Đại tá Gaddafi bị bắn chết: Kết thúc một kỷ nguyên

Một câu hỏi được đặt ra: Ai thật sự đã bắn chết ông Gaddafi, máy bay NATO hay các tay súng thuộc NTC? Đây là một vấn đề nhạy cảm. Nếu ông Gaddafi bị các tay súng NTC bắn chết, điều đó không có gì để nói, nhưng nếu máy bay NATO giết chết ông Gaddafi, NATO sẽ phải chịu trách nhiệm trước cộng đồng quốc tế vì không những vi phạm Nghị quyết 1973 của Hội đồng Bảo an LHQ mà còn vi phạm Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế. Chính vì thế mà báo chí phương Tây, như tờ Washington Post, Guardian, BBC News đã đưa thông tin rất kỹ lưỡng rằng ông Gaddafi bị các tay súng NTC bắn chết khi đang chạy trốn đợt oanh kích của NATO.

Theo BBC News, trưa 20/10, khi cuộc chiến tại thành phố Sirte đang đến hồi kết, các máy bay chiến đấu và máy bay không người lái của NATO đã phát hiện một đoàn xe 4 bánh gần 100 chiếc chạy về phía tây Sirte. Ngay lập tức, những quả tên lửa phóng cấp tập xuống đoàn xe, làm chết hàng chục người. Xe chở ông Gaddafi cũng trúng tên lửa nhưng ông chỉ bị thương và bị bắt sống, trên tay còn cầm khẩu súng ngắn nạm vàng. Ngay sau đó, ông bị các tay súng NTC bắn chết.

Thế giới phản ứng khác nhau về cái chết của ông Gaddafi. Đối với thành phần chống ông Gaddafi, bao gồm cả Mỹ và NATO, thì cái chết của Gaddafi là một "thắng lợi to lớn", là "công lý được thực thi", là "kết thúc đầy bạo lực của nhà độc tài",… Thủ tướng Anh David Cameron gọi sự kiện ông Gaddafi bị giết chết là "một ngày đáng nhớ cho tất cả nạn nhân của Đại tá Gaddafi", trong khi Tổng thư ký LHQ Ban Ki-moon thì dùng từ "một khoảnh khắc lịch sử" để mô tả cái chết của ông Gaddafi. Tổng thống Nga Dmitri Medvedev chỉ nói ngắn gọn: “Chỉ có người dân Libya mới có quyền định đoạt số phận ông Gaddafi" - theo AFP.

Các lãnh đạo châu Phi cho đến giờ vẫn giữ thái độ  im lặng về cái chết của một trong những người có đóng góp to lớn vào tổ chức Liên minh châu Phi (AU) của họ. Không cần phải nói, việc ông Gaddafi bị giết chết như một "cái tát" vào AU và các nhà lãnh đạo ngay từ đầu đã không ủng hộ việc NATO can thiệp quân sự vào Libya và đòi tìm kiếm giải pháp chính trị, hòa bình cho Libya. Đó cũng là lý do khiến đa số các quốc gia thuộc AU cho đến nay vẫn chưa công nhận NTC. Riêng Tổng thống Venezuela Hugo Chavez, ngay khi vừa từ Cuba trở về nước chiều 20/10, đã lên án hành động giết chết ông Gaddafi và cho rằng ông Gaddafi "sẽ đi vào lịch sử như một người tử vì đạo".

Muammar Gaddafi sinh năm 1942, tại thành phố Sirte, nằm giữa Tripoli với thành phố miền Đông Benghazi, con một nông dân. Từ thuở nhỏ, Gaddafi đã cùng cha chăm đàn gia súc của gia đình. Lớn lên, Gaddafi được đi học tử tế, và sau khi tốt nghiệp Đại học Libya vào năm 1963, ông theo học Học viện Quân sự Hoàng gia Libya. Năm 1966, Gaddafi tham gia khóa huấn luyện xe tăng thiết giáp trong 6 tháng tại Anh.

Tư tưởng của Gaddafi thời trai trẻ chịu ảnh hưởng bởi thần tượng của ông là nhà lãnh đạo Ai Cập Gamal Abdel Nasser. Từ đó, ông âm thầm xây dựng một kế hoạch chống lại Hoàng gia Libya, vì cho rằng Hoàng gia Libya lúc đó quá lệ thuộc vào nước ngoài, nhất là phương Tây. Ngày 1/9/1969, Gaddafi lúc này đeo lon đại úy chỉ huy bộ binh cùng với các binh sĩ dưới quyền thực hiện một cuộc binh biến lật đổ Vua Idris, dễ dàng chiếm lĩnh các vị trí quan trọng tại 2 thành phố lớn là Tripoli và Benghazi. Vua Idris khi đó đang công du nước ngoài và bị bắt ngay sau khi trở về nước. Gaddafi lên nắm quyền lãnh đạo Hội đồng Chỉ huy cách mạng, đeo lon đại tá.

Một tay súng NTC cầm khẩu súng ngắn nạm vàng được cho là tước từ tay ông Gaddafi trước khi ông bị bắn chết.

Gọi cuộc binh biến đưa ông Gaddafi lên nắm quyền vào năm 1969 là một cuộc cách mạng tại Libya quả không sai, vì ngay sau khi lật đổ Vua Idris, Gaddafi đã thực hiện ngay hàng loại cải cách, thay đổi quan trọng về văn hóa, xã hội và kinh tế, kể cả chính trị. Với Hồi giáo là quốc giáo và xã hội chủ nghĩa là tư tưởng chủ đạo, tất cả những thiết chế của tư bản chủ nghĩa, như ngân hàng, doanh nghiệp, các giếng dầu mỏ đều được ông Gaddafi quốc hữu hóa. Năm 1977, Gaddafi tiến thêm một bước, đưa ra chương trình kiến thiết xã hội toàn diện và tuyên bố Libya là một "Jamahiriya" (Nhà nước của quần chúng) - nhà nước do nhân dân Libya tự chủ quản lý, đồng thời đặt lại tên nước là Đại quốc Libya Arập Jamahiriya Nhân dân Xã hội chủ nghĩa.

Cũng từ sau khi lên nắm quyền, Gaddafi bắt đầu có động thái quyết liệt là yêu cầu quân đội Mỹ và Anh rút hết khỏi Libya. Giữa năm 1970, quân Anh - Mỹ đã phải rút hết, trao trả lại căn cứ không quân Wheelus Field cho Libya. Đây cũng bắt đầu khởi nguồn những mâu thuẫn dai dẳng sau này giữa chính quyền của ông Gaddafi và Mỹ, Anh, dẫn đến những sự kiện Mỹ ném bom Tripoli tháng 4/1986 và vụ đánh bom máy bay PanAm 103 trên bầu trời Lockerbie tháng 12/1988, cũng như hàng loạt vụ việc xung đột khác dẫn đến việc Mỹ quy kết cho Libya là "tài trợ khủng bố", và Tổng thống George W. Bush liệt Libya vào "trục ma quỷ”.

Kể từ khi Gaddafi quyết định từ bỏ chương trình hạt nhân vào năm 2003 và việc giải quyết bồi thường cho các gia đình nạn nhân vụ máy bay PanAm 103 không lâu sau đó đã dẫn đến việc hàn gắn quan hệ giữa Libya và phương Tây, đặc biệt là Anh, Mỹ, Pháp. Nhưng, Gaddafi đã tin tưởng những "người bạn mới" mà lẽ ra ông không nên tin. Từ đó dẫn đến sự kiện ngày hôm nay.

Gaddafi chết, kỷ nguyên lãnh đạo và cuộc cách mạng của ông cũng kết thúc. Người dân Libya trên các đường phố Tripoli, Benghazi và những thành phố khác đều vui mừng, vì họ đã từng mong muốn như thế. Thủ tướng lâm thời Libya Jibril hôm 21/10 đã đưa ra lời kêu gọi "đã đến lúc bắt đầu xây dựng một nước Libya mới",  không còn bóng dáng của nhà lãnh đạo một thời từng khiến tất cả người dân Libya vừa sợ vừa kính trọng. Nhưng Libya sẽ phải làm lại từ đầu rất nhiều thứ, từ việc xây dựng chính quyền cho đến khôi phục lại sản xuất kinh tế, bảo vệ các nguồn tài nguyên, phục hồi các thể chế xã hội,… Tất cả những việc này đòi hỏi người dân Libya phải chấp nhận hy sinh thêm một thời gian nữa.

Còn ở thượng tầng xã hội Libya, chuyện "ăn đồng chia đủ", công trạng người này người kia không công bằng dẫn đến mâu thuẫn là điều là khó tránh khỏi. Đó là chưa kể những vấn đề xung quanh "lai lịch Al-Qaeda" của Abdel Hakim Belhaj và một số người nữa trong thành phần NTC cũng chưa được giải quyết dứt điểm. Mỹ và NATO ủng hộ NTC hết mình là để mượn tay NTC "khử" ông Gaddafi, nhưng mục tiêu chống khủng bố và cả những lợi ích khác của Mỹ và NATO thì vẫn không thay đổi