Thủ lĩnh vụ khủng bố Barcelona có quan hệ với tình báo Tây Ban Nha?

• Cảnh sát Tây Ban Nha phát hiện120 bình gas dùng tấn công khủng bố Barcelona
• Việt Nam gửi điện chia buồn vụ khủng bố Barcelona

Duyên dáng, tử tế đến đáng ngờ

Vụ tấn công xảy ra hồi tháng 8-2017 tại thành phố Barcelona và khu nghỉ mát Cambrils thuộc vùng Catalonia, khiến 16 người chết, nhiều người bị thương. Các thủ phạm tấn công là một nhóm khủng bố trẻ tuổi trú tại Catalonia, trong đó kẻ lái chiếc xe tải nhỏ Younes Abouyaaqoub đã bị cảnh sát bắn chết tại hiện trường.

Qua điều tra ban đầu, cảnh sát xác định được thủ lĩnh của nhóm khủng bố này là thầy cả Essati, đã tử nạn trước đó ít hôm. Lần theo hồ sơ điều tra về Essati, cảnh sát phát hiện, nếu Essati không tử nạn thì có lẽ Tây Ban Nha đã hứng chịu một vụ khủng bố khủng khiếp với số thương vong lớn hơn nhiều. Essati đã tử nạn vào ngày 16-8-2017 trong một căn nhà ở Alcanar, phía nam Barcelona. Vụ tai nạn xảy ra khi chất nổ do y chế tạo bất ngờ phát nổ.

12 thành viên nhóm khủng bố do Abdelbaki Essati cầm đầu.

Ngoài Essati còn có một số thành viên nhóm tham gia chế tạo chất nổ cũng tử nạn, số khác bị thương. Sau khi vụ nổ xảy ra, cảnh sát đã đến hiện trường để điều tra nguyên nhân và phát hiện nhiều bằng chứng cho một kế hoạch khủng bố quy mô lớn. Trong đống đổ nát, cảnh sát tìm thấy hơn 100 bình gas mini chứa đầy chất nổ.

Kèm theo đó là một quyển sổ có ghi dòng chữ “Chiến binh của Nhà nước Hồi giáo ở vùng đất Andalucia” cùng kế hoạch tấn công một địa điểm công cộng, nhiều khả năng là khu nghỉ mát Cambrils. Hiện trường nơi xảy ra vụ nổ cũng được cảnh sát xác định là “hang ổ” của một nhóm khủng bố mới có liên hệ với IS do Essati cầm đầu, mới hình thành cách đây chưa lâu.

Sau khi Essati chết, các đệ tử của y trong ổ khủng bố đã hủy bỏ kế hoạch khủng bố bằng bom vì không còn người đứng ra tổ chức hoạt động và cũng không có bom để thực hiện vụ khủng bố. Chúng chuyển sang thực hiện hình thức mới đơn giản hơn mà vẫn có thể gây thương vong cho nhiều người là “lái xe đâm vào đám đông”. Abouyaaqoub, cư trú tại thị trấn Ripoll, đã lái chiếc xe tải nhỏ đâm vào người đi đường ở Las Ramblas, khu phố đi bộ nổi tiếng nhất Barcelona.

Theo hồ sơ điều tra, Essati là thầy cả của thánh đường Hồi giáo ở thị trấn Ripoll cho đến tháng 6-2017, sau đó ông ta không còn trực tiếp làm thầy cả nữa mà đứng sau truyền bá tư tưởng, giáo điều cho các giáo sĩ, người theo đạo. Ông ta được đánh giá là một bậc thầy trong việc đánh lừa người khác. Tuy là thầy cả Hồi giáo nhưng Essati có vẻ bề ngoài rất bình thường, ăn mặc như dân hip-hop và chỉ để râu ngắn, không giống như các giáo sĩ Hồi giáo thông thường.

Trong giao tiếp xã hội, Essati không có dấu hiệu gì của một thủ lĩnh khủng bố, mà luôn thể hiện sự lễ phép và hết sức thận trọng trong mọi hành vi. “Ông ta thật sự tử tế, duyên dáng, và lễ phép; thậm chí quá lịch sự, quá lễ phép, quá đúng đắn” – một cư dân địa phương trẻ tuổi nhận xét về Essati. Nhưng những người có kinh nghiệm sống nhiều hơn thì cho rằng chính vì thái độ bề ngoài “quá lịch sự, quá lễ phép, quá đúng đắn” đó đã khiến người ta e ngại và không dám tin tưởng.

Lộ diện

Hồ sơ cảnh sát cho biết, lịch sử chiêu mộ chiến binh để huấn luyện và xây dựng tổ chức khủng bố của Essati bắt đầu từ cách đây hơn một thập kỷ. Essati sinh năm 1970, trong một ngôi làng nhỏ ở vùng Chaouen, gần thành phố Tangiers, miền bắc Morocco.

Abdelbaki Essati.

Không có nhiều thông tin về thời trẻ của Essati. Trong các buổi thuyết giảng đạo Hồi ở thánh đường Ripoll, Essati kể rằng mình từng có vợ và 9 người con. Tuy nhiên, Essati giấu nhẹm việc mình từng kết bạn với những kẻ bị kết tội khủng bố hoặc từng ngồi tù vì các tội buôn bán ma túy.

Năm 2006, Essati lại xuất hiện trong một vụ án một nhóm người bị buộc tội tuyển mộ thánh chiến quân đưa đi chiến đấu ở Iraq. Ít nhất một trong những kẻ bị truy tố đó đã từng tiếp tay, hỗ trợ cho những kẻ cầm đầu vụ khủng bố tàu hỏa ở Madrid năm 2004 tẩu thoát. Các giấy tờ của Essati được cảnh sát tìm thấy tại nhà riêng của Mohamed Mrabet Fahsi, một trong những kẻ tuyển mộ thánh chiến bị kết tội. Mrabet Fahsi tuyên bố rằng mình có được các giấy tờ đó khi làm việc trong một thánh đường ở địa phương. Rốt cuộc tòa án bác bỏ vụ án vì không đủ bằng chứng.

Sau vụ đó, vào năm 2010, Essati tiếp tục xuất hiện trước tòa án vì các cáo buộc tội buôn bán ma túy. Ông ta bị kết án 4 năm tù giam. Thời gian trong tù, Essati làm quen với Rachid Aglif, được biết đến bằng tên gọi “El Conejo” (Con Thỏ), đang thụ án 18 năm tù do tham gia vụ đánh bom tàu hỏa ở Madrid. Sau khi mãn hạn tù, Essati bị trục xuất khỏi Tây Ban Nha, nhưng lệnh trục xuất đã bị một thẩm phán bác bỏ vào năm 2015, với lý do Essati đã “thể hiện nỗ lực tái hòa nhập cộng đồng và tích cực làm việc”. Thế là Essati được tự do và cơ quan an ninh không còn chú ý đến ông ta nữa.

Thế rồi Essati lại xuất hiện ở Bỉ vào đầu năm 2016. Bỉ là nơi “đóng ổ” của nhóm khủng bố thuộc Nhà nước Hồi giáo (IS) đã gây ra các vụ tấn công khủng bố ở Brussels và Paris trong 2 năm 2015-2016. Không có thông tin nào cho thấy Essati đã từng tiếp xúc với nhóm khủng bố này, nhưng cơ quan chức năng Bỉ đang nghiên cứu kỹ hơn về lịch sử nhân thân cũng như các hoạt động, di chuyển của Essati.

Người dân đặt hoa tưởng niệm nạn nhân vụ tấn công Barcelona.

Hans Bonte, thị trưởng thị trấn Vilvoorde, ngoại ô Brussels, nơi có nhiều thanh thiếu niên Hồi giáo đã tham gia cùng IS chiến đấu ở Syria và Iraq, cho rằng ông tin Essati đã từng đến trú ngụ tại thị trấn của ông trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 3-2016. Ông Bonte cho biết thêm, cộng đồng người Hồi giáo ở địa phương, dưới áp lực các nghi ngờ dung chứa các phần tử khủng bố trốn tránh cơ quan chức năng, đã báo cáo sự hiện diện của Essati cho cơ quan chính quyền Bỉ, sau đó các cơ quan chính quyền đã yêu cầu tình báo Bỉ tiến hành điều tra về hành tung của Essati.

Cuộc điều tra đã không phát hiện được mối quan hệ nào giữa Essati với các nhóm khủng bố. Tuy nhiên, ít nhất một thánh đường Hồi giáo tại địa phương đã bác đơn xin việc của ông ta do không xuất trình được bản xác nhận hạnh kiểm tốt. Sau lần đó, Essati đã đến Bỉ thêm hai lần nữa nhưng không ai nắm được thời điểm nào và mục đích để làm gì.

Essati có một lịch sử đáng quan tâm là hay đi lại những nơi có cộng đồng thánh chiến ở châu Âu. Ngoài Brussels, ông ta còn đi đến Winterthur ở Thụy Sĩ. Các cư dân địa phương ở thị trấn Ripoll cũng cho biết dạo gần đây, Essati còn hay đến Zurich, Thụy Sĩ, không rõ lý do.

Không những đích thân đi đến châu Âu mà Essati còn phái người của mình đến đó. Công tố viên Paris Francois Molins cho báo chí biết hai hoặc ba thành viên ổ khủng bố Barcelona của Essati cũng từng “viếng thăm” Paris vào ngày 11 và 12-8. Bọn chúng ghé qua cửa hàng bán đồ điện tử Fnac, và ông nghi ngờ bọn chúng không chỉ đến Paris chỉ để mua máy chụp ảnh kỹ thuật số.

Các chuyên gia phân tích tình báo Mỹ tin rằng Essati có nhiều mối quan hệ với các thành viên thuộc nhánh khủng bố quốc tế của IS. Tuy nhiên để xác định vai trò của IS trong vụ tấn công Barcelona cần phải có thêm thời gian để xác minh.

Đổ lỗi cho nhau

Sau khi đến Vilvoorde, Essati trở về Tây Ban Nha, đến thị trấn nhỏ Ripoll nơi các thánh đường Hồi giáo đang cần tìm một thầy cả. Vậy là Essati dễ dàng được tiếp nhận mà không gặp phải khó khăn gì.

Ngay sau đó, ông ta cũng nhanh chóng bắt tay vào việc tiếp cận và dụ dỗ các thanh niên địa phương đi theo ông ta. Mục tiêu phổ biến nhất của ông ta là các thanh niên trưởng thành bình thường. Họ là những người có công ăn việc làm ổn định, hòa nhập tốt với cộng đồng và nói cả tiếng địa phương Catalan và tiếng Tây Ban Nha. Một số người sinh tại Tây Ban Nha. Theo đánh giá của các chuyên gia, Essati có biệt tài về huấn luyện và một bản năng thu hút người đi theo thực hiện âm mưu khủng bố của mình.

Kỹ thuật của ông ta được cho là tiếp thu từ “bài bản” của các nhà tuyển trạch thuộc mạng lưới khủng bố quốc tế Al-Qaeda mà ông ta có dịp đọc được trong một quyển sổ tay cách đây khoảng 11 năm. Bài bản của Al-Qaeda dạy rằng nên tuyển mộ những người trẻ trong độ tuổi từ 18 đến 21 bởi vì họ còn “thuần khiết” và ít có khả năng phản bội tổ chức. Từ đó, Essati thu hút giới trẻ Tây Ban Nha đi theo ông ta để nhồi nhét tư tưởng Hồi giáo cực đoan, khủng bố, biến họ thành những thánh chiến quân nguy hiểm.

Nhưng “lò” của Essati lại không phục vụ cho Al-Qaeda mà hướng theo IS, có lẽ do tổ chức Nhà nước Hồi giáo này “thời thượng” hơn. Những thanh niên Tây Ban Nha tập hợp theo Essati sùng bái ông ta đến nỗi họ bắt chước theo lối sống hai mặt và giữ mình khép kín như ông ta. Các bậc cha mẹ của những thanh niên này thường rất tự hào khi con mình theo thầy Essati, bởi vì bề ngoài họ rất nghiêm túc, không hút thuốc lá, không uống rượu, và chăm chỉ học hành, làm việc. Cho đến nay, sau vụ tấn công Barcelona, 7 trong số 12 đệ tử của Essati đã chết, số còn lại đều đã nộp mình cho cảnh sát.

Hơn 3 tháng sau vụ tấn công Barcelona, các cơ quan chức năng Tây Ban Nha vẫn chưa hoàn tất hồ sơ điều tra về vụ việc. Một trong những vấn đề cần làm rõ là “làm thế nào Essati có thể dễ dàng lọt các chốt kiểm soát an ninh”.

Có thể Essati là một trùm khủng bố quá khôn ngoan, khéo léo, khó kiểm soát, khiến nhiều người trong xã hội mất cảnh giác. Hắn còn lợi dụng tiền án 4 năm tù vì tội buôn bán ma túy để tự do tung hoành ngoài tầm quan sát của các cơ quan chức năng canh phòng khủng bố của Tây Ban Nha lẫn Catalonia.

Nhưng đồng thời vụ việc của Essati cũng đặt ra vấn đề thiếu sự thông tin, phối hợp hành động giữa lực lượng an ninh, bảo vệ pháp luật Tây Ban Nha và vùng Catalonia. Sau vụ tấn công Barcelona, các cơ quan an ninh, bảo vệ pháp luật và chính khách Tây Ban Nha và vùng Catalonia đã đổ lỗi cho nhau trong việc để lọt lưới Essati trong nhiều năm. Mối quan hệ căng thẳng giữa Madrid với vùng Catalonia xung quanh vụ việc “tuyên bố độc lập” cũng làm cho sự phối hợp an ninh phòng chống khủng bố trở nên sơ hở.

Chưa hết, ngày 17-11, tờ báo New York Times dẫn lời một quan chức tình báo Tây Ban Nha (giấu tên) nói rằng trước khi tổ chức ổ khủng bố ở Catalonia, Essati từng là một chỉ điểm viên của Trung tâm Tình báo Quốc gia (CNI), tức cơ quan tình báo quốc gia Tây Ban Nha. Cụ thể hơn, vị quan chức này nói rằng vào năm 2014, khi Essati còn ngồi tù do tội buôn bán ma túy, CNI đã liên hệ với ông ta và tuyển mộ ông ta làm chỉ điểm viên, nhưng là một chỉ điểm viên không chính thức.

Theo vị quan chức này, mục đích của CNI khi sử dụng Essati là muốn tìm hiểu thêm về các nhóm Hồi giáo cực đoan đang hoạt động tại Tây Ban Nha. Vị quan chức tình báo không nói rõ Essati đã cung cấp cho CNI những thông tin gì và có đóng góp gì cho hoạt động chống khủng bố hay không, và sau khi ra tù thì ông ta có còn là người của CNI hay không. Tiết lộ này càng làm rõ thêm vấn đề “lỗ hổng” an ninh của các cơ quan tình báo Tây Ban Nha.