Châu Phi vật vã với chất gây nghiện
Thời gian gần đây, nhân viên NDLEA đã tịch thu được hơn 2 tấn sirô Biolin. Họ cũng thu giữ nhiều vũ khí như dao, gươm và cả dây xích dùng để tấn công lực lượng chấp pháp. Chính quyền Kano ước tính có khoảng 3 triệu chai sirô ho chứa codeine được con nghiện sử dụng tại 2 bang Kano và Jigawa.
Loạn sirô ho chứa codeine
Cô gái 14 tuổi sống ở Lagos tên là Junaid Hassan bị nghiện loại sirô ho chứa codeine và cha mẹ rất tuyệt vọng mà không biết cách nào giúp con cai nghiện. Một thanh niên thường xuyên uống sirô ho với bạn bè suốt nhiều tháng mà không thể nào dứt ra được. Đau buồn và trầm cảm là một số lý do đẩy giới trẻ Nigeria đến với sirô ho chứa codeine có vị như dâu tây. Sirô ho được bán trong các hộp đêm và ngay trên đường phố Lagos. Những con nghiện trẻ tuổi uống thẳng từ chai sirô hay pha trộn với nước ngọt.
 |
| Số chai sirô Biolin bị NDLEA tịch thu. |
Ông Hussan, tức Baba Ibeji, làm việc cho Bioraj Pharmaceuticals – Công ty dược phẩm Nigeria được cấp phép sản xuất sirô ho chứa codeine có tên gọi thương mại là “Biolin”. Công ty là nhà cung cấp chính cho khu vực miền Bắc Nigeria.
Hussan là một trong số nhiều nhân viên công ty dược phẩm bị giới báo chí bí mật ghi hình tham gia những thương vụ sirô ho bất hợp pháp trong vài tháng qua. Uống hay sản xuất sirô ho không bị coi là bất hợp pháp nhưng việc bán loại thuốc gây nghiện này cho những người không có chỉ định của bác sĩ hay những đối tượng không có giấy phép kinh doanh dược phẩm là chống lại luật pháp Nigeria.
Hussan cùng với một số nhân viên khác mua bán sirô ho bất hợp pháp rất kín đáo nhằm tránh sự phát hiện của chính quyền. Đó là lý do tại sao sirô ho lại xuất hiện tràn ngập trên thị trường đen. Khi nhìn thấy em trai bỗng nhiên bị nghiện thuốc sirô ho, Ruona Meyer đã âm thầm điều tra những gã đàn ông bán thuốc chứa codeine (dạng opioid gây nghiện) trên đường phố thủ đô Lagos của Nigeria.
Cuộc điều tra dẫn dắt Ruona Meyer thâm nhập sâu vào thế giới ngầm tội phạm nước này, phát hiện một trận dịch nghiện ngập đang hủy hoại giới trẻ đất nước Tây Phi. Emzor Pharmaceuticals là công ty dược phẩm khác sản xuất sirô ho có tên gọi Emzolyn. Chukwunonye Madubuike, giám đốc điều hành phát triển kinh doanh của công ty, là một trong số nhiều đối tượng bán bất hợp pháp sirô ho ra thị trường đen.
 |
| Tình trạng giới trẻ Nigeria nghiện sirô ho chứa codeine rất đáng báo động vì nguy hại cho người nghiện và xã hội. |
Sau khi vụ việc bị phát hiện, ban lãnh đạo Công ty Emzolyn nhận trách nhiệm và cam kết xem xét lại chính sách phân phối sản phẩm. Codeine, cũng giống như opioid, có hiệu quả giảm đau nhưng cũng có thể đem lại cảm giác hưng phấn cao nếu tiêu thụ với lượng lớn. Cũng giống như heroin, sirô ho chứa codeine gây tác hại lâu dài cho cơ thể và trí não người dùng.
Tại Trung tâm Cai nghiện Dorayi ở thành phố Kano (thủ phủ bang Kano miền Bắc Nigeria), một người đàn ông bị mất trí vì nghiện sirô ho chứa codeine. Anh ta bị xích vào một gốc cây, la hét và quẫy đập tay chân không ngừng. Sani Usaini, nhân viên Trung tâm cho biết người đàn ông này mới được đưa vào đây để cai nghiện.
Việc lạm dụng sirô ho chứa codeine không chỉ làm tổn thương cho thận và gây co giật mà còn dẫn đến một số triệu chứng bệnh tâm thần như là ảo giác, hoang tưởng và thậm chí bệnh tâm thần phân liệt. Nhiều bệnh nhân trong trung tâm cai nghiện trở nên bạo lực đến mức nhân viên buộc phải xích họ lại trên sàn. Usaini giải thích về tình trạng một bệnh nhân: “Anh ta không thể nằm trên giường vì luôn quậy phá dữ dội và tự làm đau mình”.
Ở bang Kano, Cục Quản lý thuốc Quốc gia Nigeria (NDLEA) thường xuyên tiến hành những chiến dịch bắt giữ và tiêu hủy sirô ho chứa codeine được bán trái phép trên đường phố. Thời gian gần đây, nhân viên NDLEA đã tịch thu được hơn 2 tấn sirô Biolin. Họ cũng thu giữ nhiều vũ khí như dao, gươm và cả dây xích dùng để tấn công lực lượng chấp pháp. Chính quyền Kano ước tính có khoảng 3 triệu chai sirô ho chứa codeine được con nghiện sử dụng tại 2 bang Kano và Jigawa.
Hamza Umar, lãnh đạo NDLEA ở Kano, thú thật: “Chúng tôi thậm chí không thể bắt giữ đến 10% số lượng siro ho gây nghiện bán trái phép trên thị trường đen. Sirô được bán cho học sinh, người giàu lẫn dân nghèo, người có học thức lẫn người mù chữ, người ăn xin lẫn trẻ con”. Sirô ho chứa codeine không chỉ là vấn nạn ở Nigeria mà còn ở khắp các nước khác của châu Phi như Ghana, Niger và Chad.
Trở lại Trung tâm cai nghiện Dorayi, Usaini cho biết trước kia Trung tâm tiếp nhận khoảng 2 hay 3 trường hợp mỗi tuần nhưng hiện nay con số người nghiện được chuyển đến đã tăng đến 7, 8 hay thậm chí 10 người trong chỉ 1 tuần. Đến cả trẻ con cũng được đưa đến. Đó là do hậu quả đáng lo ngại từ codeine”. Trong một căn phòng không có cửa sổ, một cô gái 16 tuổi đang cai nghiện. Cô gái muốn gửi thông điệp đến giới trẻ Nigeria: “Tôi khuyên họ nên vào trung tâm để cai nghiện. Nếu không, họ sẽ tự hủy hoại cuộc đời mình”.
Tramadol hoành hành khắp Tây Phi
Hoạt động sản xuất thuốc ho dạng sirô chứa codeine bị cấm ở Nigeria. Song, codeine không chỉ là loại chất gây nghiện duy nhất hoành hành khắp khu vực Tây Phi mà còn có loại thuốc giảm đau khác gọi là Tramadol. Ở Maiduguri, hàng ngàn người nghiện Tramadol – đó là những chiến binh canh gác bảo vệ thành phố thuộc bang Borno miền Bắc Nigeria trước mối đe dọa của nhóm phiến quân Hồi giáo Boko Haram.
 |
| Giới chức NDLEA bắt giữ được một lượng khổng lồ Tramadol cất giấu trong một container ở Lagos. |
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tramadol ít có khả năng gây nghiện như morphine song nạn dịch nghiện thuốc bùng phát khắp Tây Phi đã chứng minh điều ngược lại. Marcus Ayuba – lãnh đạo NDLEA ở bang Borno – đánh giá 1 trong 3 thanh niên nước này nghiện Tramadol và đó là hậu quả của một thập niên chiến tranh. Mustafa Kolo, 23 tuổi, bắt đầu sử dụng Tramadol từ năm 2007, tức trước khi xung đột bạo lực nổ ra ở Nigeria.
Kolo là thành viên sáng lập lực lượng quân tự vệ thành phố Maiduguri chống nhóm phiến quân Boko Haram. Đầu tiên, Kolo dùng Tramadol để giúp đầu óc tỉnh táo trong khi làm việc đồng thời xoa dịu những cơn đau thể xác do lao lực. Nhưng bây giờ Kolo đã trở thành con nghiện Tramadol. Kolo thú nhận: “Tramadol giúp tôi chiến đấu chống lại Boko Haram. Thuốc đem lại cho tôi sức mạnh và sự dẻo dai”. Nhưng, phiến quân cũng sử dụng Tramadol.
 |
| Nhân viên Cục Quản lý Thuốc Quốc gia Nigeria (NDLEA) trong cuộc chiến dai dẳng chống Tramadol. |
Một cựu phiến quân đang bị quân đội Nigeria giam giữ sau khi chạy trốn khỏi nhóm Boko Haram hồi tháng 1-2018 tiết lộ hắn sống 4 năm ở khu trại trong rừng và nơi đó luôn thiếu thốn thực phẩm cũng như nước uống song lại có đủ Tramadol. Hắn kể: “Trước khi bắt đầu chiến dịch tấn công khủng bố, chiến binh phải dùng Tramadol để tiêu diệt nỗi sợ hãi và có đủ can đảm để… giết người”.
Tramadol được pha trộn với các thành phần khác như là caffeine sẽ có hiệu quả gây ảo giác như amphetamine, triệt tiêu mọi cảm giác sợ hãi và mệt mỏi đồng thời kích động bạo lực rất mạnh. Đó là lý do bọn khủng bố thường sử dụng Tramadol trước khi gây ra những cuộc thảm sát. Cựu phiến quân tin rằng mọi thành viên cũng như thủ lĩnh Boko Haram đều nghiện nặng Tramadol bởi vì nó dễ dàng biến con người thành thú dữ. Đó là lý do khiến Ayuba tin rằng Tramadol làm cho xung đột trở nên đẫm máu và tàn bạo hơn.
Ngay đến những phụ nữ trốn thoát khỏi nanh vuốt của Boko Haram cũng nghiện Tramadol. Một cô gái 16 tuổi cho biết phiến quân ép các cô gái trẻ uống thuốc Tramadol mỗi khi họ la khóc. Tại thành phố cảng Lagos của Nigeria, giới chức NDLEA bắt giữ được một lượng khổng lồ Tramadol cất giấu trong một container. Tramadol được ngụy trang kín đáo dưới hiệu thuốc giảm đau có tên gọi là Super RolmeX. Đây là loại thuốc do Ấn Độ sản xuất riêng để xuất khẩu bởi vì nó có liều lượng 225mg, tức gấp đôi liều hợp pháp ở đa số các nước trên thế giới.
Theo giới chức của WHO, Tramadol buôn lậu vào châu Phi từ Nam Á bởi các nhóm tội phạm có tổ chức. Từ năm 2013, lượng Tramadol bị bắt giữ tại vùng Hạ Sahara châu Phi tăng từ 300kg hàng năm đến hơn 3 tấn. Ở nước Anh, Tramadol bị coi là kẻ giết người đáng sợ ngang heroin và cocaine.
Theo thống kê của ngành Y tế nước này, năm 2014, Tramadol đã giết chết khoảng 240 người trong khi có 247 người tử vong do cocaine và 952 người bởi heroin. Còn tại Ai Cập, Tramadol được coi là nguyên nhân cho việc tăng đáng kể số người nhập viện của các bệnh viện tâm thần trên đất nước này. Theo thống kê năm 2014, 70% người nghiện nhập viện tại bệnh viện lớn nhất thủ đô Cairo (Ai Cập) được cho là liên quan đến Tramadol. Nhưng, Ai Cập chắc chắn không phải là quốc gia duy nhất trên lục địa châu Phi đối đầu với nạn dịch nghiện Tramadol. Tháng 9-2014, quốc gia Tây Phi Benin cũng bắt giữ một lô hàng 160 tấn thuốc Tramadol.
 |
| Một trận dịch nghiện ngập đang hủy hoại giới trẻ đất nước Tây Phi. |
Chuyên gia WHO cho biết Tramadol được sử dụng lan tràn ở Nigeria bởi vì nó có giá khá rẻ - khoảng 0,05 USD cho liều 200mg (trong khi ở Mỹ có giá đến 2,50 USD) và thứ hai là thuốc giúp tăng cường sức lực cho người lao động. Trên khắp châu Phi, rất nhiều người chỉ biết dựa vào lao động chân tay để kiếm tiền. Marcus Ayuba cũng tin rằng tôn giáo đóng một vai trò trong nạn dịch nghiện Tramadol.
Trong tuyệt đại đa số cộng đồng Hồi giáo ở khu vực Đông Bắc Nigeria, rượu bị cấm sử dụng nhưng các loại thuốc giảm đau gây nghiện như Tramadol không cấm kỵ. Gilles Forte, quan chức chịu trách nhiệm quản lý Tramadol của WHO, cho biết Tramadol là một trong vài loại thuốc giảm đau được phép sử dụng rộng rãi trong điều trị cắt cơn đau cho bệnh nhân ung thư nhưng “nếu được quản lý chặt chẽ thì thuốc khó có thể lưu hành từ quốc gia này sang quốc gia khác”.
