Xung quanh vụ một nhà báo bị sát hại dã man

Cái chết được báo trước

Theo Tổ chức Tự do báo chí Article 19, các thành viên gia đình Ruben Espinosa đã trình báo với nhà chức trách về sự mất tích của anh từ hôm 31-7  vừa qua, song cảnh sát đã hành động quá chậm chạp và Ruben được phát hiện bị sát hại vào ngày hôm sau. Article 19 tuyên bố: "Vụ sát hại Espinosa xảy ra do các cơ quan pháp luật chịu trách nhiệm bảo vệ nhà báo ở Mexico đã không có hành động cụ thể".

Tổ chức Tự do báo chí Article 19 khẳng định Ruben Espinosa đã từng gặp gỡ các thành viên của tổ chức này và trình bày về những mối đe dọa mà anh đang đối mặt tại bang Veracruz, nơi anh rời khỏi chỉ 2 tháng trước khi bị sát hại.

Chính quyền không tiết lộ danh tính của 4 phụ nữ bị giết chết cùng với Espinosa, trong khi giới truyền thông Mexico xác định 2 nạn nhân tên là Yesenia Quiroz Alfaro và Nadia Vera. Quiroz là sinh viên 18 tuổi, còn Vera (32 tuổi) là một nhà hoạt động nhân quyền và thành viên phong trào gọi là  YoSoy132.

Cũng giống như Espinosa, Vera phải rời khỏi bang Veracruz do tình hình an ninh nơi đây không bảo đảm, đồng thời tính mạng của cô cũng bị đe dọa. Hai nạn nhân còn lại được giới truyền thông Mexico cho biết đó là một nhà hoạt động xã hội người Colombia 29 tuổi và một người giúp việc nhà 40 tuổi.

Ruben Espinosa khi đang tác nghiệp.

Các dấu hiệu còn cho thấy 3 trong số 4 phụ nữ đã bị cưỡng bức trước khi bị giết chết. Mặc dù tại khu vực gần tòa nhà được lắp đặt 9 camera giám sát nhưng cảnh sát nói rằng họ không phát hiện được hình ảnh những kẻ tấn công trong đó.

Sinh năm 1983 tại Mexico Ciity, Ruben Espinosa đến sống ở bang Veracruz cách đây gần 1 thập niên. Veracruz là bang được đánh giá nguy hiểm nhất trong số những nơi nguy hiểm nhất thế giới đối với nhà báo. Espinosa đầu quân cho trang web tin tức El Golfo Info và thực hiện loạt phóng sự ảnh về chiến dịch tranh cử của Thống đốc Javier Duarte, người nắm giữ được chức vụ này vào năm 2010, bắt đầu nhiệm kỳ 6 năm với những vụ sát hại nhà báo tăng đột biến.

Trong thời gian Duarte làm thống đốc, có 11 nhà báo bị giết chết - trong đó 2 vụ án mạng xảy ra bên ngoài bang (Trong đó có Ruben Espinosa) và 3 trường hợp khác mất tích. Các phóng sự ảnh của Ruben Espinosa tập trung vào các phong trào xã hội và những cuộc biểu tình chống đối cũng như tin tức hằng ngày. Espinosa còn hợp tác với tờ Proceso - tạp chí tin tức điều tra của Mexico - và nhiều phương tiện truyền thông khác. Espinosa còn tham gia  cuộc biểu tình phản đối hành động trấn áp giới truyền thông của chính quyền Mexico.

Tại cuộc biểu tình năm 2012 chống đối Thống đốc Duarte đồng thời tưởng niệm Regina Martinez, phóng viên tờ Proceso bị sát hại tại Veracruz, giới chức bang nhắc nhở Espinosa: "Hãy ngưng chụp ảnh, nếu anh không muốn kết cục giống như Regina". Nhưng Ruben Espinosa không dừng lại.

Năm 2013, Espinosa cùng với nhiều nhà báo khác đưa tin về vụ biểu tình ngồi của giáo sư và sinh viên ở Veracruz đã bị lực lượng an ninh đánh đập dã man. Sau khi dụng cụ hành nghề bị tịch thu và dữ liệu chụp ảnh bị xóa sạch, Ruben Espinosa đã đưa đơn kiện chính quyền.

Tháng 2/2015, tờ Proceso cho đăng bức ảnh Thống đốc Duarte do Espinosa chụp lên trang bìa với dòng chữ: "Veracruz: Bang không có luật pháp".

Các nhà báo giương cao bức ảnh Ruben Espinosa trong cuộc biểu tình tại quảng trường Angel of Independence ở Mexico City.

Không chốn nương thân

Tháng 6/2015, Ruben Espinosa đến Mexico City do chịu quá nhiều sức ép lẫn sự đe dọa tính mạng ở Veracruz. Sau khi thực hiện loạt ảnh về những kẻ bịt mặt đánh đập dã man một nhóm sinh viên tại cuộc biểu tình chống chiến dịch tranh cử của Javier Duarte, Ruben Espinosa cho biết anh đã bị một nhóm người có vũ trang mang theo camera bám sát.

Và chỉ vài ngày trước khi Espinosa xuất hiện trên truyền hình công khai tố cáo các mối đe dọa mà anh đang phải đối mặt, Thống đốc Javier Duarte đề nghị các nhà báo nên "cư xử đàng hoàng" và nhấn mạnh "tôi nói vì lợi ích của chính các anh và gia đình các anh, nhưng cũng cho tôi và cả gia đình tôi, bởi vì nếu có chuyện gì xảy ra cho các anh thì tôi chính là người bị đóng đinh". Tên bang Veracruz, xuất phát từ tiếng Latinh "Vera Crux", có nghĩa là "chữ thập thật sự". Và chưa đầy một tháng sau đó Ruben Espinosa đã bị sát hại!

Marcela Turati, nữ phóng viên điều tra từng nhận được giải thưởng của Proceso, trong một bài báo số ra ngày 3/8 có đoạn: "Espinosa đã bị khủng bố và có biểu hiện bị stress hậu chấn thương" đồng thời mô tả nhà báo này là phóng viên ảnh trẻ tuổi tài năng nhưng lại bị chính quyền bang săn lùng ráo riết.

Mexico City từ lâu được xem là nơi an toàn cho các nhà báo và nhà hoạt động nhân quyền của Mexico muốn tìm kiếm nơi trú ẩn trước sự đàn áp từ giới chính khách cũng như tội phạm có tổ chức tại các vùng khác của nước này. Nhưng vụ sát hại Ruben Espinosa cùng với 4 nữ nạn nhân khác cho thấy Mexico City không còn là chốn dung thân cho họ nữa.

Thị trưởng Mexico City Miguel Angel Mancera lên án vụ giết người dã man này là "tàn bạo" và yêu cầu sự hỗ trợ của bang và liên bang để điều tra. Mới đây, kênh truyền hình kỹ thuật số AJ+ của Al Jazeera phát sóng phim tài liệu dài 10 phút "Tử thần ở Veracruz" trong đó mô tả hành động quân sự hóa lực lượng chấp pháp bang của Thống đốc Javier Duarte cũng như các mối đe dọa  mà giới nhà báo ở đây phải chịu đựng.

Andalusia Knoll, nhà báo Mỹ có nhiều năm sống và làm việc ở Mexico City, là người quay phim. Vào buổi tối hôm 30/7 trước khi Espinosa bị giết chết, Knoll có trao đổi một số tin nhắn với Ruben Espinosa. Hai nhà báo cùng mong muốn sẽ được gặp mặt nhau vào một ngày nào đó. Knoll cho biết, Espinosa cảm nhận được sự đoàn kết của báo giới khi anh tìm đến nơi này. Knoll là nhà báo tích cực điều tra về sự mất tích bí ẩn gây chấn động thế giới thời gian qua của 43 sinh viên bang Guerrero của Mexico.

Theo ghi nhận của Knoll, nạn nhân của những vụ giết người thường là các nhà báo làm phóng sự về tội phạm buôn lậu ma túy và các nhà hoạt động nhân quyền, đặc biệt là những người hoạt động ở tỉnh lẻ.

Thống đốc Javier Duarte.

Chương trình bảo vệ không hiệu quả

Theo số liệu của Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ), có hơn 50 nhà báo đã mất tích không dấu vết hay bị giết chết kể từ năm 2011 cho đến nay. CPJ là tổ chức phi lợi nhuận độc lập đặt trụ sở tại thành phố New York (Mỹ) hoạt động bảo vệ quyền tự do báo chí và quyền của nhà báo.

Hôm 3/8, tờ New York Times của Mỹ báo cáo: có 41 nhà báo bị sát hại kể từ năm 2010, trong khi Article 19 xác định con số đó là 88 trong năm nay. Nhìn chung, năm 2015 được đánh giá là năm đặc biệt đẫm máu cho báo giới Mexico.

Riêng kênh truyền hình quốc tế VICE News đưa tin: "2015 là năm đặc biệt chết chóc cho các nhà báo ở Mexico so với năm 2014", và Ruben Espinosa là "nhà báo Veracuz thứ 2 bị săn lùng và sát hại bên ngoài bang này trong năm 2015, và là nhà báo đầu tiên bị giết chết ở Mexico City".

Từ năm 2012, chính quyền Mexico phối hợp với Bộ Nội vụ nước này tạo lập một chương trình bảo vệ nhà báo và nhà hoạt động nhân quyền bị đe dọa tính mạng. Nhưng tình trạng bạo lực cứ tiếp diễn, tội ác không bị trừng phạt và mối nghi ngờ chính quyền câu kết với thế giới tội phạm đã khiến cho một số nhà báo miễn cưỡng khi được yêu cầu đề xuất những biện pháp bảo vệ. Đó là lý do mà Michael W. Chamberlin - chuyên gia về nhân quyền của Trung tâm Nhân quyền Friar Juan de Larios - có thể khẳng định Espinosa không yêu cầu sự hỗ trợ của chương trình bảo vệ ở cấp bang hay liên bang.

Michael Chamberlin lập luận: "Không chỉ do chương trình bảo vệ nhà báo hoạt động không hiệu quả, mà còn do mối lo sợ sự bảo vệ này càng mang thêm điều tệ hại đến cho những người bị đe dọa".

"Mức độ không trừng phạt tội ác quá cao, mức độ câu kết giữa chính quyền với tội phạm quá cao, nhất là ở cấp bang. Chính sự thật đó đã khiến cho các nhà báo không có quyền lựa chọn".

Chỉ trong tháng 7 qua, "chương trình bảo vệ" đã tiếp nhận 203 trường hợp, bao gồm 279 người yêu cầu sự hỗ trợ từ chính quyền và trong đó có 114 nhà báo - theo Espacio de Organizaciones de la Sociedad Civil, tổ chức bảo trợ thành lập 20 NGO (tổ chức phi chính phủ) hoạt động bảo vệ nhà báo và nhà hoạt động nhân quyền.