Đằng sau quyết định thả tàu chở dầu Grace 1
Tàu chở dầu Grace 1 đã đổi tên thành Adrian Darya 1, treo cờ Iran và rời Gibraltar, vùng lãnh thổ hải ngoại của Anh, hướng tới đích đến mới ở Ai Cập sáng sớm ngày 19-8. Trước đó ngày 15-8, tòa án Gibraltar thông báo thả Grace 1, bị bắt ngày 4-7 vì nghi ngờ vận chuyển 2,1 triệu thùng dầu Iran đến Syria - vi phạm lệnh cấm vận của EU - sau khi nhận được cam kết bằng văn bản của Tehran rằng họ sẽ không đưa số dầu trên tàu Grace 1 tới Syria.
Trong khi đó, phát ngôn viên Ngoại giao Iran lại khẳng định Tehran không hề bảo đảm với Gibraltar về việc tàu Grace 1 không tới Syria và nói rằng chiến thắng này đạt được mà không cần bất kỳ nhượng bộ nào. Chính quyền Gibraltar ngay lập tức tìm cách khỏa lấp khi ra tuyên bố mới với một số thay đổi về từ ngữ, theo đó, nước Cộng hòa Hồi giáo đã cam kết không đưa tàu chở dầu tới những quốc gia đang chịu trừng phạt của Liên minh châu Âu ví dụ như Syria.
Trước khi tòa án Gibraltar ra quyết định thả tàu Grace 1, Washington đã đệ đơn yêu cầu hỗ trợ pháp lý đến Tòa án Tối cao Vương quốc Anh, yêu cầu giữ lại tàu chở dầu Iran, công tố viên Joseph Triay cho biết sáng 15-8. Nhưng chính quyền Gibraltar phớt lờ yêu cầu này.
Ngay hôm sau, 16-8, Bộ trưởng Tư pháp Mỹ đã ban hành lệnh bắt giữ tàu chở dầu Grace 1, cáo buộc tàu này có liên kết với Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), bị Mỹ coi là một tổ chức khủng bố. Một tòa án liên bang ở Washington ban hành lệnh thu giữ con tàu, dầu mà nó đang chở và gần 1 triệu đôla.
 |
| Tàu chở dầu Grace 1 đổi tên thành Adrian Darya và treo cờ Iran thay vì Panama như trước đã rời Gibraltar ngày 19-8. |
“Một mạng lưới các công ty bình phong bị cáo buộc đã rửa hàng triệu đôla để hỗ trợ cho các lô hàng như vậy”, công tố viên liên bang Mỹ, Jessie Liu, nói trong một thông cáo báo chí. “Mưu đồ này liên quan đến nhiều bên có liên kết với IRGC và được tiếp tay bởi các chuyến hải hành lừa đảo của Grace 1”.
Với những lý do trên, Washington tiếp tục yêu cầu chính quyền Gibraltar giữ lại tàu Grace 1. Tuy nhiên, ngày 18-8, chính quyền Gibraltar một lần nữa từ chối yêu cầu của Mỹ về việc giữ tàu, viện dẫn các cấm vận của EU đối với Iran khác biệt về căn bản so với cấm vận của Mỹ.
Liên minh châu Âu không coi IRGC là một tổ chức khủng bố và không áp dụng các biện pháp trừng phạt giống như Mỹ. “Theo luật pháp châu Âu, Gibraltar không thể đáp ứng yêu cầu của Mỹ. Chính sách trừng phạt của Liên minh châu Âu về cơ bản là khác.
Ngoài ra, các quy định của châu Âu đặc biệt nghiêm cấm áp dụng một số luật nhất định của Mỹ, bao gồm cả những quy định về trừng phạt chống lại Iran”, chính quyền Gibraltar nhấn mạnh trong một thông báo.
Trước sức ép từ Mỹ, ngày 19-8, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Abbas Mousavi cho biết, nếu Mỹ có bất kỳ yêu cầu nào về việc bắt giữ tàu dầu Grace 1 ở hải phận quốc tế thì đó sẽ là một sự đe dọa đối với an toàn hàng hải. “Nếu Mỹ thực hiện bước đi như vậy, điều này sẽ gây nguy hiểm cho an ninh hàng hải trong vùng biển quốc tế. Iran đã cảnh báo chính quyền Mỹ thông qua các kênh chính thức, cụ thể là Đại sứ quán Thụy Sĩ tại Tehran, rằng điều này sẽ gây hậu quả nghiêm trọng”, phát ngôn viên Abbas Mousavi nói trong một cuộc họp báo ở Tehran.
Ông Mousavi nhấn mạnh việc Washington yêu cầu chính quyền Gibraltar gia hạn thời gian giữ tàu là bất hợp pháp. Trước đó, ngày 18-8, Tư lệnh hải quân Iran khẳng định sẽ triển khai hạm đội bảo vệ tàu Grace 1 trong hành trình về lãnh hải Iran nếu được yêu cầu.
“Chúng tôi không có ý định gửi hạm đội tới Gibraltar nhưng luôn sẵn sàng làm vậy để bảo đảm an toàn cho tàu Grace 1 trong hành trình trở về lãnh hải Iran”, Tư lệnh hải quân Iran Hossein Khanzadi phát biểu trong một hội nghị hàng hải tại Tehran, khẳng định lực lượng này có thể hành động ngay khi Chính phủ Iran yêu cầu.
Tàu chở dầu Grace 1 của Iran mang hơn 2 triệu thùng dầu bị hải quân Hoàng gia Anh giữ ngoài khơi Gibraltar ngày 4-7. Sự vụ này đã làm dấy lên căng thẳng giữa London và Iran. Tehran sau đó đã đáp lại bằng việc bắt giữ 1 tàu dầu mang cờ hiệu Anh, Stena Impero, ở eo biển Hormuz vì nghi ngờ “không tuân thủ quy định hàng hải quốc tế”.
“Nếu Grace 1 được thả, có lẽ Iran cũng sẽ phóng thích tàu Stena Impero”, Sanam Vakil, nhà nghiên cứu tại Viện Chatham House London nói với AFP.
 |
| Tàu chở dầu Grace 1 và Stena Impero. |
Căng thẳng giữa Iran với Mỹ và Anh trong những tuần gần đây đã khiến nhiều tàu chở dầu khác bị “vạ lây” ở eo biển Hormuz. Ngoài tàu Stena Impero, Iran còn bắt 2 tàu chở dầu khác là tàu MT Riah, treo cờ Panama, vào ngày 14-7 và một tàu chở dầu với 7 thuyền viên nước ngoài ngày 31-7. Cả quốc tịch của tàu và thuyền viên trên tàu thứ hai đều không được tiết lộ trong vụ bắt giữ. Hai chiếc tàu bị bắt sau này đều bị cáo buộc chở dầu lậu và bị Tehran tịch thu toàn bộ số hàng.
Trước khi xảy ra các vụ bắt giữ trên, nhiều cuộc phá hoại tàu chở dầu và thương mại cũng được ghi nhận tại Vùng Vịnh, sau khi căng thẳng giữa Mỹ và Iran bắt đầu leo thang. Washington cáo buộc Tehran đứng sau các vụ phá hoại này nhưng Iran bác bỏ.
Việc Gibraltar thả tàu Grace 1 bất chấp sự can ngăn của Mỹ cho thấy chiến thuật gây sức ép tối đa với Iran của Mỹ đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ. Ngày càng có nhiều đồng minh quay lưng lại với Mỹ, trong đó có cả những đồng minh được xem là thân cận nhất như Anh. Điều này cũng minh chứng rằng ngay cả khi bản thân chính quyền của Thủ tướng Anh Boris Johnson vẫn rất cần Mỹ để có thể kết thúc tiến trình Brexit đầy trắc trở nhưng trong vấn đề Iran rõ ràng ông Johnson đã thiên về giải pháp của châu Âu hơn của Mỹ mặc dù trong cuộc vận động tranh ghế thủ tướng, ông vẫn chủ trương xích lại gần Mỹ.
Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian gần đây đảm bảo rằng Paris, London và Berlin đang thực hiện một “nhiệm vụ giám sát và quan sát an toàn hàng hải ở Vùng Vịnh”. Về phần mình, Bộ trưởng Quốc phòng Pháp, Florence Parly nhấn mạnh rằng sẽ không có chuyện Paris triển khai các phương tiện quân sự bổ sung tới Vùng Vịnh vì lo sợ làm gia tăng căng thẳng.
Norbert Rottgen, quan chức đảng Bảo thủ của Thủ tướng Đức Angela Merkel (CDU) và là chuyên gia đối ngoại, cũng cảnh báo rằng cách xử trí khủng hoảng nên là của châu Âu và “phải độc lập với yêu cầu của Mỹ”. Một nhà ngoại giao cao cấp của EU cho biết quyền tự do hàng hải là rất cần thiết nhưng việc này nên tách biệt với chiến dịch gây áp lực tối đa của Mỹ đối với Iran.
