Uẩn khúc những dự án BT đắt đỏ

Dự án Trung tâm Thể dục thể thao Phan Đình Phùng đang bỏ hoang.

Dự án nhiều lần đội vốn, chậm trễ... gây lãng phí

Một “đại công trình” khác nằm giữa trung tâm TP Hồ Chí Minh cũng thực hiện theo hình thức hợp đồng BT nhưng kéo dài nhiều năm chưa xong, gây lãng phí đất đai. Đó là công trình Trung tâm Thể dục thể thao Phan Đình Phùng nằm trên trục đường 4 mặt tiền ở quận 3, TP Hồ Chí Minh. Theo quy mô dự án, Trung tâm Thể dục thể thao sẽ phục vụ để đăng cai các giải đấu tầm cỡ quốc gia và khu vực Đông Nam Á. 

Tổng diện tích đất thực hiện công trình 14.417,8 m2, tổng mức đầu tư 1.953,78 tỷ đồng, công trình gồm 7 tầng nổi và 3 tầng hầm với diện tích xây dựng 7.176 m2, diện tích sản phẩm nổi 25.821 m2, sản phẩm tầng hầm 43.558 m2. Dự kiến ban đầu, công trình hoàn thành trong vòng 24 tháng, nhà đầu tư được thanh toán quỹ đất “vàng” tại 257 Trần Hưng Đạo, 3-3Bis Phan Văn Đạt và khu đất 3ha tại quận 11 (TP Hồ Chí Minh).

Theo điều tra, tháng 3-2010, UBND TP Hồ Chí Minh xin Thủ tướng Chính phủ thực hiện thí điểm dự án đầu tư Trung tâm Thể dục thể thao Phan Đình Phùng theo hình thức hợp đồng BT. Tổng vốn đầu tư ban đầu ước khoảng 988 tỉ đồng. Tiến độ thực hiện dự án dự kiến từ năm 2010-2012 hoàn thành. UBND TP Hồ Chí Minh cũng xin Thủ tướng Chính phủ cho phép bán chỉ định cho nhà đầu tư toàn bộ mặt bằng nhà, đất số 257 Trần Hưng Đạo, phường Cô Giang, quận 1 với diện tích 2.350 m2, theo giá thị trường.

Năm 2013, UBND TP Hồ Chí Minh tiếp tục nâng mức đầu tư lên 1.352,7 tỉ đồng với lý do “đội vốn” bổ sung thêm khu đất số 3-3Bis đường Phan Văn Đạt, quận 1, để thanh toán cho nhà đầu tư. Sự kéo dài khó hiểu là đến năm 2016, UBND TP Hồ Chí Minh lại phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án với tổng vốn đầu tư tăng lên tới hơn 1.953 tỉ đồng. Đến tháng 7-2018, UBND TP Hồ Chí Minh tiếp tục xin giao thêm 3 ha đất tại khu Trường đua Phú Thọ (quận 11, TP Hồ Chí Minh) để thanh toán thêm cho nhà đầu tư là Công ty Phát Đạt.

Để thực hiện dự án, năm 2017, UBND TP Hồ Chí Minh cho tháo dỡ khu nhà cũ để xây mới Trung tâm Thể dục thể thao Phan Đình Phùng đạt chuẩn quốc tế, có sức chứa khoảng 4.000 chỗ ngồi. Thế nhưng, đến nay khu đất hoành tráng giữa trung tâm TP Hồ Chí Minh này được vây tường và bỏ hoang cỏ mọc. 

Theo cơ quan chức năng, dự án chậm triển khai do thẩm định mức đầu tư ban đầu không chính xác dẫn đến đội vốn nhiều lần. Đến tháng 5-2019, khi đơn vị chức năng chuẩn bị ký kết hợp đồng xây dựng với 2 đơn vị đầu tư: Tổng Công ty CP Đền bù giải tỏa và Công ty CP Phát triển bất động sản Phát Đạt, bị tạm dừng do Chính phủ đã có văn bản yêu cầu dừng việc thực hiện các hợp đồng BT theo phương thức đổi đất lấy công trình trên phạm vi toàn quốc. 

Đến nay, Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Nguyễn Thành Phong giao Sở Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các sở, ngành liên quan làm việc cùng các nhà đầu tư để thỏa thuận và xem xét việc sử dụng khu đất khác thay thế khu đất 3 ha tại khu Trường đua Phú Thọ (quận 11) để thanh toán hợp đồng BT...

Theo luật sư Đoàn Khắc Độ - Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại Đức, Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh, phần lớn các dự án BT thực hiện theo hình thức chỉ định nhà đầu tư, mà không thông qua đấu thầu theo quy định của Luật Đấu thầu. Điều này không đảm bảo tính công khai, minh bạch trong việc lựa chọn nhà đầu tư. Việc xác định giá trị dự án BT: các quy định của pháp luật về đánh giá, xác định giá trị dự án BT còn nhiều hạn chế, bất cập. Theo Nghị định 69/2019/NĐ-CP thì giá trị dự án BT ghi tại hợp đồng BT để thanh toán được xác định theo kết quả đấu thầu và không thay đổi kể từ ngày hợp đồng BT được ký kết. Tuy nhiên, nhiều dự án không thông qua đấu thầu, giá trị dự án BT ghi trong hợp đồng BT là do nhà đầu tư đề xuất, cơ quan quản lý xem xét phê duyệt. Điều này không đảm bảo tính minh bạch trong việc xác định đúng giá trị dự án BT.

Cũng theo luật sư Đoàn Khắc Độ, việc định giá tài sản công để thanh toán cho dự án BT được cho là “lỗ hổng” dẫn đến tiêu cực, tham nhũng trong các dự án BT, gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước. Thực tiễn cho thấy, việc xác định giá trị tài sản công theo đúng giá thị trường để thanh toán cho dự án BT còn nhiều vướng mắc. Quy định của pháp luật chưa hoàn thiện, cơ chế thực hiện thẩm định giá chưa minh bạch, công khai. Nhiều quỹ đất định giá thấp hơn giá thị trường hàng nghìn tỉ đồng. 

Ngoài ra, khi thanh toán dự án BT thì phải thực hiện theo nguyên tắc ngang giá. Đây cũng là một bất cập đối với việc thực hiện dự án BT. Bởi lẽ, khó có thể có sự trùng khớp giữa giá trị dự án BT và giá trị của tài sản công để thực hiện thanh toán ngang giá. Có dự án BT giá trị nhỏ hơn nhiều lần so với giá trị quỹ đất dùng để thanh toán. Trường hợp này, để thực hiện việc thanh toán ngang giá thì khó tránh khỏi những tiêu cực trong việc định giá quỹ đất.

Các dự án BT dưới hình thức “đổi đất lấy công trình” trong thời gian qua đã bộc lộ nhiều hạn chế. Nhiều dự án gây thất thoát cho Nhà nước tính bằng đơn vị nghìn tỉ. Một số cán bộ cấp cao có liên quan cũng bị xử lý dưới nhiều hình thức khác nhau. Từ những bất cập đó, dưới sự phản ảnh của xã hội và đề xuất của các cơ quan hữu quan, Quốc hội đã chính thức cho dừng triển khai dự án mới áp dụng loại hợp đồng BT, kể từ ngày 1-1-2021, ngày Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư có hiệu lực thi hành.