Mất kiểm soát vũ khí tầm trung đe dọa thế giới

• INF đổ vỡ, Nga kêu gọi viết thỏa thuận mới tránh chạy đua vũ trang
• Mỹ "chối bay" cáo buộc vi phạm INF của Nga
• Nga hối thúc Mỹ phá hủy bệ phóng Tomahawk ở châu Âu để cứu vãn INF

Phá vỡ hệ thống kiểm soát vũ khí

Ngày 21-10-2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump cáo buộc Nga vi phạm hiệp ước khi chế tạo tên lửa “Novator 9M729” và bóng gió về khả năng Mỹ rút khỏi INF. Đến ngày 4-12, Mỹ đặt thời hạn cho Nga trong vòng 60 ngày phải hủy bỏ các loại tên lửa mà nước này cho là vi phạm INF hoặc Washington sẽ bắt đầu tiến trình chính thức rút khỏi INF trong vòng 6 tháng. Đến ngày 2-2-2019, Mỹ tuyên bố tạm ngừng thực hiện INF.

Ngay sau tuyên bố của phía Mỹ, nhiều nguyên thủ và các chuyên gia nhận định, chạy đua vũ trang sẽ diễn ra nhưng không bắt đầu ngay, mà có thể phải sau nhiều năm nữa, sau khi các hệ thống vũ khí mới ra đời. Chuyên gia quân sự Mikhail Khodarenok cho rằng số phận của INF đã được định đoạt. Tổng Giám đốc Hội đồng Các vấn đề quốc tế của Nga, Andrei Kortunov cho rằng, sau INF, Hiệp ước Về vũ khí tiến công chiến lược (START-3) cũng có thể đối mặt với nguy cơ bị phá vỡ.

Theo ông, đã xuất hiện các nguy cơ đe dọa toàn bộ hệ thống kiểm soát vũ khí hạt nhân không chỉ ở cấp độ song phương mà cả đa phương. Ông nhấn mạnh, nhiều hiệp ước về kiểm soát vũ khí khác cũng có thể lọt vào vùng nguy cơ cao và các nguy cơ đe dọa quân sự sẽ gia tăng nếu Mỹ bố trí hệ thống tên lửa trên lãnh thổ các nước đồng minh.

Nga tố cáo Mỹ xây dựng nhiều hệ thống tên lửa vi phạm INF. Ảnh: Focus Washington.

Một chuyên gia khác, ông Andrei Bustriskyi lại cho rằng tình hình chính trị nội bộ chia rẽ của nước Mỹ là lý do khiến Tổng thống Trump đưa ra tuyên bố cứng rắn rút khỏi INF. Các nước châu Âu vẫn hy vọng Nga và Mỹ cùng thỏa hiệp về INF do NATO không muốn triển khai các dự án cơ sở hạ tầng quân sự lớn để đối phó với Nga.

Về phần mình, Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng Duma quốc gia (Hạ viện) Nga Vladimir Shamanov nêu rõ, bằng việc rút khỏi INF với cái cớ Nga không tuân thủ hiệp ước này, Mỹ đã thể hiện ý đồ triển khai vũ khí trên không gian vũ trụ, quân sự hóa vũ trụ, có thể trong 2-3 năm tới.

Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hội đồng liên bang (Thượng viện) Nga Constantin Cosachev nhận định, tuyên bố của Tổng thống Donald Trump về ý định phát triển các phương án quân sự đối phó với cái mà Washington gọi là vi phạm INF của Nga cho thấy lý do thực sự của Washington trong quyết định này.

Sẽ có INF mới?

Trên thực tế, ngày 11-2, Bộ Ngoại giao Nga khẳng định Mỹ chưa đưa ra được bất cứ bằng chứng nào cho thấy Moscow vi phạm. Thông cáo báo chí đăng tải trên trang web Bộ Ngoại giao Nga nhấn mạnh, Mỹ chỉ đưa ra những cáo buộc Nga phát triển tên lửa 9M729 vi phạm INF dựa trên những thông tin tình báo không rõ ràng.

Theo thông cáo, Washington đã không xác định tầm xa chính xác của loại tên lửa này. Do đó, Bộ Ngoại giao Nga khẳng định Mỹ chưa hề đưa ra được bằng chứng nào cho thấy Nga vi phạm INF. Mà đó chỉ là cái cớ Mỹ muốn phát triển các hệ thống vũ khí mới để đạt được ưu thế quân sự tuyệt đối trước mọi đối thủ. Tuy nhiên, cho rằng những vũ khí này vi phạm INF, vì vậy Washington cần bao biện rằng việc phát triển vũ khí mới chỉ là biện pháp đáp trả vi phạm của Nga.

Có thể thấy rõ ý đồ của Mỹ khi rút khỏi INF. Đây còn là một phần trong chiến lược quốc gia của Mỹ về từ bỏ các cam kết pháp lý quốc tế trong các lĩnh vực khác nhau. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nhấn mạnh: "Trên thực tế đây chỉ là một phần trong chiến lược chung của Mỹ nhằm phá vỡ và rút khỏi một loạt thỏa thuận quốc tế. Vì vậy, đây không phải là vấn đề lỗi của Nga đối với việc vi phạm hiệp ước này. Đây cũng không phải là vấn đề Trung Quốc hay các nhân tố an ninh quốc tế khác. Đây thực chất là chiến lược của Mỹ về từ bỏ các cam kết quốc tế trong các lĩnh vực khác nhau".

Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng đã khẳng định, nước này quyết định ngừng tuân thủ INF, nhằm đáp trả quyết định tương tự từ phía Mỹ. Phát biểu tại cuộc họp được truyền hình với các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng nước này, Tổng thống Putin cho biết: "Đối tác Mỹ đã tuyên bố ngừng tuân thủ INF và chúng ta cũng ngừng tuân thủ như vậy".

Nhà lãnh đạo Nga cho biết nước này sẽ bắt tay vào việc chế tạo tên lửa mới, trong đó có tên lửa siêu thanh, đồng thời chỉ đạo Bộ trưởng Quốc phòng và Ngoại trưởng Nga không đối thoại với Mỹ về vấn đề giải trừ vũ khí.

Trong một động thái mới nhất, ngày 13-2, Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng Duma quốc gia, ông Vladimir Shamanov tuyên bố Moscow sẵn sàng ký INF theo những điều kiện mới. Trả lời câu hỏi của phóng viên liệu có khả năng Nga sẽ ký INF theo những điều kiện mới, ông Shamanov nhấn mạnh “Nga sẵn sàng làm việc đó”. Tuy nhiên, trong tình hình hiện nay, Nga buộc phải bảo vệ chủ quyền của mình.

Theo ông Shamanov, loại vũ khí mới của Nga là biện pháp đáp trả các hành động của phương Tây. Loại vũ khí mới mà ông Shamanov đề cập là tàu ngầm không người lái được Nga chế tạo mang tên "Poseidon" mà Tổng thống Vladimir Putin đã nhắc đến trong Thông điệp Liên bang đọc ngày 1-3-2018. Tàu Poseidon có khả năng di chuyển ở độ sâu lớn và phạm vi liên lục địa, với tốc độ gấp nhiều lần tốc độ của tàu ngầm, ngư lôi hiện đại nhất và cho phép đánh nhiều mục tiêu bao gồm nhóm tàu sân bay, công trình quân sự ven biển và cơ sở hạ tầng.

Mỹ cáo buộc một số loại tên lửa vi phạm INF. Ảnh: France 24.

Kỷ nguyên mới và thế giới "hậu" INF

Câu hỏi đặt ra là việc Mỹ rút khỏi INF có khiến Nga và Mỹ xảy ra Chiến tranh Lạnh? Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov khẳng định với báo chí trong cuộc gặp mới đây rằng sẽ không báo hiệu khởi đầu một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Hãng thông tấn RIA dẫn lời ông Lavrov cho rằng quyết định của Washington rời khỏi hiệp định ký kết năm 1987 đánh dấu "một kỷ nguyên mới đã bắt đầu". Tuy nhiên, ông cho rằng đây không phải là sự phát triển của một cuộc Chiến tranh Lạnh.

Cho dù phía Nga khẳng định như vậy nhưng dường như Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) có vẻ "không yên tâm" khi tuyên bố sẵn sàng cho "một thế giới không có INF". Ngày 12-2, Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg tuyên bố đang lên kế hoạch chuẩn bị cho "một thế giới không có INF". Những lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang mới ở châu Âu đang gia tăng.

Trong phát biểu mới nhất tại trụ sở NATO ở thủ đô Brussels (Bỉ), ông Stoltenberg tuyên bố NATO sẽ đáp trả mọi cuộc tấn công, song khẳng định sẽ không bố trí thêm các đầu đạn hạt nhân mới ở châu Âu. Ông nhấn mạnh liên minh quân sự này sẽ tăng cường năng lực phòng thủ nhằm chuẩn bị thích nghi với "một thế giới không có INF và các tên lửa ngày càng nhiều của Nga".

Ngày 13-2, ông Jens Stoltenbergcho biết sẽ hội đàm với Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov như một phần trong nỗ lực nhằm cứu vãn INF đang trên đà sụp đổ hoàn toàn. Theo đó, ông Stoltenberg và Ngoại trưởng Lavrov sẽ gặp nhau tại Hội nghị An ninh Munich, bắt đầu từ ngày 15-2, trong bối cảnh NATO đang cố gắng thuyết phục Nga từ bỏ một hệ thống tên lửa mới và quay lại thực thi đầy đủ INF. Ông Stoltenbergcho rằng điều quan trọng là phải đối thoại với Nga, đặc biệt khi phương Tây đang phải đối mặt với nhiều vấn đề khó khăn như hiện nay.

Cũng liên quan tới tương lai của INF, các nước thành viên NATO đang ráo riết thảo luận về những biện pháp có thể thực hiện nhằm tăng cường khả năng phòng thủ trước nguy cơ chạy đua vũ trang mới. Tổng Thư ký Stoltenberg cho rằng NATO cần chuẩn bị cho “một tương lai không có INF nhưng lại có thêm tên lửa”.

Mặc dù ông Stoltenberg khẳng định NATO không có ý định triển khai vũ khí hạt nhân trên mặt đất ở châu Âu nhưng theo Bộ trưởng Quốc phòng Đức Ursula von der Leyen, “một loạt biện pháp” đang được xem xét, kể cả những diễn biến bất ngờ không chỉ liên quan đến quân sự mà còn cả kinh tế và chính trị. Đặc biệt trong bối cảnh Ngoại trưởng Mike Pompeo tiếp tục khẳng định lập trường cứng rắn của Nhà Trắng về số phận của INF.

Câu hỏi đặt ra tiếp theo là Nga có vi phạm INF như Mỹ cáo buộc hay chính Mỹ đang vi phạm INF? Phía Nga đề nghị Mỹ phá hủy các loại vũ khí vi phạm INF. Đó là các bệ phóng tên lửa MK-41, các tên lửa mục tiêu tương tự như tên lửa đạn đạo tầm trung và tầm ngắn và máy bay không người lái (UAV) đa năng có khả năng bắn trúng mục tiêu mặt đất.

Đài Sputnik giải thích lý do tại sao cả ba hệ thống này lại nguy hiểm đối với Nga và cách chống lại chúng cũng như chú ý đến việc Mỹ khó có thể đồng ý với yêu cầu này của Nga. Bệ phóng thẳng đứng trên hạm MK-41 được sử dụng để phóng tên lửa phòng không, tên lửa chống hạm và tên lửa hành trình Tomahawk. Nó gần giống với ống phóng đa năng 3S14 của Nga dành cho tên lửa hành trình chống hạm loại Kalibr, Onyx (Yakhont), BrahMos và tên lửa siêu vượt âm Zircon.

Tuy nhiên, Nga không có phiên bản 3S14 bố trí trên mặt đất, trong khi đó Mỹ đã triển khai MK-41 trên đất liền ở Romania và sắp hoàn thành việc xây dựng một cơ sở tương tự ở Ba Lan. Lầu Năm Góc khẳng định rằng các bệ phóng ở Đông Âu được trang bị tên lửa phòng không tiêu chuẩn và chỉ dành cho mục đích phòng thủ tên lửa. Tuy nhiên, trên thực tế, không có gì ngăn cản họ đưa tên lửa hành trình Tomahawk vào các bệ phóng này.

Bằng cách này, Mỹ đã có thể thay thế phiên bản mặt đất của tên lửa hành trình BGM-109G Gryphon đã được xử lý sau khi ký kết INF. Tên lửa hành trình Tomahawk với tầm bắn 2.600 km có khả năng tấn công các mục tiêu ở khu vực châu Âu của Nga từ lãnh thổ Ba Lan và Romania.

Chuyên gia quân sự Nga Viktor Murakhovsky, Tổng Biên tập tạp chí Kho vũ khí của Tổ quốc, nói: “Moscow, St.Petersburg, một số trung tâm công nghiệp lớn, những sở chỉ huy và cả cơ quan chính phủ đều trong tầm bắn của các tên lửa Mỹ”. Số lượng bệ phóng MK-41 trên mặt đất có thể nhanh chóng gia tăng. Trong trường hợp xảy ra xung đột vũ trang, các tên lửa Tomahawk trên đất liền sẽ được sử dụng cùng với các tên lửa hành trình trên biển, không quân chiến thuật và chiến lược.

Rất có thể sẽ có một cuộc chạy đua vũ trang mới hậu INF. Ảnh: UrduPoint.com.

Theo Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng Nga, loại vũ khí thứ hai của Mỹ vi phạm INF là những loại tên lửa dùng làm mục tiêu như Hera, MRT, Aries, LV-2, Storm, Storm-2. Các loại tên lửa này có đặc điểm tương tự như tên lửa đạn đạo tầm trung và tầm ngắn. Hầu hết chúng được lắp ráp trên cơ sở các tầng của tên lửa Minuteman II liên lục địa đã bị loại bỏ hồi năm 1992.

Trong cuộc trả lời phỏng vấn Đài Sputnik, Viktor Murakhovsky nhận xét: “Từ lâu Mỹ đã sử dụng Hệ thống phòng thủ tên lửa tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) trên mặt đất và Hệ thống chiến đấu Aegis được triển khai trên các tàu chiến của Mỹ cũng như của Anh, Nhật Bản và Na Uy để bắn rơi tên lửa mục tiêu”. Không gì có thể ngăn cản họ cài đặt đầu đạn hạt nhân trên tên lửa mục tiêu thay cho đầu đạn đo từ xa các thông số của lực lượng phòng thủ tên lửa.

Trong INF, thuật ngữ “tên lửa hành trình” chỉ rõ loại tên lửa này là “phương tiện vận chuyển vũ khí không người lái được trang bị hệ thống động lực, mà chuyến bay của nó trên hầu hết quỹ đạo được bảo đảm bằng cách sử dụng lực nâng khí động lực học”. Định nghĩa này hoàn toàn phù hợp với UAV của Mỹ MQ-1 Predator với tầm bắn 1.200 km và MQ-9 Reaper với tầm bắn 1.800 km. Các UAV tấn công này có thể mang một loạt phương tiện hủy diệt từ trên không có điều khiển và không có điều kiện, được bố trí trên các sân bay.

Nhìn vào sự phân tích trên để thấy, kỷ nguyên mới của kiểm soát vũ khí đang xuất hiện. Sự nổi lên của các cường quốc mới như Trung Quốc đã cho thấy, các hiệp ước đã trở nên lỗi thời. Cần có các hiệp ước mới giúp thế giới ổn định chiến lược trong môi trường mới của “cuộc chiến tranh hỗn hợp”.

Thế giới sắp được nhìn thấy hậu quả nghiêm trọng khác của việc Mỹ rút khỏi INF là lật đổ quân cờ domino, dẫn đến các cuộc chạy đua vũ trang toàn cầu. Mặc dù INF đã được Mỹ và Liên Xô ký kết nhưng với tư cách là hiệp ước quốc tế nên cũng có sức ràng buộc vô hình đối với các bên khác. Giờ đây, việc Mỹ dẫn đầu hủy bỏ hiệp ước đã tạo ra tiền lệ xấu, có thể khiến các nước khác "học" theo, an ninh thế giới sẽ đối mặt với nhiều mối đe dọa và thách thức hơn.