John Brennan: Đối đầu với Tổng thống Donald Trump
Cánh tay đắc lực của Obama
Khi sự tin tưởng của Tổng thống Obama đặt vào Brennan càng tăng thì nhiệm vụ, quyền hạn của ông cũng tăng theo.
Bên cạnh vai trò là “vua chống khủng bố”, “kiến trúc sư trưởng” của chính sách máy bay không người lái, Brennan còn được xem là một trợ thủ đắc lực của Tổng thống Obama trong các vấn đề ở Trung Đông. Chính ông đã sắp xếp chu đáo cho buổi nói chuyện lịch sử của Tổng thống Obama ở Cairo, nhằm mục đích khôi phục mối quan hệ giữa nước Mỹ với thế giới Hồi giáo. Rồi cũng chính ông đích thân trao tận tay bức thư riêng của Tổng thống Obama cho Tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh.
 |
| John Brennan được xem là cánh tay đắc lực cho Tổng thống Barack Obama trong triển khai các chính sách cải cách hoạt động tình báo. |
Vào năm 2010, từ tin mật báo của tình báo Saudi Arabia, Brennan đã ngăn chặn được âm mưu khủng bố trên hai chuyến bay chở hàng hướng vào nước Mỹ. Brennan là người đi đầu trong những nỗ lực của Tổng thống Obama để giải quyết những vấn đề bất ổn trong mối quan hệ đồng minh với Thổ Nhĩ Kỳ, Saudi Arabia, Ai Cập và Israel.
Trong cuộc nội chiến ở Syria, khi Tổng thống Obama bị dư luận chỉ trích vì thiếu dứt khoát trong hành động, thì chính Brennan, với vai trò là Giám đốc CIA, đã âm thầm triển khai chương trình tài trợ vũ khí và huấn luyện kỹ thuật quân sự cho các phiến quân chống lại Tổng thống Syria Bashar al-Assad.
Vào tháng 5-2011, Brennan chủ trì chiến dịch bí mật của biệt kích SEAL tấn công tiêu diệt trùm khủng bố Osama bin Laden ngay tại trung tâm thủ đô Islamabad của Pakistan. Chiến dịch được đánh giá là vừa có tính phiêu lưu rất cao, vừa rất nhạy cảm, vì Mỹ đã đưa biệt kích vào tấn công mục tiêu bên trong lãnh thổ của một nước đồng minh. Brennan lập luận rằng, sự thành bại của chiến dịch đều có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai của chính sách quân sự của Mỹ ở nước ngoài. Nếu chiến dịch tiêu diệt Osama bin Laden thất bại, thì sẽ không có việc lặp lại thất bại ở Iraq, vì lần này sẽ không có ai bị quy tội lấy thông tin tình báo sai.
Vài tháng sau, Brennan tham gia vào chiến dịch tiêu diệt trùm khủng bố người Mỹ hoạt động tại bán đảo Arab tên là Anwar al-Awlaki. Awlaki bị tiêu diệt trong một cuộc không kích bằng máy bay không người lái ở Yemen. Việc tiêu diệt Awlaki có cơ sở pháp lý là hai văn bản pháp lý của Văn phòng Cố vấn pháp lý của Tổng thống Obama, trong đó nêu rõ rằng cả CIA và quân đội đều có thể tiêu diệt Awlaki mà không vi phạm quyền hiến định của y. Con trai Awlaki cũng bị tiêu diệt tại Yemen bằng máy bay không người lái.
Với việc tiêu diệt xong cả Bin Laden và Awlaki, Tổng thống Obama muốn giảm quy mô chương trình máy bay không người lái một cách thực chất. Ông đã yêu cầu Brennan soạn thảo một Hướng dẫn Chính sách của Tổng thống (PPG). Đối với các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái bên ngoài vùng chiến sự, PPG đặt ra hai đòi hỏi, thứ nhất là phải có sự hiện diện của mục tiêu, và thứ hai là “không có dân thường nào bị giết”.
Đã có nhiều sự thảo luận về các bước cải cách mạnh mẽ hơn nữa, như: Có thể thành lập một tổ chức bên ngoài để phê duyệt từng cuộc không kích không người lái hoặc xem xét lại chúng sau khi đã tiến hành. Các cuộc không kích tiêu diệt mục tiêu dựa theo các tiêu chí định sẵn vốn là “đặc sản” của CIA trong cuộc chiến chống khủng bố sau sự kiện 11-9 có nguy cơ phải dẹp bỏ, và CIA có nguy cơ mất toàn bộ chương trình máy bay không người lái. May thay, những cải cách này đều đã không xảy ra, và CIA vẫn còn máy bay không người lái.
Tháng 3-2013, Brennan từ Nhà Trắng chuyển sang làm Giám đốc CIA. Một số thay đổi đã được tiến hành ngay lập tức. Việc đầu tiên ông làm tại CIA là đưa bà Gina Haspel ra khỏi vị trí Cục trưởng Cục bí mật Quốc gia và thay bởi một sĩ quan tình báo giàu kinh nghiệm của tình báo Hải quân.
Ông cũng bổ nhiệm Avril Haines làm Phó Giám đốc CIA. Trong khi đó, chính sách máy bay không người lái cũng thay đổi, số vụ không kích không người lái ở Pakistan giảm mạnh, nhưng cuộc chiến chống khủng bố bên ngoài Pakistan thì vẫn tiếp tục được đẩy mạnh do sự trỗi dậy của Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS). Máy bay không người lái cho phép Tổng thống Obama giảm triển khai con người trên mặt đất cũng như thương vong binh sĩ Mỹ. Cuộc chiến bằng máy bay không người lái của Mỹ bắt đầu lan sang châu Phi, đến tận Libya và Somalia.
Vào những tháng cuối cùng của nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Obama đã ban hành một chỉ thị yêu cầu Nhà Trắng hàng năm phải công bố công khai số người chết không phải là chiến binh trong các cuộc không kích không người lái bên ngoài vùng chiến sự. Dĩ nhiên, báo cáo của Nhà Trắng luôn đưa ra con số thấp hơn các tổ chức bên ngoài.
Đối đầu với Tổng thống Trump
Vào ngày 4-6-2018, John Brennan lái xe từ Virginia một mạch đến New Jersey, định dùng bữa tối với em trai Tom và người bạn cũ thời học phổ thông. Buổi chiều hôm đó được ví như khoảng thời gian tạm nghỉ trong cuộc “khẩu chiến” công khai trên truyền thông giữa Brennan với Tổng thống Donald Trump. Trước đó vài ngày, Brennan đã viết một bài bình luận đăng trên báo chí trong đó có cách dùng từ không mấy thiện chí về ông Trump.
 |
| John Brennan thường xuyên có những đối đầu với Tổng thống Donald Trump. |
Ban biên tập tờ báo đã cố thuyết phục ông dùng từ “Tổng thống” cho lịch sự, nhưng Brennan cương quyết “Không đời nào. Ông ta không xứng đáng với danh xưng Tổng thống”. Sau bài báo đó và trong các cuộc trả lời báo chí sau đó, Brennan vẫn cương quyết không gọi ông Trump là Tổng thống, bởi cho rằng ông Trump “không thích hợp làm Tổng thống”. Ông Trump phản pháo bằng loạt câu bình luận trên Twitter, gọi Brennan là “kẻ nói dối”, là “kẻ nói dối về việc mình là kẻ nói dối”.
Cuộc đối đầu giữa Brennan và Trump có lẽ có mầm mống từ khi ông Trump đắc cử tổng thống. Brennan vẫn luôn theo dõi sát những cử chỉ, lời nói và hành động của ông Trump và đặc biệt quan tâm tính cách có phần thất thường trong các quyết sách của ông Trump. Khi ông Trump chuẩn bị làm lễ nhậm chức vào tháng 1-2017, Brennan đã tuyên bố sẽ từ chức Giám đốc CIA, vì không muốn phục vụ dưới trướng một tổng thống như ông Trump, mặc dù ông đã làm việc trong CIA gần 25 năm và đã phục vụ qua mấy đời tổng thống cả Dân chủ lẫn Cộng hòa.
Tháng 2-2018, “xung đột” giữa Brennan và Tổng thống Trump bùng nổ khi ông đến Northfolk, bang Virginia để thuyết trình về tình hình quốc tế trước 2.000 người mua vé dự khán. Bài phát biểu của ông tràn ngập chủ đề về nước Nga. Sau cuộc thuyết trình, Brennan lên đường đến Washington DC. Và trong lúc chờ lên máy bay, ông đã lên Twittier “tung nắm đấm” về phía Tổng thống Trump kèm câu bình luận: “Tôi không ngừng nghĩ rằng ông thật sự thành công khi tự làm cho mình trở nên nhỏ bé, vụn vặt và vô vị qua những dòng Twitter”. Brennan đã chỉ trích ông Trump vì những dòng Twitter của ông liên quan đến cuộc điều tra về các mối quan hệ với nước Nga.
Sự bùng nổ của Brennan và cuộc “giao đấu” trên Twitter giữa ông với Tổng thống Trump là một sự phá lệ so với truyền thống, bởi các cựu Giám đốc CIA thường giữ im lặng khi đã rời vị trí về hưu, đặc biệt là trong lĩnh vực bí mật mà họ lại là những người trực tiếp phụ trách. Trả lời báo chí về việc “khẩu chiến” với ông Trump, Brennan cho rằng một khi “tính chất Ailen” trong ông trỗi dậy, ông không thể chấp nhận giữ im lặng trước nhiều việc mà ông Trump đang làm.
Brennan khẳng định, ông vẫn sẽ tiếp tục lên tiếng bởi theo ông, Tổng thống Trump đang đưa đất nước Mỹ vào một “tình thế lâm nguy”, và chính quyền Mỹ hiện tại quá thiếu trung thực và liêm chính. Sau sự kiện “khẩu chiến” tháng 2-2018, Brennan tiếp tục xăm soi nhiều vấn đề của Tổng thống Trump: Việc rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, sự trung thành một cách mù quáng với Israel, sự thiếu tôn trọng đối với các đồng minh lâu năm, luận điệu hằn học chống người nhập cư…
Cốt lõi của mâu thuẫn giữa Brennan và Tổng thống Trump nằm ở cuộc điều tra của đặc phái viên đặc biệt Robert Mueller về việc nghi vấn Nga can thiệp bầu cử và các mối quan hệ giữa bộ sậu tranh cử của ông Trump với nước Nga. Ông Trump muốn khai thác sự dính líu của ông Brennan trong cuộc điều tra nhằm đánh vào tính trung thực, độ tin cậy của cuộc điều tra, cho nên ông đã lên Twitter đưa ra giả thuyết về một âm mưu do CIA và FBI chủ mưu mà ông gọi là “Vụ bê bối gián điệp” (Spygate).
Theo quan điểm của ông Trump, việc FBI điều tra về các mối quan hệ của ông với nước Nga là một âm mưu của cái gọi là “nhà nước bên trong nhà nước”, ám chỉ các cơ quan tình báo và an ninh của Mỹ, như CIA, FBI,… nhằm mục tiêu làm hỏng nhiệm kỳ Tổng thống của ông. Ông đã dẫn chứng một loạt dòng bình luận trên Twitter của các nhân viên FBI tham gia xử lý vụ e-mail của bà Hillary Clinton và cuộc điều tra Nga.
Rồi ông Trump cũng chộp ngay lấy vụ tiết lộ thông tin về một người nghi là “điệp viên” của FBI cài vào trong bộ sậu tranh cử của ông để theo dõi các mối quan hệ, giao dịch với người Nga, để điều tra về những nghi vấn tin tặc người Nga tấn công hộp thư e-mail của đảng Dân chủ. Rồi ông Trump tiếp tục lấy vụ “Hồ sơ Trump” mà đảng Dân chủ bị phát hiện đã trả tiền cho cựu điệp viên Anh Christopher Steele thực hiện (trong đó phần lớn thông tin bê bối về ông Trump là không có thật hoặc được thổi phồng từ các mối quan hệ thông thường). Ông Trump cho rằng chính Brennan và CIA đã đạo diễn “màn kịch” này.
Tổng thống Trump có lý do để bận tâm nhiều đến Brennan. Với tư cách là Giám đốc CIA của Tổng thống Obama, Brennan chắc chắn đã đọc nhiều tài liệu tối mật. Theo tờ The Guardian, Brennan đã nhận được những tin mật báo từ tình báo Anh về việc có những cuộc tiếp xúc đáng ngờ giữa nước Nga và bộ sậu tranh cử của ông Trump. Vào mùa hè năm 2016, Brennan chia sẻ thông tin tình báo đó với Giám đốc FBI khi đó là James Comey, khi cuộc điều tra của FBI đang bắt đầu được tiến hành.
Với vụ việc “Spygate”, ông Trump nỗ lực biến cuộc điều tra Nga thành một cuộc trưng cầu ý dân cả nước về tính đáng tin cậy của cộng đồng tình báo, trong đó hai ông Breannan và Comey đóng vai trò “ngôi sao”. Ông đánh hơi biết được có một số người không tin tưởng mấy vào CIA và FBI, vì thế ông muốn tấn công vào uy tín của họ, để người dân chọn “tin CIA” hay “tin Trump”.
Đối với Brennan, không gì khiến ông bận tâm hơn việc bị gọi là “kẻ nói dối”. Từ khi tiếp quản CIA, ông đã nỗ lực để biến hoạt động tình báo thành một nghề danh dự. Ông đã nỗ lực tổ chức lại cơ quan này, tăng cường tuyển dụng và ủng hộ việc tuyên nhưng người thuộc các thành phần thiểu số trong xã hội, xòa bỏ kỳ thị giới tính, kỳ thị chủng tộc. Ông gọi những người làm việc trong CIA là những “nhà chuyên môn tình báo”, ít khi dùng từ “điệp viên” để nói về họ.
Và ông không thừa nhận việc “lấy cắp thông tin” trong công việc của điệp viên CIA, mà gọi đó là hành động “khám phá, phát hiện, tiết lộ, thu thập, tìm kiếm, săn lùng” thông tin tình báo. Với lập luận này, Brennan đã quyết liệt không thừa nhận lỗi khi người của CIA đột nhập vào máy vi tính của các thành viên Ủy ban Tình báo Thượng viện khi họ tiến hành điều tra về chương trình tra tấn của CIA sau sự kiện khủng bố 11-9.
