Indonesia và cuộc chiến kéo dài chống lại phiến quân Papua

• Tướng tình báo Indonesia bị sát hại
• Indonesia tăng cường đảm bảo An ninh cho Hội nghị các nhà lãnh đạo ASEAN

Chiến dịch trấn áp mạnh

Ngày 26-4, Tổng thống Indonesia Joko Widodo đã ra lệnh mở chiến dịch trấn áp nhằm vào phiến quân Papua, thành viên của Phong trào tự do Papua vì đã giết chết Thiếu tướng Gusti, người đứng đầu BIN tại tỉnh Papua trong một cuộc phục kích nhằm đoàn xe của ông vào chiều 25-4 khi ông đang đến thăm Beoga, một quận thuộc Puncak.

“Tôi ra lệnh cho quân đội và cảnh sát truy đuổi và bắt giữ các thành viên của nhóm tội phạm có vũ trang này. Không có chỗ cho các nhóm tội phạm có vũ trang ở Papua hay ở Indonesia”, Tổng thống Joko Widodo tuyên bố trên truyền hình và cho biết, Thiếu tướng Gusti sẽ được truy thăng cấp bậc hàm lên trung tướng.

Tổng thống Joko Widodo (giữa), bên cạnh Phó Tổng thống Ma’ruf Amin và các quan chức tình báo, quân sự hàng đầu, phát biểu trên truyền hình tại Cung điện Merdeka ở Jakarta hôm 26-4. Ảnh: Baaca

Người phát ngôn của BIN, Wawan Hari Purwanto thông tin, Thiếu tướng Gusti đến Beoga để đánh giá tình hình an ninh trong bối cảnh những vụ giết hại dân thường và các cuộc tấn công đốt phá trường học thường xuyên xảy ra trong thời gian gần đây. Thiếu tướng Gusti đi trong một đoàn xe với các quan chức và lực lượng an ninh khác khi họ bị bắn.

“Thiếu tướng Gusti đang tiến hành một cuộc quan sát thực địa để tăng tốc khôi phục an ninh sau hành động tàn bạo của nhóm khủng bố và ly khai Papuan (KST) trong khu vực. Chuyến thăm Beoga cũng nhằm mục đích thúc đẩy tinh thần và ý chí của những người từng là nạn nhân của sự tàn ác và dã man này”, ông Wawan nói và giải thích thêm rằng KST là một nhánh của OPM.

Thi thể của Thiếu tướng Gusti sẽ được đưa đến thủ đô Jakarta vào 27-4 để an táng tại Nghĩa trang Anh hùng. Người phát ngôn của BIN nói: “Vụ việc này sẽ không làm nhụt chí và tinh thần của các nhân viên tình báo cũng như các lực lượng an ninh khác trong việc tiêu diệt mọi mối đe dọa an ninh quốc gia”.

Trong khi đó, hãng BenarNews dẫn lời Sebby Sambom, phát ngôn viên của nhóm Quân đội giải phóng quốc gia Tây Papua (TPNPB), một nhánh của OPM khẳng định, Thiếu tướng Gusti đã bị trúng đạn của TPNPB và rằng nhóm này đứng sau vụ sát hại 2 giáo viên, 1 tài xế xe ôm và 1 học sinh trung học 16 tuổi hồi đầu tháng 4. Sebby Sambom nói lý do giết những người này là vì họ đang làm việc với tư cách là người cung cấp thông tin cho chính phủ.

Thiếu tướng Gusti đã bị sát hại trong một cuộc phục kích chiều 25-4. Ảnh: TN

Hãng BenarNews đưa tin, Beoga là nơi phiến quân Papua thường tổ chức các cuộc tấn công và giết hại dã man những người mà họ cáo buộc làm gián điệp cho chính phủ. Đặc biệt, trong gần 1 tháng qua, các nhóm phiến quân có vũ trang liên quan đến OPM đã tấn công, đốt phá nhà cửa của người dân và các trường học ở nhiều huyện như Puncak và Intan Jaya...

Trước những diễn biến phức tạp này, Chủ tịch Thượng viện Indonesia Bambang Soesatyo đề xuất đưa các nhóm phiến quân và OPM vào danh sách khủng bố vì đã đe dọa an ninh cộng đồng và gây sợ hãi cho dân thường.

“Tôi yêu cầu Chính phủ và Cơ quan Chống khủng bố quốc gia (BNPT) ngay lập tức có lập trường cứng rắn và xem xét liệt nhóm phiến quân vũ trang ở Papua vào danh sách các nhóm khủng bố”, ông Bambang Soesatyo nhấn mạnh. Các chính trị gia của đảng Golkar cũng yêu cầu chính quyền trung ương cùng quân đội và cảnh sát ngay lập tức có hành động kiên quyết nhằm khắc phục tình trạng bạo lực và các vụ xả súng thường xuyên xảy ra tại Papua, đồng thời đảm bảo an ninh và cuộc sống cho người dân địa phương.

Thi thể Thiếu tướng Gusti được đưa đến thủ đô Jakarta ngày 27-4 để an táng tại Nghĩa trang Anh hùng. Ảnh: Istimewa

“Công nghệ” thu phục dân địa phương

Sidney Jones, Giám đốc Viện Phân tích chính sách về xung đột (IPAC), một tổ chức tư vấn ở Jakarta cho biết, các nhóm phiến quân vũ trang ở Indonesia có liên hệ với OPM đã trở nên hung hãn hơn kể từ cuối năm 2018 khi họ giết 20 công nhân đang xây dựng một con đường. Thiếu tướng Gusti là sĩ quan quân đội cấp cao nhất bị giết trong cuộc xung đột âm ỉ kéo dài ở khu vực viễn Đông, bao gồm các tỉnh Papua và Tây Papua trong những năm gần đây.

“Các nhóm phiến quân đã trở nên táo bạo hơn và đang kiểm soát các khu vực ở cao nguyên trung tâm, bao gồm Intan Jaya, Nduga, Timika và Puncak Jaya. Chiến lược của chính phủ có vẻ không hiệu quả vì chỉ gửi quân đến mà không phân tích hay tìm hiểu gốc rễ vấn đế là tại sao các nhóm phiến quân bây giờ lại mạnh hơn 4 năm trước. Mỗi năm chúng càng mở rộng phạm vi hoạt động”, Sidney Jones phân tích. Bà Sidney Jones nhấn mạnh, chính phủ cần điều tra các nguồn tài trợ và vũ khí của các nhóm phiến quân, đồng thời tìm hiểu lý do tại sao chúng trở nên mạnh hơn, bất chấp số lượng lớn quân chính phủ được điều đến khu vực.

Stanislaus Riyanta, một học giả tại Đại học Indonesia cho rằng, phiến quân Papua ngày càng hung hãn hơn. “Các cuộc phục kích vào đoàn xe của quan chức chính phủ và lực lượng an ninh trở nên thường xuyên hơn. Phiến quân lo lắng rằng việc xây dựng đường cao tốc và các dự án phát triển cơ sở hạ tầng khác do chính quyền Jakarta thực hiện sẽ giành được trái tim và khối óc của người dân Papua ở khu vực nghèo nàn và kém phát triển.

Tuy nhiên, chính phủ phải tiếp tục các chương trình của mình để cải thiện cuộc sống của người dân Papua. Khi sự tin tưởng vào chính phủ cao, các nhóm phiến quân có vũ trang sẽ có ít chỗ để ảnh hưởng đến công chúng. Vai trò của nhà nước trong các lĩnh vực giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng là rất quan trọng”, Stanislaus Riyanta nói.

Trong những năm gần đây, Indonesia đã triển khai nhiều quân tới khu vực hoạt động của phiến quân OPM. Ảnh: Reuters

Dấu hỏi về OPM

Tỉnh Papua có chung biên giới với Papua New Guinea độc lập trên đảo New Guinea nằm ngay phía Bắc Australia. Từng là thuộc địa của Hà Lan, Papua tuyên bố độc lập vào năm 1961 nhưng Indonesia đã nắm quyền kiểm soát khu vực này 2 năm sau đó với lời hứa tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về độc lập.

Papua được hợp nhất vào Indonesia năm 1969 sau một cuộc bỏ phiếu do Liên Hợp Quốc quản lý được gọi là Đạo luật Lựa chọn tự do. Nhiều người Papua và các nhóm vũ trang cho rằng cuộc bỏ phiếu là một trò giả tạo và không chấp nhận kết quả này. Vì thế, khu vực này trở thành nơi xung đột vũ trang thường xuyên.

Còn OPM là một thuật ngữ bao trùm cho phong trào giành độc lập được thành lập vào năm 1965 ở lãnh thổ Tây Papua hoặc Tây New Guinea, hiện đang được Indonesia quản lý như các tỉnh Papua và Tây Papua. Phong trào bao gồm 3 yếu tố: một nhóm đơn vị vũ trang khác nhau, mỗi đơn vị có quyền kiểm soát lãnh thổ hạn chế mà không có chỉ huy duy nhất; một số nhóm trên lãnh thổ tiến hành các cuộc biểu tình, phản đối và một nhóm nhỏ các nhà hoạt động ở nước ngoài.

Bất chấp kết quả cuộc bỏ phiếu năm 1969, các chỉ huy của OPM gồm Seth Jafeth Roemkorem và Jacob Hendrik Prai lên kế hoạch tuyên bố độc lập cho người Papua vào năm 1971, thành lập nước Cộng hòa Tây Papua và soạn thảo hiến pháp mới. Nhưng rồi chính trong nội bộ OPM lại trở nên chia rẽ, lập thành 2 phe: PEMKA do Prai lãnh đạo và TPN do Roemkorem lãnh đạo.

Từ năm 1976, các quan chức tại công ty khai thác mỏ Freeport Indonesia nhận được thư từ OPM đe dọa công ty và yêu cầu hỗ trợ trong một cuộc nổi dậy đã lên kế hoạch vào mùa xuân. Công ty từ chối hợp tác với OPM. Tháng 7 đến tháng 9-1977, quân nổi dậy OPM đã thực hiện các mối đe dọa chống lại Freeport, cắt các đường ống dẫn nhiên liệu, cắt đứt điện thoại và cáp điện, đốt phá nhà kho và kích nổ tại các cơ sở khác nhau. 6 năm sau, Hội đồng Cách mạng OPM (OPMRC) thành lập và dưới sự chủ trì của Moses Werror.

Các thành viên của OPM đụng độ với cảnh sát Indonesia, năm 2019. Ảnh: AP

Năm 1984 OPM tổ chức một cuộc tấn công vào Jayapura, thủ phủ của tỉnh và một thành phố khác. Cuộc tấn công nhanh chóng bị đẩy lùi bởi quân đội Indonesia. Những năm 1990, OPM bắt các con tin người châu Âu và Indonesia, đầu tiên là một nhóm nghiên cứu và sau đó tấn công trại khai thác gỗ. Tháng 7-1998, OPM đã giương cao lá cờ độc lập của họ tại tháp nước Kota Biak trên đảo Biak nhưng sau đó vài ngày thì bị quân đội Indonesia giải tán.

Bẵng đi một thời gian, từ năm 2010 trở đi, bạo lực liên quan đến OPM lại bùng phát. Hàng loạt cuộc tấn công đã thúc đẩy việc Indonesia triển khai thêm quân đội tới khu vực này. Tháng 1-2012, OPM tiến hành một cuộc tấn công vào xe buýt khiến 3 thường dân và 1 thành viên của lực lượng an ninh Indonesia thiệt mạng, 4 người khác bị thương.

Tháng 4-2012, các nguồn tin truyền thông Indonesia cáo buộc các thành viên có vũ trang của OPM đã thực hiện một cuộc tấn công vào máy bay dân sự của Hãng Trigana Air sau khi hạ cánh tại sân bay Mulia ở Puncak Jaya, Papua. 5 tay súng của OPM bất ngờ nhả đạn vào chiếc máy bay đang di chuyển, khiến nó mất kiểm soát và đâm vào một tòa nhà.

Tháng 12 -2018, một nhóm vũ trang có quan hệ với OPM đã bắt cóc 25 công nhân xây dựng dân sự ở khu vực Nduga, Papua. Ngày hôm sau, họ giết chết 19 công nhân và 1 binh sĩ. Các công nhân này đang xây dựng một phần của đường cao tốc Trans Papua nhằm mục đích kết nối các cộng đồng xa xôi ở Papua. Vài ngày sau vụ việc, OPM được cho là đã gửi một bức thư ngỏ tới Tổng thống Indonesia Joko Widodo, yêu cầu Papua độc lập, từ chối các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng của chính phủ trung ương. Từ năm 2019 đến nay, các cuộc biểu tình liên tiếp diễn ra và bạo lực cũng gia tăng.