Vì sao Nhật Bản điều chỉnh chính sách nhập cư?

• Liên minh cầm quyền ở Đức “phân cực” vì chính sách nhập cư
• Mỹ kết thúc chính sách nhập cư "chân ướt chân ráo" với người Cuba

Thiếu 7,9 triệu lao động vào năm 2030

Dân số giảm và ngày càng già hóa đang khiến Nhật Bản rơi vào tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng. Báo Yomiuri Shimbun mới đây đã đăng báo cáo của nhóm nghiên cứu thuộc Bộ Nội vụ và Truyền thông Nhật Bản, trong đó tập hợp những vấn đề xã hội mà từ nay đến năm 2040 nước này sẽ phải đối mặt, cùng những chính sách ứng phó.

Theo đó, gần một nửa thành phố, quận, huyện, thị xã trên toàn Nhật Bản sẽ đối mặt nguy cơ dân số giảm 30% so với năm 2015. Cùng với đó là thiếu lao động trầm trọng sau năm 2020. Trước nguy cơ này, các cơ quan hành chính địa phương của Nhật Bản sẽ khó có thể duy trì chức năng hỗ trợ cuộc sống của người dân và hoạt động sản xuất. Do vậy, gánh nặng đối với người dân sẽ ngày càng tăng.

Ngoài ra, các trường học còn đứng trước nguy cơ phải sáp nhập do không đủ học sinh, trong khi các tuyến đường sắt, xe buýt phải đóng cửa và các gói chính sách miễn phí sẽ hạn chế hơn.

Về hệ lụy từ tình trạng thiếu lao động, Chính phủ Nhật Bản đang phải vật lộn với nguy cơ thiếu tới 7,9 triệu lao động vào năm 2030, chi phí an sinh xã hội gia tăng do dân số già hóa. Đây là 2 yếu tố đe dọa cản trở sự phát triển kinh tế bền vững của quốc gia này.

Điều chỉnh lớn trong quy định về lao động nước ngoài

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe mới đây đã công bố kế hoạch thu hút 500.000 lao động nước ngoài đến năm 2025 nhằm giải quyết tình trạng thiếu lao động thường xuyên trong lĩnh vực nông nghiệp, xây dựng và chăm sóc người cao tuổi. Với mục tiêu này, trong vòng 7 năm, mỗi năm Nhật Bản sẽ tiếp nhận trung bình 71.430 lao động.

Để hiện thực hóa điều đó, Thủ tướng Abe đã có 2 điều chỉnh lớn trong quy định về lao động nước ngoài. Một là bổ sung thị thực lao động mới cho 5 lĩnh vực, trong đó có nông nghiệp, xây dựng, chăm sóc người cao tuổi..., dự kiến có hiệu lực từ tháng 4/2019. Hai là cho phép gia hạn thị thực của lao động nước ngoài thêm 2 năm, sau khi kết thúc thời gian lao động 3 năm.

Các thực tập sinh nước ngoài đang được phổ biến kỹ năng làm việc. Ảnh: Nikkei Asian Review.

Tính đến tháng 10-2017, Nhật Bản có khoảng 1,28 triệu lao động nước ngoài, bao gồm hơn 257.000 thực tập sinh các nước như Việt Nam, Trung Quốc, Philippines và Indonesia - chiếm khoảng 1% dân số Nhật. Kế hoạch thu hút lao động mới nhất mà ông Abe tuyên bố được cho là cách mà Nhật Bản “gián tiếp” thu hút thêm lao động nước ngoài, cùng với việc nới lỏng thời hạn thị thực của lao động nước ngoài từ 3 năm, có thể gia hạn lên 5 năm, nhưng vẫn duy trì việc cấm mang theo các thành viên trong gia đình. Và không cho phép người nhập cư được ở lâu dài.       

Thay đổi để thu hút lao động nhập cư

Giáo sư Toru Shinoda, một chuyên gia quan hệ lao động tại Đại học Waseda ở Tokyo, đánh giá đề xuất mở rộng lực lượng lao động nước ngoài là một hướng đi đúng đắn trong việc đảm bảo tương lai của đất nước. Ông Shinoda cho rằng Chương trình thực tập sinh kỹ thuật mà Nhật Bản đang triển khai để thu hút lực lượng lao động trẻ đến từ những quốc gia đang phát triển như Indonesia, Việt Nam và Philippines chỉ là hình thức thu hút lao động giản đơn, chưa đặt mục tiêu chính là đào tạo và xây dựng kỹ năng, trong bối cảnh thiếu lao động ở nước này.

Ông nhận định, cùng với sự nổi lên của Trung Quốc và Đông Nam Á, Nhật Bản phải thực tế hơn và nhìn nhận thẳng thắn là nước này cần lao động nước ngoài hơn là lao động nước ngoài cần Nhật Bản. Đây là vấn đề sống còn và Nhật Bản phải học tập cách chấp nhận việc lao động nước ngoài nhập cư vĩnh viễn, nếu không nước này có nguy cơ bị cô lập và tụt hậu.

Hiện Nhật Bản đang cân nhắc sửa đổi Luật Kiểm soát di trú và Công nhận tị nạn nhằm cho phép nhóm đối tượng này có thể ở lại thêm 10 năm. Theo đó, thực tập sinh sau khi hoàn tất 5 năm và đạt yêu cầu sẽ có thể đăng ký trở thành “lao động có kỹ năng được chỉ định” để tiếp tục ở lại làm việc. Hơn nữa, lao động nước ngoài đáp ứng một số điều kiện có thể ở lại vô thời hạn và thậm chí có thể bảo lãnh cả gia đình sang cư trú.

“Chúng ta đang rơi vào tình trạng nếu không cân nhắc lại vấn đề di trú thì tương lai nước Nhật sẽ rơi vào nguy hiểm”, Giám đốc Trung tâm giao lưu quốc tế Nhật Bản Toshihiro Menju cảnh báo.

Cơ hội định cư với những người có trình độ cao

Hiểu rõ sự "nguy hiểm" trên, Chính phủ Nhật Bản cũng cho biết đang xem xét cho phép những người có visa lao động có thể ở lại Nhật vô thời hạn nếu vượt qua các kỳ thi điều kiện trong 5 năm sống tại Nhật. Những người xin cấp visa mới này sẽ phải vượt qua kỳ thi kiểm tra kỹ năng liên quan và đáp ứng trình độ thành thạo tiếng Nhật nhất định để được phê duyệt hồ sơ.

Những đối tượng phù hợp theo chính sách này được cho là những lao động tay nghề cao trong lĩnh vực thông tin, công nghệ, du lịch hay những người giữ các chức vụ quản lý cao trong các công ty. Điểm đánh giá tay nghề, kinh nghiệm làm việc và thu nhập hằng năm phải đạt trên 70 điểm theo thang đánh giá của Văn phòng Nhập cư Nhật Bản.

Theo tờ Asahi Shimbun, nếu vượt qua được các tiêu chuẩn rất cao về trình độ ngôn ngữ và am hiểu văn hóa Nhật, thế hệ công dân mới này hoàn toàn khác so với những nhóm nhập cư số lượng lớn trước đó, bởi họ chắc chắn sẽ có một vị trí tốt hơn trong xã hội Nhật Bản, dễ dàng mở rộng quan hệ hay lập gia đình với người sở tại. Sự hiện diện của những công dân thế hệ mới, dần sẽ làm giảm sự phân biệt đối xử với người nhập cư, không chỉ trong môi trường kinh doanh mà còn đối với cả xã hội Nhật Bản.