàn diện, tuy nhiên chính sách bán vũ khí cho Đài Loan của Mỹ là không thay đổi, cho dù TQ có phản đối thế nào thì cuối cùng vẫn phải chấp nhận khôi phục quan hệ giao lưu quân sự với Mỹ. Tuy nhiên, sẽ không nhanh như Mỹ mong muốn, bởi nếu nhượng bộ quá nhanh thì bước tiếp theo nhất định Mỹ sẽ bán máy bay F16C.D cho Đài Loan.

Dư luận TQ nói chung đang cho rằng TQ đã có những nhượng bộ quá mức đối với Mỹ như: hợp tác với Mỹ trong vấn đề Iran, tham dự Hội nghị Thượng đỉnh hạt nhân tại Mỹ, trong khi đó Mỹ luôn đụng chạm đến những vấn đề nhạy cảm liên quan đến lợi ích cốt lõi của TQ như bán vũ khí cho Đài Loan, gặp gỡ Đạtlai Lạtma, gây sức ép về thương mại... Vì vậy, TQ không nên tiếp tục có những hành động nhượng bộ Mỹ thêm nữa. Việc từ chối mời Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates thăm TQ chính là một trong những dấu hiệu thể hiện hành động cứng rắn trong quan hệ với Mỹ. Bên cạnh đó, TQ sẽ tăng cường quan hệ với các nước tại khu vực CA - TBD, nhất là các nước ASEAN trong đó có Việt Nam nhằm đấu tranh chiến lược giành ảnh hưởng với Mỹ tại khu vực.

Như vậy, với CA - TBD, nhất là vấn đề biển Đông, Mỹ đã có nhiều động thái thể hiện sự can dự, trong khi TQ lại né tránh nhằm hạn chế và ngăn chặn việc quốc tế hóa vấn đề tranh chấp tại khu vực này. Điều đó cho thấy sự cạnh tranh giữa hai nước lớn TQ và Mỹ tại đây sẽ ngày càng gay gắt, nhất là vấn đề tranh chấp biển đảo