“Guantanamo” tại Afghanistan

Chính quyền của Tổng thống Bush hiện đang tìm kiếm một giải pháp nhằm đóng cửa nhà tù Guantanamo ở Cuba sau 6 năm kể từ khi mở cửa. Nhưng tại Afghanistan, người Mỹ còn có một nhà tù khác, lớn hơn nhưng lại ít được thế giới biết đến bằng nhà tù Guantanamo.

Dự án đóng cửa nhà tù tại Afghanistan của Mỹ cũng đang vấp phải những rào cản chính trị, pháp luật và an ninh. Nhà tù của Mỹ được mở tại căn cứ quân sự Bagram ở Afghanistan, nhằm mục đích phục vụ những cuộc truy tìm quân khủng bố sau khi Mỹ đánh chiếm Afghanistan năm 2001, đang bị quá tải khiến điều kiện sống của các tù nhân vốn đã tệ hại lại càng tệ hại hơn bao giờ hết.

Từ 3 năm trở lại đây, chính quyền Mỹ đã cố gắng chuyển giao những tù nhân Afghanistan bị giam giữ tại nhà tù này sang một nhà tù khác được canh phòng cẩn mật hơn nằm ở ngoại ô Kabul và trực thuộc quyền quản lý của quân đội Afghanistan. Nhưng theo nguồn tin chính thức từ Mỹ, nhà tù mới ở ngoại ô Kabul, được mở cách đây gần một năm, chỉ có thể chứa được một nửa số tù nhân từ nhà tù Bagram. Do vậy, nhà tù cũ này vẫn phải tiếp tục hoạt động.

Việc đối xử đối với một số tù nhân tại đây đã khiến Hội Chữ thập đỏ quốc tế lên tiếng yêu cầu Lầu Năm Góc có những giải thích rõ ràng. Vẫn theo Hội Chữ thập đỏ, những tù nhân ở Bagram đôi khi còn bị hành hạ, tra tấn và bị đối xử không đúng như những gì có trong Công ước Genève.

Khó khăn mà giới lãnh đạo Mỹ gặp phải trong việc chuyển các tù nhân ở Bagram sang nhà tù mới là một bằng chứng về những thách thức mà họ phải đối mặt trong vấn đề đối xử với các tù nhân giam giữ ở nước ngoài. Tuy nhiên, mặc dù được coi là đã được cải thiện trong 3 năm gần đây, khu Bagram cũng vẫn bị dư luận cũng như các nhà bảo vệ nhân quyền lưu ý.

Trong khuôn khổ một bản thỏa thuận ngoại giao mật diễn ra tháng 8-2005, Chính phủ Mỹ đã tuyên bố chuyển giao toàn bộ tù nhân nếu Kabul bảo đảm bằng văn bản với Washington rằng những tù nhân trên sẽ được đối xử đúng luật và rằng Chính phủ Afghanistan tôn trọng những điều kiện hà khắc về an ninh. Theo bản thỏa thuận này, Mỹ phải tài trợ cho việc tái thiết một khu giam giữ bên trong nhà tù quốc gia mới của Afghanistan, đồng thời có trách nhiệm huấn luyện cho các cai ngục người bản xứ.

Nhưng việc thành lập trung tâm giam giữ quốc gia mới này đã gặp phải những khó khăn sau khi trong chính quyền Afghanistan xuất hiện những lời dị nghị, thậm chí một số người còn tỏ ra chống đối với chính sách trên của Mỹ.

Và khi quan chức Bộ Quốc phòng Mỹ muốn Kabul cho phép Mỹ giam giữ  trong thời hạn không xác định những phần tử được Mỹ cho là quân khủng bố, giống như tại Guantanamo, thì giới cố vấn của Tổng thống Hamid Karzai đã thuyết phục ông này không ký thỏa thuận trên với chính quyền Mỹ. Kế hoạch chuyển giao tù nhân một lần nữa bị hoãn lại đến tháng 5/2007 sau khi 2 quân nhân Mỹ phụ trách giám sát dự án chuyển giao tù nhân bị một người tình nghi là quân Taliban trà trộn vào binh lính cai ngục giết chết.

Nhà tù Bagram còn tiếp nhận cả những tù nhân bị bắt tại Trung Phi, Đông Nam Á, rất nhiều trong số họ đã được chuyển tới nhà tù Guantanamo. Khi nhà tù Guantanamo quá tải, nhà tù Bagram trở thành nơi giam giữ những tù nhân nguy hiểm nhất bị bắt tại Afghanistan.

Mặc dù được trùng tu và mở rộng đôi chút, song nhà tù này vẫn còn rất sơ sài. Phần lớn tù nhân bị giam giữ tại đây không có phòng giam giữ riêng mà bị ở trong những khu đất có hàng rào thép gai bao quanh. Theo các quân nhân cai quản tại đây, tù nhân tại Bagram không có khả năng kêu ca về tình trạng giam giữ và không bao giờ được tiếp xúc với các luật sư. Một số bị giam giữ không đưa ra xét xử từ hơn 5 năm nay. Theo các nhóm bảo vệ nhân quyền, tình trạng đối xử với tù nhân tại đây có được cải thiện đôi chút trong những năm gần đây, đặc biệt là sau khi 2 tù nhân Afghanistan bị cai ngục Mỹ giết chết tháng 12/2002.

Cho tới nay, chính quyền của Tổng thống Bush vẫn một mực tù chối việc đưa những tù nhân trên ra xét xử mặc dù nhà tù này đã quá tải. Sandra Hodgkinson, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ phụ trách những vấn đề về giam giữ tù nhân cho biết, quân đội Mỹ giam giữ số tù nhân tại nhà tù Bagram đã vượt quá số lượng mà họ cảnh báo cách đây 2 năm, và Lầu Năm Góc không có bất cứ kế hoạch nào để hỗ trợ Afghanistan trong việc xây dựng các nhà tù khác.

Hiện nay, cơ sở pháp lý chứng minh sự duy trì các tù nhân tại nhà tù này vẫn còn rất mù mờ. Theo một quan chức khác của Bộ Quốc phòng Mỹ, việc giam giữ các tù nhân tại đây dựa trên một văn bản của Bộ trưởng Bộ Tư pháp Mỹ, theo đó, quân đội Mỹ có quyền, theo luật chiến tranh, duy trì việc giam giữ nếu họ nhận thấy rằng những tù nhân tiềm ẩn mối đe dọa đối với an ninh quốc phòng.

Về phía Afghanistan, giới chức chính phủ nước này khẳng định rằng, họ đang chờ đợi sự chuyển giao tất cả tù nhân Afghanistan từ tay người Mỹ, trừ một vài tù nhân đặc biệt nguy hiểm vẫn còn đang bị giam giữ tại Guantanamo