Phong trào Hồi giáo Uzbekistan - Một Al-Qaeda ở Trung Á

Phong trào Hồi giáo Uzbekistan (IMU) là một tổ chức vũ trang Hồi giáo cực đoan được thành lập vào năm 1998 bởi một cựu sĩ quan quân đội người Uzbek tên Juma Namangani và một giáo chủ Hồi giáo tên Tahiv Yuldashev.

Mục đích ban đầu của IMU là lật đổ chính quyền Uzbekistan của Tổng thống Islam Karimov để thành lập một nhà nước Hồi giáo được cai trị bởi luật Sharia hà khắc. Namangani có tên thật là Jumaboi Khogayev, từng là sĩ quan nhảy dù Uzbekistan tham chiến trên chiến trường Afghanistan vào thập niên 80 thế kỷ trước.

Năm 1989, khi Liên Xô rút quân khỏi Afghanistan, Namangani rời quân đội và quay về lại thành phố Namangani ở thung lũng Fergana của Uzbekistan và phối hợp với Giáo chủ Yuldashev thành lập một tổ chức Hồi giáo có tên gọi Adolat. Adolat có mục tiêu đấu tranh vũ trang đòi tự trị cho thung lũng Fergana và áp dụng luật Sharia tại đây.

Cho đây là một hành động gây chia rẽ đất nước nên đến năm 1994, Tổng thống Karimov sử dụng quân đội trấn áp Adolat và tái lập quyền kiểm soát của chính quyền tại thung lũng Fergana.

 Bị truy bắt, Namangani và Yuldashev bỏ trốn đến Tajikistan, nơi cuộc nội chiến đang diễn ra quyết liệt sau khi Emomali Rahmonov lên làm Tổng thống. Biết được Namangani có nhiều kinh nghiệm chiến đấu nên Siad Abdullah Nuri, người đứng đầu phe chống đối Tổng thống Rahmonov quyết định tuyển dụng và giao quyền điều hành tác chiến cho Namangani.

Tuy nhiên, đến năm 1997, khi Nuri và Tổng thống Rahmonov ký thỏa thuận đình chiến thì Namangani không còn được trọng dụng. Đứng trước nguy cơ bị bắt giữ bởi  chính quyền Tajikistan, Namangani và Yuldashev bỏ đến thành phố Peshawar của Pakistan để ẩn náu và sau đó đặt quan hệ với mạng lưới khủng bố quốc tế Al-Qaeda của Osama bin Laden, lúc đó đã thiết lập nhiều căn cứ huấn luyện tại đây.

Năm 1998, với sự hỗ trợ của tình báo Pakistan và cả Al-Qaeda, Namagani và Yuldashev bí mật quay về lại Uzbekistan để thành lập Phong trào Hồi giáo Uzbekistan (IMU). IMU có 3 nhiệm vụ là hỗ trợ chế độ Taliban ở Afghanistan chống lại các cuộc tấn công của Liên minh Phương Bắc do tướng Ahmad Shah Massood chỉ huy, lật đổ chính phủ của Tổng thống Karimov tại Uzbekistan và tấn công phá hoại vào quyền lợi của Mỹ tại khu vực Trung Á.

Sau khi tiến hành gây dựng lực lượng, IMU bắt đầu thực hiện hàng loạt các vụ tấn công, khủng bố không chỉ tại Uzbekistan mà cả tại nhiều quốc gia Trung Á khác. Vào tháng 8/1999, hàng loạt vụ khủng bố bằng chất nổ xảy ra liên tiếp tại thủ đô Tashkent của Uzbekistan. Tổng thống Karimov ra lệnh trấn áp thẳng tay không chỉ đối với IMU mà cả nhiều tổ chức Hồi giáo cực đoan khác. Để bảo toàn lực lượng, Namangani và Yuldashev ra lệnh cho các thành viên IMU rời Uzbekistan đến ẩn náu tại thung lũng Tavildara của Tajikistan.

Tahiv Yuldashev, thủ lĩnh tinh thần hiện đang chỉ huy các hoạt động khủng bố của phong trào hồi giáo Uzbekistan tại Trung Á.

Tại đây, sau khi củng cố lực lượng, Namangani quyết định tấn công thành phố Ohr, thủ phủ của tỉnh Batken, nơi có đông đảo người Uzbek định cư để thành lập một quốc gia tự trị. Bị quân đội Chính phủ Tajikistan tấn công ráo riết, Namangani và Yuldashev phải cầu cứu Bin Laden và được một trực thăng của Al-Qaeda đưa đến Afghanistan vào cuối năm 1999.

Tại Afghanistan, nhờ sự hậu thuẫn của Al-Qaeda và Taliban, IMU thiết lập nhiều căn cứ tại tỉnh Taloqan, tuyển mộ thành viên mới, tổ chức buôn lậu ma túy để có tiền mua sắm nhiều vũ khí hiện đại như súng bắn tỉa, tên lửa vác vai và kính đeo mắt sử dụng tia hồng ngoại có thể nhìn rõ trong đêm tối. Ngoài ra, IMU còn được Al-Qaeda cung cấp 2 trực thăng chuyển quân.

Khi lực lượng đã hùng mạnh, từ Afghanistan, Namangani triển khai các hoạt động khủng bố, tấn công vào Uzbekistan, Tajikistan và Kyrgysztan. Bị trấn áp, Namangani quay về lại Afghanistan để phối hợp tác chiến với Al-Qaeda và Taliban chống Liên minh phương Bắc. Các chiến binh IMU đã phối hợp tác chiến hiệu quả với các thành viên của Lữ đoàn Arập 555 của Al-Qaeda và trở thành nỗi kinh hoàng đối với Liên minh Phương Bắc trong các cuộc đối đầu quân sự.

Tuy nhiên, không bao lâu sau khi Al-Qaeda tấn công khủng bố nước Mỹ vào ngày 11/9/2001, liên quân do Mỹ cầm đầu đã triển khai các chiến dịch quân sự tại Afghanistan. Tháng 12/2001, Namangani bị giết chết và Yuldashev dẫn tàn binh IMU quay về ẩn náu tại thung lũng Fergana ở Uzbekistan.

Tại đây, Yuldashev bí mật gây dựng lại lực lượng, nối lại quan hệ với Al-Qaeda và tiến hành các hoạt động khủng bố. Năm 2004, IMU đã tổ chức hàng loạt các vụ đánh bom khủng bố tại thủ đô Tashkent của Uzbekistan, trong đó có trụ sở phái bộ quân sự Mỹ, gây thiệt hại nặng về người.

Tháng 8/2006, IMU lại tấn công chiếm giữ thành phố Kara-Suu của Kyrgysztan trong suốt nhiều ngày, bắt giữ nhiều con tin là viên chức chính quyền cùng 4 nhà nghiên cứu địa chất người Mỹ và đưa ra yêu sách buộc Chính phủ Kyrgysztan phải  giải thể các căn cứ quân sự của Mỹ tại quốc gia Trung Á này. Ngày 18/8/2006, Lực lượng đặc nhiệm Kyrgysztan tấn công tái chiếm lại thành phố Kara-Suu.

Tháng 9/2007, Lực lượng an ninh Tajikistan bắt giữ 23 nghi can, đều là thành viên IMU, vì liên quan đến âm mưu ám sát Tổng thống Rahmonov và tấn công khủng bố nhắm vào Sứ quán Mỹ tại thủ đô Dushanbe. Vì các hoạt động mang tính chất khủng bố quốc tế này mà Liên Hiệp Quốc đã gọi IMU là một Al-Qaeda tại khu vực Trung Á