Vén màn... "viagra hậu xác"

Một đồn mười, mười đồn trăm, khách kéo đến quán nọ để xem giống hậu xác kia là con gì. Và hẳn nhiên, để thỏa cái thú ẩm thực ổ bụng trứng giúp sung sức – tráng kiện, của nó!

Chẳng có gì xa lạ hay ghê gớm, hậu xác là tên gọi cổ của loài sam, động vật có hình dáng hao hao con so, loài giáp xác năm nào cũng khiến nhiều ngư dân và khách sành ăn bỏ mạng!

1. Những con sam to bằng bàn tay lúc xòe ra của người lớn được chủ quán M.H thả trong chiếc bể kính sủi ôxy. Khách thích con nào thì ngay lập tức nhân viên phục vụ sẽ thọc chiếc vợt lưới vớt lên để… làm thịt.

“Cái giống này nó quái lắm, con đực bé xíu, chỉ bằng 1/10 kích cỡ con cái, lúc nào cũng bám trên lưng con cái nên mới có câu “bám như sam”. Do bé xíu nên khi hốt cả đôi, thợ săn sẽ loại bỏ con đực bởi nó chẳng có thịt, trứng gì. Họ chỉ tuyển con cái đưa về phố cho vào mấy quán đặc sản” – Minh, 34 tuổi, quản lý quán, tiết lộ.

Lúc này 4h chiều, một nhóm 4 ông khách tốt tướng vào quán nhanh chóng sán tới tủ sam chỉ trỏ, trò chuyện rôm rả. Có 2 ông lần đầu thấy “quái vật hậu xác” cứ trầm trồ bảo nó đúng là quái thú.

“Ngó gớm ghiếc vậy chớ ác liệt lắm đó, bổ thấu trời xanh luôn. Trứng nó ngon không kém gì cá tầm, mà còn bổ nhất xứ. Mấy tay hiếm muộn, yếu khoản này khoản kia nhờ chăm chỉ “mần” mà các khoản trục trặc đều được giải quyết”.

Lúc 2 ông bạn mới lần đầu tới quán gặp “hậu xác”, người đàn ông dáng thấp đậm, khoảng 50 tuổi, tên Bình, rôm rả trò chuyện. Theo ông này, từ ngàn xưa, các ngự y đã biết sử dụng sam trong việc chế biến món cho thiên tử ngự.

“Có giai thoại kể, hồi còn bôn ba, chúa Nguyễn Ánh (sau lên ngôi hoàng đế lấy niên hiệu Gia Long vào năm 1802 - PV) rất ưa dùng sam. Đến vùng biển nào có sam là chúa “quất” liền vì được ngự y mách cho biết trứng với thịt sam thập toàn đại bổ, vừa giúp khỏe mạnh gân cốt, sức khỏe bền lâu lại tăng ham muốn. Với lại thịt và trứng sam còn giúp chống được tà khí, ngoại khí là những khí độc dễ xâm nhập cơ thể gây đau bệnh” -  ông Bình nói.

Nghe bạn oang oang như thế, 2 ông nọ trố mắt rồi hồ hởi chỉ con này con kia: “Dạ, thưa các anh, quán em chỉ chế biến sam thành một món duy nhất là nướng mọi. Nướng như vậy còn giữ được hương vị nguyên thủy, mình ăn cảm nhận được vị mằn mặn, vị thơm, vị ngọt của biển và quan trọng nhất là giữ được các tinh chất giúp cho loài sam xứng danh là “viagra hậu xác””. 

Nghe anh chàng quản lý tên Minh rót mật vào tai, mấy ông khách cười khoái chí, rồi hối: “Dzậy thì nướng nhanh đi”. Trong lúc khách chờ đợi, Minh ra chiều bí ẩn: “Bây giờ sam khan hiếm quá nên giống nòi bị suy thoái, chứ ngày trước, con nào con nấy bự cành cành, dễ cỡ cái mâm, một con mấy người ăn cũng hổng hết trứng. Ngoài món nướng, hồi đó tụi em còn múc nấu cháo, trộn với trứng gà đem chiên chả. Còn thịt thì gỡ ra làm gỏi”.

Sau khoảng 15' chờ đợi, 4 ông khách nọ ai nấy đều gương mặt phớn phở khi được nhân viên phục vụ để trước mặt mỗi người 1 “con viagra” được nướng vàng tỏa mùi thơm lựng. Cách thức ăn rất đơn giản, nhân viên phục vụ dùng kéo cắt vành ngoài của “con tăng lực” rồi bóc mai để lộ ổ trứng vàng bắt mắt, khách chỉ việc múc ăn kèm với muối tiêu chanh và rau răm...

Xác sam phơi khô (đen) được bán tại Phnôm Pênh.

2. “Viagra hậu xác” hay con sam theo nhận diện, mô tả của các chuyên gia sinh học là loài thuộc họ đuôi kiếm, cơ thể phân làm 3 phần: đầu ngực, phần bụng và đuôi. Phần đầu ngực của loài này tựa mảnh giáp lớn trông như chiếc mũ sắt có bờ sắc (bén), có lỗ miệng ở mặt bụng phần đầu ngực và có 4 cặp mắt gồm 2 mắt đơn và 2 mắt kép. Ứng với phần đầu ngực có một đôi kìm nhỏ và 5 đôi chân nhiều răng sắc để di chuyển, bắt và nghiền mồi… Trên bụng sam có nắp sinh dục, đuôi là cơ quan tự vệ xoay được mọi hướng giúp sam di chuyển nhanh và lật sấp lại khi bị ngã ngửa.

Trở lại buổi đại tiệc “viagra hậu xác” của các ông khách nọ. Khi nghe các ông này mách nước, chúng tôi rời quận 9, tới huyện Cần Giờ, tìm đến chợ hải sản ở khu vực bãi biển 30-4 và phát hiện nơi này, bên cạnh các loại nghêu-sò-ốc-hến cùng tôm-cua-cá-mực, người ta còn bày trong những chiếc thau nước những “con viagra” có hình dạng quái gở nhưng có thịt, trứng được nhiều người tấm tắc khen ngon, bổ siêu hạng.

Giá mỗi con sam như thế được bán từ 300.000 đến 500.000 đồng. Nếu không muốn chế biến tại chỗ, khách có thể mang về nhà: “Chế biến dễ ẹc hà, đốt lửa than rồi để ngửa nó lên, thấy màu xanh chuyển vàng thì lật úp lại, chờ cho chuyển màu, đến lúc nó thơm dậy mùi thì đem xuống xử lý” – bà chị tên Mai, lúc chào bán sam, tận tình chỉ dẫn và cho biết những con sam mà mình bán được bắt tại vùng biển bồi giáp Cần Giờ với huyện Cần Giuộc (Long An).

Không chỉ ở Cần Giờ, tại khu vực biển Tân Thành (huyện Gò Công, tỉnh Tiền Giang), chúng tôi cũng bắt gặp nhiều thực khách Tp HCM cất công “lội” hơn trăm cây số chỉ để được “chè chén” những con “hậu xác tăng lực”. Điều này cho thấy hấp lực của loài sam đang ngày một lan rộng.

Sam được bán và chế biến ở khu vực biển Tân Thành.

Tại khu vực biển Tân Thành, nhiều cư dân sở tại kể loài sam từng nhiều vô kể, dân địa phương hơn 10 năm trước chẳng ai thèm đoái hoài gì đến chúng nhưng nay thì hoàn toàn trái ngược: “Sam chỉ sống ở những khu vực có môi trường đất cát pha bùn vùng biển ven bờ, nói chung chỉ xuất hiện nhiều ở các tỉnh có biển ở khu vực miền Tây. Giống này đẻ trứng, trứng sinh ra ấu trùng giống bố mẹ rồi qua nhiều lần lột xác như rắn, khoảng 3 năm sau thì chúng trưởng thành, lúc đó mới phân biệt được đực, cái” – ông Năm Hà, chủ tàu TG3412, trò chuyện. 

Là dân bản địa, sống ở nơi được mệnh danh “vương quốc sam” nhưng khi được nói đến chuyện ẩm thực cũng như chuyện bổ béo của loài này, ông Năm Hà lắc đầu. Nhiều ngư dân khác ở đây cũng có câu trả lời tương tự: “Giống này có một loài anh em khác nữa là con so, giống nhau đến một chín một mười. Ăn phải trứng của so, coi như tận mạng. Cũng có khi con sam ăn phải giống sứa độc thì người ăn trứng nó cũng “đứt bóng” ngay. Bởi có quá nhiều người bỏ mạng nên tụi tôi sợ, chẳng dám bán mạng. Chỉ có khách du lịch phương xa đến nên họ không biết” – ông Năm Hà nói.  

Sau này khi quay trở lại Cần Giờ, lúc ghé thăm ông Ngô Văn Vạn, vạn trưởng vạn Lăng ông Thủy Tướng ở thị trấn Cần Thạnh, tôi hỏi ông Vạn về chuyện ăn sam, ông Vạn cũng có những chia sẻ, lời khuyên như ông Năm Hà: “Ngon thì có ngon nhưng nhiều bất trắc lắm, tốt nhất chú đừng có rớ vào, chỉ vì một miếng ăn mà đánh cược với sinh mạng thì có đáng không?”.

3. Nói như nhiều cư dân bản địa ở Cần Giờ và biển Tân Thành thì sam là loài có trứng rất ngon nhưng kèm theo cái sự ngon ấy là cái sự độc. Thông tin từ Viện Hải dương học Nha Trang cho thấy, chất độc của loài so chính là chất tetrodotoxin, là chất độc thần kinh thuộc loại kịch độc, không tan trong nước, không bị phá hủy khi nấu chín hay phơi khô nên gây tử vong cao. Chất tetrodotoxin mà người ăn sam phải bỏ mạng tương tự chất độc của cá nóc, sau từ 4-7 giờ nhiễm độc, tùy thể trạng và liều lượng mà người trúng độc xảy ra các triệu chứng như tê môi miệng, mặt, lưỡi, đau đầu, đau bụng..., tiếp đến là loạn ngôn, yếu cơ, suy hô hấp, co giật, hạ huyết áp và hôn mê hoặc ngừng thở.

Câu chuyện về “viagra hậu xác” tưởng sẽ dừng lại tại đây nếu chúng tôi không tình cờ gặp lại “cố nhân”. Chuyện là mới đây, khi sang thủ đô Phnôm Pênh, lúc ghé chợ Orussey Market (dân Việt ở Phnôm Pênh quen gọi chợ Cây Tre-PV), nơi có phố đông dược sầm uất nhất Campuchia-tựa như phố thuốc Hải Thượng Lãn Ông ở Tp HCM, chúng tôi thấy nhiều người bán mua những xác sam được phơi khô. Cả người mua và người bán cho biết họ mua về chữa các bệnh trĩ, lở loét, phong cùi, chữa bằng cách nghiền bột uống trong hay đắp ngoài.    

Anh Xà-mết, người Campuchia gốc Việt cũng có niềm tin như nhiều quý ông ở Việt Nam rằng thịt và trứng sam rất bổ, giúp người ăn nó khỏe mạnh và bảo rằng một số ông thầy chuyên về lĩnh vực y học cổ truyền ở Campuchia cũng nói cho anh biết như vậy.

Nếu đúng như thế, nghĩa là trứng và thịt sam có tác dụng đại bổ dưỡng thì đó hẳn là tin vui cần được nhân rộng. Để rõ thực hư, tôi đem việc này trao đổi với lương y Nguyễn Đức Nghĩa (phụ trách Phòng khám Tuệ Lãn do cố GS-TS Đỗ Tất Lợi, sáng lập) và được lương y Nghĩa cho biết chưa từng nghe chuyện ăn trứng sam sung lực: “Tên gọi hậu giáp là chỉ cái vỏ sam. Đông y còn gọi đuôi sam là hậu vĩ, mật sam là hậu đảm. Thịt sam có tính bình, vị cay mặn, hơi độc, có tác dụng sát trùng, dân gian dùng vỏ sam trị ho, các vết thương bị bỏng và xuất huyết, trẻ em bị chứng khóc đêm, hay chữa cho người bị ho lâu năm không khỏi. Mật sam tán làm thuốc uống giúp sát trùng, trị chứng phong cùi”.

Lương y Lê Văn Thanh, Chủ tịch Hội Đông y huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An, cho biết, thịt và trứng sam có thể dùng làm thực phẩm nhưng chỉ với “liều lượng” hạn chế, nếu không rành thì không nên dùng vì sam rất giống con so, rất dễ gây nguy hại cho sức khỏe và tính mạng. Cũng theo lương y Thanh, cũng có khi con sam ăn phải sứa độc nên cơ thể nó “nhiễm độc”, nên ai ăn phải sẽ bị… vạ lây.

Lưu ý trên của các lương y tương đồng với ghi nhận của Tiến sĩ sinh học Võ Văn Chi ghi trong “Từ điển động vật và khoáng vật làm thuốc”: “Thịt và trứng sam đều được nhân dân dùng làm thực phẩm, còn dùng để trị bệnh, tuy nhiên không nên ăn nhiều vì sẽ phát sinh ho và sinh ra ghẻ lở”. Tiến sĩ Chi, ghi chú: “Cũng gần với sam, có con so, mà nhân dân cho là có thịt độc. Theo kinh nghiệm của ngư dân, những con sam đi lẻ (không cặp đôi) và những con bắt được ở khu vực nước lợ đều độc, không ăn thịt được”.

Với việc vén bức màn bí mật về “viagra hậu xác” này, hẳn là chủ quán nhậu M.H ở quận 9 cùng nhiều thực khách đang “say” bị choáng bởi sự thật hoàn toàn trái ngược với những gì mà họ lầm tưởng. Suy cho cùng, con sam cũng như cá nóc, trứng thịt ngon nhưng đại bổ, đại sung thì chẳng phải. Vì tin vào tài nghệ chế biến của mình cũng như tin vào kinh nghiệm nhận dạng của bản thân mà nhiều ngư dân đã phải bỏ mạng. Nói như vạn trưởng Ngô Văn Vạn, vì miếng ăn ngon hay chút bổ dưỡng nào đó mà đánh cược với sinh mạng thì có đáng?!