Thế giới rúng động vì khủng hoảng Vùng Vịnh
Bị cô lập, bế tắc các ngả giao thương
Ngày 5-6, sáu quốc gia Vùng Vịnh và Ai Cập tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar, là một quốc gia Arập tại Tây Á, với lý do “Doha gây bất ổn khu vực và bảo trợ khủng bố”. Qatar một mực bác bỏ và cho đó là cáo buộc vô căn cứ. Tính đến ngày 8-6, đã có đến cả chục quốc gia cắt đứt hoặc hạ cấp quan hệ ngoại giao với Qatar mà gần nhất là Cộng hòa Chad và Djibouti.
Ngoài cắt đứt quan hệ ngoại giao, các nước trên còn cắt đứt luôn các liên lạc về đường bộ, đường không và đường biển với Qatar để “bảo vệ an ninh quốc gia trước các mối đe dọa khủng bố và chủ nghĩa cực đoan”. Qatar cũng bị loại khỏi liên minh quân sự các nước Arập đang hoạt động ở Yemen dưới sự dẫn dắt của Arập Xêút.
 |
| Ngày 7-6, Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ thông qua dự luật cho phép triển khai binh sĩ tới một căn cứ quân sự của nước này tại Qatar. |
Ngày 7-6, Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) và Liên đoàn Arập (AL) cho biết họ đang thảo luận về khả năng ngừng tư cách thành viên của Qatar tại 2 tổ chức khu vực này.
Các hình thức trừng phạt kinh tế cũng được những quốc gia trên thi hành với Qatar. Kể từ ngày 5-6, nhiều hãng hàng không Arập như Emirates, Etihad Airways, Flydubai, Air Arabia, Saudia, Gulf Air và Egypt Air đã ngưng mọi chuyến bay của họ đến và đi từ Qatar.
Để đáp trả, Công ty hàng không Qatar Airways cũng thông báo từ chối mọi chuyến bay tới Arập Xêút, Các Tiểu vương quốc Arập thống nhất (UEA), Bahrain và Ai Cập kể từ ngày 6-6-2017 cho đến khi có thông báo mới. Ngày 8-6, Tập đoàn Bưu chính viễn thông của UAE tuyên bố đã ngừng toàn bộ các dịch vụ bưu chính viễn thông tới Qatar
Việc “cô lập tuyệt đối” trên đã khiến lượng hàng hóa đổ vào Qatar bị khan hiếm. Qatar nhập khẩu đến 99% thực phẩm. Quốc gia 2,5 triệu dân này phụ thuộc nặng nề vào nguồn cung từ láng giềng Arập Xêút. Khoảng 80% thực phẩm được chuyển vào tiểu quốc thông qua đường bộ từ Arập Xêút. Mỗi ngày có khoảng 800 xe tải vận chuyển thực phẩm từ Liban, từ Vùng Vịnh, từ Ấn Độ tới Qatar qua ngả này. May mắn thay là tiểu quốc không hoàn toàn bị phong tỏa, bởi đường biển vẫn hoạt động bình thường.
Tuy nhiên, theo ghi nhận của phóng viên báo Les Echos của Pháp, từ ngày 5-6, Qatar rơi vào tình cảnh như Venezuela, với hàng dòng người dài xếp hàng tại các siêu thị để mua nhu yếu phẩm dự trữ. Hàng hóa nhanh chóng cạn kiệt chỉ sau vài giờ. Hôm 6-6, dân chúng tiếp tục đổ đi mua sữa, gạo, thịt gà, và nhất là đường, một thực phẩm được tiêu thụ nhiều trong kỳ chay Ramadan đang diễn ra.
 |
| Ngoại trưởng Qatar Mohammed bin Abdulrahman al-Thani ngày 8-6 cho biết Doha ưu tiên giải pháp ngoại giao để giải quyết cuộc khủng hoảng hiện nay. |
Ngày 7-6, Doha cho biết đang nói chuyện với Iran và Thổ Nhĩ Kỳ để kiếm thêm các nguồn cung cấp thực phẩm và nước. Ngày 8-6, Thứ trưởng thứ nhất Bộ Nông nghiệp Nga Dzhambulat Khatuov phát biểu với báo giới rằng, Nga sẵn sàng tăng cường giao thực phẩm cho Qatar, tuy nhiên Moscow chưa nhận được yêu cầu chính thức nào từ phía Doha.
"Nga sẵn sàng xuất khẩu gạo, ngũ cốc, đường, dầu thực vật và chúng tôi sẵn sàng xuất khẩu thịt, các sản phẩm từ sữa và bột mì. Do vậy danh sách sản phẩm xuất khẩu rất nhiều", ông Khatuov cho hay. Reuters dẫn nguồn quan chức Qatar ngày 7-6 cho biết ngoài các nước trên, Qatar cũng đã có các buổi làm việc tương tự với một số nước khác.
Dự kiến, hãng hàng không Qatar Airways sẽ đảm nhiệm công tác vận chuyển những hàng hóa thiết yếu này. Hiện tại, lượng lương thực cung cấp trong nước đủ đáp ứng nhu cầu tiêu thụ 4 tuần và Chính phủ Qatar cũng có các kho dự trữ lương thực - thực phẩm chiến lược tại thủ đô Doha.
Ngoài hàng hóa, hoạt động xuất khẩu khí hóa lỏng của Qatar có thể bị gián đoạn. Qatar là nước xuất khẩu mặt hàng này hàng đầu thế giới. Các nhà đầu tư quan ngại các nước đồng minh Arập trong những ngày tới có thể từ chối nhập khẩu gas từ Qatar. Ai Cập thậm chí có thể ngăn chặn các tàu chờ hàng từ Qatar sang châu Âu đi qua kênh đào Suez mặc dù Cairo vẫn phải chịu ràng buộc bởi thỏa thuận quốc tế cho phép Qatar sử dụng kênh đào để vận chuyển hàng hóa.
Theo giới phân tích, bất cứ nỗ lực nào ngăn cản việc xuất khẩu khí đốt của Qatar có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng lên những khách hàng của họ như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc hay Ấn Độ. Tập đoàn hàng đầu Nhật Bản là Jera Corp hôm 7-6 đảm bảo rằng, nguồn cung khí gas hóa lỏng sẽ không bị gián đoạn.
Philippines hôm 6-6 thông báo ngưng gửi lao động đến Doha cho đến khi có lệnh mới. Hiện nay có trên 200.000 người Philippines làm việc tại Qatar, đặc biệt là trong lĩnh vực giúp việc nhà.
Ngày 8-6, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Việt Nam cũng công bố đường dây hỗ trợ người lao động đang làm việc tại Qatar. Bộ yêu cầu các doanh nghiệp theo dõi sát tình hình và động viên tinh thần người lao động; phối hợp với đối tác và chủ sử dụng tăng cường công tác quản lý người lao động tại nơi làm việc và nơi ở. Đồng thời khuyến cáo người lao động giữ liên lạc thường xuyên với Đại sứ quán Việt Nam tại Qatar, công ty phái cử lao động để được hướng dẫn khi có tình hình mới, tuyệt đối tuân thủ pháp luật nước sở tại và nội quy của công ty sử dụng lao động.
Hiện có hơn 1.000 lao động Việt Nam đang làm việc tại Qatar. Người lao động chủ yếu làm công việc xây dựng cho các nhà thầu nước ngoài. Theo Đại sứ quán Việt Nam tại Qatar, tình hình việc làm, sinh hoạt của người lao động vẫn được đảm bảo bình thường, chưa có biến động hay chịu ảnh hưởng của tình hình tại Qatar.
Qatar sẵn sàng đối thoại nhưng không chịu áp lực
Ngày 6-6, Bộ trưởng Ngoại giao Qatar Mohammed bin Abdulrahman al-Thani cho biết, Qatar sẵn sàng tổ chức đối thoại để giải quyết cuộc khủng hoảng với các nước láng giềng trong Vùng Vịnh.
Một ngày sau đó, Ngoại trưởng Arập Xêút Adel Al-Jubeir công bố một số điều kiện để Qatar có thể khôi phục quan hệ ngoại giao với các quốc gia Vùng Vịnh. Theo đó, Qatar cần chấm dứt sự ủng hộ với nhóm vũ trang Hamas của Palestine và tổ chức Huynh đệ Hồi giáo ở Ai Cập.
Ông Jubeir khẳng định: không nước nào muốn gây tổn hại cho Qatar mà chỉ muốn nước này hiểu rằng những chính sách của họ là không phù hợp và cần phải thay đổi. Ngoại trưởng Arập Xêút nói thêm rằng khi ủng hộ phong trào Hamas và tổ chức Huynh đệ Hồi giáo, Qatar đã làm suy yếu chính quyền Palestine cũng như Ai Cập.
Ngoại trưởng Các Tiểu vương quốc Arập thống nhất (UAE) Anwar Gargash cho biết, việc cắt đứt quan hệ ngoại giao, cô lập Qatar nhằm mục đích buộc nước này thay đổi chính sách đối ngoại. Đáp lại, ngày 8-6, Ngoại trưởng Qatar khẳng định quốc gia này sẽ không thay đổi chính sách ngoại giao, bất chấp áp lực từ các nước láng giềng.
"Không ai có quyền can thiệp. Chúng tôi là một quốc gia độc lập có chủ quyền và từ chối mọi sự áp đặt lên Qatar", Ngoại trưởng Qatar Mohammed bin Abdulrahman Al-Thani tuyên bố.
Bộ trưởng Mohammed còn cho biết, ông không hiểu những cáo buộc nhằm vào Qatar là về cái gì: "Chúng tôi không biết tại sao những biện pháp đó được áp dụng. Tất cả những gì chúng tôi biết đều qua truyền thông"...
Thực ra có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới việc các nước Arập và Ai Cập tẩy chay Qatar như hiện nay. Những mâu thuẫn giữa các nước Vùng Vịnh không phải chỉ mới xảy ra gần đây, mà thực tế đã sôi sục trong một thời gian dài mà trọng tâm là nhằm làm suy yếu sự năng động của nền ngoại giao Qatar và làm dấy lên những căng thẳng với Iran.
Đỉnh điểm là ngày 23-5-2017 khi hãng tin chính thức của Qatar thông báo trang web của họ đã bị tin tặc thao túng để phát đi những thông tin sai lạc, trong đó có những tuyên bố được cho là của lãnh đạo Qatar, Tamim al-Thani. Mặc dù phía Doha đã cải chính, nhưng những tuyên bố đó đã được các phương tiện truyền thông của Arập Xêút, Ai Cập, UEA liên tục phát đi phát lại, từ đó gây làn sóng phẫn nộ trên các mạng xã hội của những nước đó.
 |
| Người dân Qatar đổ xô mua thực phẩm tích trữ. |
Trước đó, ngày 21-5, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã viếng thăm Arập Xêút và đã được đón tiếp rất trọng thể. Khác với người tiền nhiệm Obama cố hòa dịu với Iran để đạt được thỏa thuận hạt nhân giữa quốc tế với Teheran, tại Riyad, ông Trump đã cực lực lên án Iran can thiệp gây mất ổn định các nước Arập và yểm trợ khủng bố. Tuyên bố như thế, Tổng thống Mỹ coi như ủng hộ vai trò lãnh đạo khu vực của Arập Xêút và đồng tình với đường lối cứng rắn của Riyad đối với Iran.
Theo báo chí Pháp, cho tới nay, Arập Xêút rất không hài lòng khi thấy Qatar trở nên rất năng động trên mặt trận ngoại giao. Vào lúc Arập Xêút muốn lập một liên minh các nước Hồi giáo Sunni để đối đầu với nước Iran Hồi giáo Shia, Qatar lại kêu gọi cải thiện quan hệ với Iran.
Không thể chịu được nữa, Arập Xêút đã lợi dụng ngay tuyên bố được cho là của lãnh đạo Qatar để cáo buộc chính quyền Doha yểm trợ khủng bố, rồi lấy cớ để cắt đứt bang giao.
Tuy nhiên, theo ông Hasni Abidi, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về thế giới Arập và Địa Trung Hải tại Genève, Thụy Sĩ, được báo Libération của Pháp trích dẫn, thái độ của Qatar với Iran chưa phải là nguyên do chính. Bởi vì, có nhiều thành viên khác trong Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (CCG), trong đó có Qatar và UEA hiện đang duy trì mối quan hệ lân bang đúng mực với Teheran.
Chuyên gia Abidi lưu ý là “sự chia rẽ này ngay trong lòng CCG - vốn dĩ là một tổng thể khu vực gắn kết và thành công, mà Iran luôn xem đấy như là một hiểm họa”. Do vậy, theo ông Abidi khi đưa sự đối đầu với Iran lên hàng đầu, “Arập Xêút còn muốn làm quên đi những thất bại của CCG trong cuộc chiến tại Yemen”.
Nỗ lực của cộng đồng quốc tế
Sau khi nổ ra cuộc khủng hoảng ngoại giao trên, Mỹ đã lên tiếng kêu gọi các nước Vùng Vịnh đoàn kết. Ngày 7-6, trong cuộc điện đàm với Quốc vương Qatar Sheikh Tamim bin Hamad Al-Thani, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đề xuất Washington làm trung gian trong cuộc khủng hoảng gây chia rẽ các đồng minh của Mỹ, tránh đẩy các cường quốc khu vực tới tình trạng đối đầu.
Tổng thống Nga Vladimir Putin khuyến khích các bên “tìm giải pháp thỏa hiệp”. Ngoại trưởng Iran Mohamad Javad Zarif và người đồng nhiệm Nga Serguei Lavrov đã có cuộc điện đàm riêng rẽ với ngoại trưởng Qatar. Còn Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Erdogan, một đồng minh thân cận của Qatar, cũng đã điện đàm với lãnh đạo các quốc gia có liên quan và với cả đồng nhiệm Nga Vladimir Putin nhằm góp phần giải quyết bất đồng giữa các nước Vùng Vịnh.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngày 7-6 kêu gọi các nhà lãnh đạo Arập Xêút, Iran và Qatar tham gia đối thoại và giải quyết cuộc khủng hoảng ngoại giao giữa Qatar và các quốc gia láng giềng Vùng Vịnh. Theo Văn phòng Tổng thống Pháp, ông Macron đã thảo luận riêng với Quốc vương Qatar, Quốc vương Arập Xêút và Tổng thống Iran và đã mời tất cả các bên tham gia đối thoại.
Theo người phát ngôn Tổng thống Pháp, ông Macron sẽ tiếp tục vai trò trung gian trong những ngày tới. Ngày 7-6, Quốc vương Kuwait Sheikh Sabah cũng triển khai những nỗ lực ngoại giao con thoi nhằm thúc đẩy giải quyết cuộc khủng hoảng ngoại giao giữa Qatar và các quốc gia láng giềng Vùng Vịnh.
Bàn về tương lai cuộc khủng hoảng này, các chuyên gia cho rằng, với tính chất phức tạp hiện nay, có thể thấy cuộc khủng hoảng ngoại giao tại Trung Đông khó có thể được giải quyết sớm, nhất là khi nguyên nhân đích thực của sự đổ vỡ quan hệ này còn sâu xa và phức tạp hơn những gì các nước Arập công bố chính thức.
Căng thẳng leo thang khiến nhiều người đặt câu hỏi: Liệu có xảy ra cuộc chiến mới ở Trung Đông? Theo các nhà quan sát, việc cắt đứt quan hệ ngoại giao không có nghĩa là sẽ làm bùng nổ chiến tranh. Nhưng những gì đang xảy ra có thể coi là nghiêm trọng và chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới tình hình chung của khu vực vốn đang phải đối mặt với các cuộc khủng hoảng, chiến tranh và nhiều thách thức.
Để có thể thu hẹp bất đồng, các quốc gia Arập Vùng Vịnh và Qatar chỉ có cách phải kiềm chế và kiên nhẫn tìm hướng giải quyết thông qua đối thoại, mà trước hết là xây dựng lòng tin vững chắc về chính trị trước khi tiến tới nhận thức chung trong các vấn đề khu vực.
Ngày 8-6, Ngoại trưởng Qatar cảnh báo cuộc khủng hoảng ngoại giao tại Vùng Vịnh hiện nay đang đe dọa sự ổn định của toàn khu vực, đồng thời cho biết Doha ưu tiên giải pháp ngoại giao và nhấn mạnh rằng giải pháp quân sự sẽ không bao giờ giúp giải quyết vấn đề.
Trước đó ngày 7-6, Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ đã thông qua một dự luật cho phép triển khai binh sĩ tới một căn cứ quân sự của nước này tại Qatar. Nhưng Ngoại trưởng Qatar cho biết việc Thổ Nhĩ Kỳ điều binh sĩ tới Qatar là nhằm đảm bảo an ninh cho toàn khu vực.
