Một phiên bản Trump của Brazil

• Toà án Brazil ra án phạt gần 40 triệu USD dành cho Facebook
• Brazil chấn động trước vụ ám sát nữ chính khách

Trung tuần tháng 4-2018, thành phố Boa Vista, bang Roraima, miền Bắc Brazil, trở nên náo nhiệt bởi hàng ngàn người tập hợp lại để chào đón vị chính khách yêu mến của họ - nghị sĩ Jair Bolsonaro, ứng cử viên tiềm năng tranh ghế Tổng thống Brazil nhiệm kỳ tới. Sảnh đến sân bay quốc tế ở thành phố này chật cứng người. Fernando Vieira, một người ủng hộ Bolsonaro nhận định chắc nịch: “Ông ấy là niềm hy vọng của Brazil! Một ánh sáng cuối đường hầm!”.

Chuyến bay mang số hiệu 2020 vừa hạ cánh, Bolsonaro rời khỏi máy bay và tiến vào khu sảnh chờ trước tiếng hô vang của đám đông; họ xúm vào công kênh ông lướt trên biển người hâm mộ. Họ đặt ông vào một chiếc xe trang trí cờ hoa sặc sỡ màu sắc và khởi hành chuyến du thuyết kéo dài một tiếng đồng hồ xuyên thành phố. Đến khu vực diễn thuyết, tiếng người dẫn chương trình vang lên: “The Myth đã đến! The Myth đã có mặt ở Roraima!”.

“The Myth” (Thần) là biệt danh người ủng hộ đặt cho ông Bolsonaro để xứng với phong cách chính trị “gây sốc” và những điều ông tuyên bố chưa từng được chính khách nào thể hiện ở Brazil.

Sự xuất hiện của Bolsonaro, nghị sĩ 63 tuổi đến từ bang Rio de Janeiro, đang làm nóng thêm bầu không khí chính trị vốn đã sôi sục từ nhiều tháng qua của Brazil. Quan điểm, tư tưởng chính trị có vẻ cực đoan, gây thù ghét đang tạo cho Bolsonaro vỏ bọc của một chính khách mạnh mẽ, nhưng chắc chắn không phải ai cũng ưa thích.

Là một chính khách kỳ cựu, tham gia chính trị từ cách đây 30 năm, Bolsonaro làm nghị sĩ Brazil đã 7 nhiệm kỳ liên tiếp. Được hấp thu những tư tưởng, đào tạo từ thời nhà độc tài Augtusto Pinochet, Bolsonaro đã không ít lần lên tiếng kêu gọi khôi phục lại chế độ quân đội cai trị như từng có trước đây. Dĩ nhiên, tiếng nói của ông lạc lõng giữa thời đại hòa bình và dân chủ, hiện đại hóa của Brazil sau thời kỳ khổ ải đã qua.

Tuy nhiên, trong môi trường chính trị Brazil ngày nay, với việc cựu Tổng thống Lula Da Silva đang ngồi tù vì tội tham nhũng, cùng hàng loạt chính khách của tất cả các đảng phái, kẻ ngồi tù người phải từ chức, quan điểm của Bolsonaro bỗng dưng gây chú ý như một “giải pháp thay thế” hay vì lý do gì khác chưa giải thích được.

Ông Jair Bolsonaro.

Trong tham vọng hòa mình theo trào lưu thiên hữu của Nam Mỹ, Bolsonaro tự hóa trang mình thành một “phiên bản Nam Mỹ” của Tổng thống Mỹ Trump: ủng hộ quyền sử dụng súng, chống các định chế truyền thống. Bolsonaro lớn tiếng công kích những thành phần mà ông gọi là “bọn người xấu”, những kẻ thất bại, tham nhũng và lừa đảo.

Ông cáo buộc những người phê phán mình là “buôn tin giả”, thề sẽ hành động cứng rắn với bọn tội phạm và không quên công kích Trung Quốc. Trong một lần vận động cử tri ở thành phố Boa Vista, Bolsonaro tuyên bố dõng dạc: “Chúng ta làm ăn với người Trung Quốc chứ không giao lãnh thổ!”.

Những phát biểu của ông có phần giống với Tổng thống Mỹ Trump. Chẳng hạn, ở Brazil, Bolsonaro được gọi bằng thuật ngữ “người ghét phụ nữ” do những lời phát ngôn công kích phụ nữ không tiếc lời. Bên cạnh đó, Bolsonaro còn bị nhiều điều tiếng do thái độ và những phát ngôn chống lại người da màu và người đồng tính, công kích người nước ngoài lai vãng Brazil và thậm chí miệt thị các cộng đồng người da đỏ bản xứ.

Bolsonaro đặc biệt “dị ứng” với những người nước ngoài hay tham gia vào chuyện nội bộ của nước sở tại. Về điểm này, ông có vẻ tương đồng với Thủ tướng Hungary Viktor Orban, người vừa tái đắc cử nhiệm kỳ thứ ba liên tiếp với quan điểm chống người nhập cư, bài xích người nước ngoài can thiệp chuyện nội bộ của nước ông.

Cũng như Orban, Bolsonaro xem các tổ chức phi chính phủ nước ngoài (NGO) như Quỹ Bảo tồn thiên nhiên Thế giới (WWF) là những kẻ chuyên đi “xục xạo xó nhà” của Brazil và ông tuyên bố những chuyện như thế này phải chấm dứt nếu ông làm Tổng thống Brazil.

Những lời nhận xét hừng hực của Bolsonaro một thời bị xem là lời kêu gào của những kẻ cực đoan không phù hợp với bối cảnh xã hội Brazil đương thời. Nhưng trong bối cảnh trào lưu chính trị cực hữu và dân túy đang lên cao, đặc biệt là ở châu Âu và đang muốn lan sang Nam Mỹ, những chính khách theo khuynh hướng dân tộc cực hữu như Bolsonaro có lý do để mơ đến ngày chiến thắng.

Chả thế mà Đại sứ Anh tại Brazil đã nhanh chóng “bắt nhịp” với tình hình mới, nhìn nhận khả năng chiến thắng của Bolsonaro một cách nghiêm túc, cho nên đã có một cuộc gặp gỡ trò chuyện mà ông gọi là “cuộc gặp thú vị” với Bolsonaro. Brian Winter, Tổng biên tập tạp chí Americas Quarterly, nhận xét một cách khá chắc chắn: “Tôi nghĩ rất có thể ông ấy sẽ chiến thắng”.

Trước khí thế hừng hực của Bolsonaro, giới chính trị thiên tả ở Brazil nói gì? Hàng triệu người thiên tả ở Brazil có lẽ chắc chắn không thể chấp nhận “sống chung” với một lãnh đạo hữu khuynh, cực đoan và “gây sốc” như Bolsonaro. Đó là một viễn cảnh thật kinh khủng. Guilherme Boulos, một ứng cử viên tiềm năng của đảng thiên tả Tự do Xã hội chủ nghĩa (SLP) tuyên bố ngăn chặn Bolsonaro bước lên ghế Tổng thống Brazil là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất hiện nay của lực lượng cánh tả Brazil.

Boulos thể hiện quyết tâm sẽ làm hết sức mình để “chiến đấu” với Bolsonaro. Có một cách để Boulos làm được nhiệm vụ khó khăn này, đó là hệ thống bầu cử Brazil. Luật bầu cử quy định một ứng cử viên chỉ giành chiến thắng nếu đạt trên 50% phiếu ngay từ vòng 1, nếu không sẽ phải bước vào vòng 2 cùng với người xếp sau gần nhất.

Tình hình cử tri hiện tại cho thấy Bolsonaro tuy dẫn đầu các ứng cử viên tiềm năng, nhưng cũng chỉ đạt tỉ lệ dưới 40% ủng hộ, chưa thể nói lên điều gì. Một khi bước vào vòng 2 cuộc bầu cử, nếu toàn bộ lực lượng cánh tả hợp sức lại, khi đó chưa chắc Bolsonaro đứng vững.