Bí mật về hai tàu ngầm hạt nhân bị chìm của Mỹ

• Vì sao Mỹ trao cho Nga tài liệu về tàu ngầm K-129?

Sự cố USS Thresher

Ngày 10-4-1963, tàu ngầm tấn công chạy bằng năng lượng hạt nhân USS Thresher của Hải quân Mỹ đang trải qua các cuộc thử nghiệm lặn sâu cách thành phố Boston thuộc bang Massachusetts 350 km về phía Đông. 

Vào thời điểm đó, Thresher là tàu ngầm nhanh nhất và yên tĩnh nhất trên thế giới, đồng thời có hệ thống vũ khí tối tân nhất. Thresher được chế tạo để tìm và tiêu diệt các tàu ngầm của Liên Xô, và được trang bị một hệ thống sonar mới có thể phát hiện các tàu khác ở khoảng cách xa hơn nhiều. 

Tàu cũng được trang bị tên lửa chống ngầm mới nhất của Hải quân Mỹ là ngư lôi chống ngầm SUBROC - loại tên lửa phóng từ tàu ngầm được triển khai như một vũ khí chống tàu ngầm. SUBROC mang đầu đạn hạt nhân 5 kiloton. Được hạ thủy từ Nhà máy Đóng tàu Hải quân Portsmouth ở New Hampshire ngày 9-7-1960, Thresher là nguyên mẫu cho 25 tàu "lớp Thresher".

Sau khi tiến hành nhiều cuộc thử nghiệm trên biển ở cả phía Tây Đại Tây Dương và Caribe, Thresher quay trở lại Portsmouth ngày 16-7-1962 để tiến hành kiểm tra cuối cùng, và lưu lại cảng cho đến ngày 8-4-1963. Vào lúc 8 giờ sáng ngày 9-4-1963, tàu ngầm Thresher dưới sự chỉ huy của Trung úy John Wesley Harvey cùng với 129 thủy thủ đoàn lên đường rời cảng và đến gặp tàu cứu hộ tàu ngầm Skylark.

USS Thresher.

Sau nhiều lần lặn thử nghiệm, Thresher vẫn liên lạc dưới nước với Skylark. Ngày hôm sau, ngày 10-4, Thresher bắt đầu thử nghiệm lặn sâu. Khi gần đạt đến độ sâu thử nghiệm, Skylark nhận được một cuộc gọi cho biết: "Chúng tôi đang gặp khó khăn nhỏ, có góc nghiêng…" và tiếp theo là một thông báo gián đoạn. Một truyền tin khác bao gồm cụm từ, "vượt quá độ sâu thử nghiệm ...". 

Sau đó, Skylark phát hiện ra một tiếng ồn tần số thấp, năng lượng cao. Tiếng ồn đó là đặc trưng của một vụ nổ, đó là nơi mà vỏ của một con tàu bị nghiền nát bởi áp lực cực lớn của nước biển xung quanh nó. 

Hải quân Mỹ nhanh chóng tiến hành một cuộc tìm kiếm chuyên sâu, sử dụng tàu hải dương học Mizar và nhanh chóng tìm thấy những mảnh vỡ vụn của thân tàu Thresher nằm dưới đáy biển, ở độ sâu 2.600 mét. Con tàu lặn thăm dò biển sâu Trieste được đưa từ San Diego thuộc bang California để khảo sát và chụp ảnh cánh đồng mảnh vỡ tàu ngầm USS Thresher.

Một Tòa án Điều tra Hải quân được triệu tập để xác định nguyên nhân của vụ tai nạn và kết luận rằng Thresher đã bị lỗi ở mối nối hệ thống đường ống nước mặn khiến nước có áp suất cao phun ra ngoài. Điều này có thể làm chập một bảng điện, từ đó gây ra sự cố tắt đột ngột lò phản ứng hạt nhân. 

Sĩ quan Kiểm soát Lò phản ứng thường xuyên của Thresher, Trung úy Raymond McCoole, đang ở trên bờ để chăm sóc người vợ bị bệnh, và người thay thế anh ta vừa mới ra trường năng lượng hạt nhân. Việc thay thế tuân theo các quy trình tiêu chuẩn, nhưng điều này có nghĩa là không thể khởi động lại lò phản ứng ngay lập tức, hay nói cách khác: Thresher không thể dịch chuyển ra khỏi vực sâu.

USS Thresher dưới đáy biển.

Sau khi tàu Thresher bị chìm, Đô đốc Hyman Rickover  tạo ra một quy trình "Khởi động phục hồi nhanh" cho phép một lò phản ứng hạt nhân được khởi động lại ngay lập tức sau một sự cố. Thresher vẫn có thể nổi lên bằng cách thổi các bể dằn (một khoang chứa nước được sử dụng làm chấn lưu để cung cấp sự ổn định cho tàu), nhưng độ ẩm dư thừa trong các bình khí áp suất cao của tàu đã đóng băng trong nước lạnh ở độ sâu, và lớp băng đó làm bít các bể dằn. 

Trong trường hợp khẩn cấp không khí áp suất cao đẩy nước dằn từ các bồn chứa ra, nhanh chóng làm nhẹ con tàu để nó có thể nhanh chóng trồi lên mặt nước. Nhưng không có động cơ đẩy và không có cách nào để đẩy nước dằn ra ngoài, Thresher bắt đầu chìm cho đến khi phát nổ ở độ sâu từ 400 - 610 mét.

Về thiết kế kỹ thuật, USS Thresher có tổng trọng tải lặn 3.770 tấn, dài 85 mét, ngang 9,7 mét và cao 8,7 mét, được trang bị một động cơ Westinghouse chạy năng lượng hạt nhân có thể đẩy tàu chạy với vận tốc tối đa 37km/giờ dưới mặt nước. Nhiệm vụ của USS Thresher là tuần tra bảo vệ an ninh, phòng chống sự thâm nhập của tàu ngầm đối phương, tại vùng biển phía đông nước Mỹ kéo dài từ bang Maine ở phía bắc xuống tận bang Florida ở phía nam. 

Cứ 9 tháng một lần, USS Thresher lại quay về quân cảng Portsmouth để được kiểm tra, bảo trì, duy tu cũng như lắp đặt thêm thiết bị và vũ khí mới. Nhưng, Thresher không bao giờ nổi lên, và Hải quân Mỹ sau đó đã tìm thấy 6 mảnh tàu dưới đáy Đại Tây Dương. Tất cả 129 thủy thủ trên tàu đã thiệt mạng.

Trong cuộc điều tra năm 1963 về vụ chìm tàu, Đô đốc Rickover tuyên bố: "Tôi tin rằng sự mất mát Thresher không nên chỉ được coi là kết quả của việc hỏng hóc mối hàn, hệ thống hoặc thành phần cụ thể, mà phải được coi là hệ quả của triết lý thiết kế, xây dựng và kiểm tra được cho phép trong các chương trình đóng tàu hải quân của chúng ta. Tôi nghĩ điều quan trọng là chúng ta phải đánh giá lại các hoạt động hiện tại của mình, với mong muốn đạt được những tiến bộ, chúng ta có thể đã từ bỏ các nguyên tắc cơ bản của kỹ thuật".

USS Scorpion.

Số phận Scorpion

Ngày 29-7-1960, 20 ngày sau khi Thresher được hạ thủy, USS Scorpion được hạ thủy tại Groton thuộc bang Connecticut. Đến năm 1962, cảng thường trú của nó là Norfolk thuộc bang Virginia. Trong suốt đầu thập niên 1960, Scorpion tham gia nhiều cuộc tập trận hải quân cùng Hạm đội 6 của Mỹ và NATO.

Ngày 1-2-1967, Scorpion vào Xưởng đóng tàu Hải quân Norfolk để thực hiện một đợt đại tu kéo dài 9 tháng, nhưng các yêu cầu của Hải quân buộc việc này phải được rút ngắn, và hệ thống khẩn cấp đã gây tai nạn cho Thresher cũng không được sửa chữa trên Scorpion. 

Ngày 16-5-1968, Scorpion rời căn cứ Hải quân Mỹ tại Rota (Tây Ban Nha) với 99 thủy thủ, cùng với tàu USS John C. Calhoun. Scorpion được cử đến để quan sát các hoạt động hải quân của Liên Xô ở Đại Tây Dương trong vùng lân cận của Azores (quần đảo ở giữa Đại Tây Dương và là Vùng tự trị của Bồ Đào Nha).

Bên cạnh hai tàu ngầm tấn công nhanh lớp November của Liên Xô, còn có một tàu ngầm lớp Echo II, cũng như một tàu khu trục mang tên lửa dẫn đường của Nga. Scorpion quan sát và lắng nghe các tàu Liên Xô, sau đó chuẩn bị quay trở lại Trạm Hải quân Norfolk. 

Khoảng sau nửa đêm ngày 21-5, Scorpion gửi một tin nhắn đến một trạm liên lạc của Hải quân Mỹ ở Nea Makri (Hy Lạp) báo cáo tàu đang ở gần một tàu ngầm Liên Xô và nhóm nghiên cứu "bắt đầu giám sát Liên Xô", và đang chạy với tốc độ ổn định 28 km/giờ ở độ sâu 110 mét. Đó là lần liên lạc cuối cùng của Scorpion.

USS Scorpion dưới đáy biển.

Hải quân Mỹ bắt đầu tìm kiếm con tàu mất tích. Một lần nữa, con tàu hải dương học Mizar được huy động đến để xác định vị trí Scorpion, và người ta tìm thấy tàu nằm ở đáy biển cách Azores khoảng 740 km về phía Tây Nam và ở độ sâu 3.000 mét. Chiếc Trieste II, kế thừa của Trieste, cũng được triển khai để thu thập các hình ảnh về hiện trường vụ tai nạn. Băng từ hệ thống SOSUS dưới nước của Hải quân Mỹ chứa âm thanh của sự hủy diệt Scorpion.

Một Tòa án Điều tra Hải quân xác định rằng thân tàu của Scorpion bị nghiền nát bởi lực nổ khi nó chìm xuống dưới độ sâu ước tính là 470 mét. Sau vụ nổ, Scorpion tiếp tục rơi thêm 2.700 mét nữa xuống đáy đại dương. Hải quân Mỹ đã giải mật nhiều tài liệu của cuộc điều tra này vào năm 1993. 

Hải quân Mỹ định kỳ đến thăm địa điểm xác tàu Scorpion để kiểm tra việc giải phóng bất kỳ vật liệu phân hạch nào từ lò phản ứng hạt nhân và hai vũ khí hạt nhân của tàu. Các báo cáo cho thấy không có phóng xạ - điều này cho thấy nhiên liệu của lò phản ứng hạt nhân vẫn còn nguyên vẹn và hai ngư lôi chống ngầm Mark 45 (ASTOR) có đầu đạn hạt nhân cũng còn nguyên vẹn.

Scorpion là loại tàu ngầm được thiết kế với nhiệm vụ chống lại các hạm đội tàu ngầm của Liên Xô trong trường hợp xảy ra xung đột. Trên tàu có cả một nhóm các nhà ngôn ngữ chuyên nghiên cứu tiếng Nga để nghe trộm các đường truyền thông tin của Hải quân Liên Xô và các đơn vị quân đội khác. Tất cả 99 thuỷ thủ trên tàu đều thiệt mạng.

Cuốn sách "Thép im lặng: Cái chết bí ẩn của tàu ngầm tấn công hạt nhân USS Scorpion" cung cấp chi tiết về mọi vấn đề cơ học trên tàu ngầm Hải quân Mỹ.

Cuối năm 1993, Hải quân Mỹ cho giải mật gần như toàn bộ kết luận điều tra. Trong bản báo cáo cuối cùng dày 1.345 trang, Ủy ban điều tra đã phản bác lại khả năng tàu bị đắm là do trục trặc kỹ thuật khiến nước tràn vào trong tàu và họ cho rằng, tàu đắm do một nguyên nhân khác. Bernard Austin, người đứng đầu Ủy ban này kết luận: Chứng cứ rõ ràng nhất khiến tàu bị đắm là do một quả ngư lôi Mark 37 vô tình phát nổ và làm vỡ vỏ tàu.

Năm 2005, cuốn sách "Câu chuyện chưa kể về nỗ lực tấn công hạt nhân của tàu ngầm Liên Xô vào Mỹ" được xuất bản, tuyên bố rằng Mỹ đã đánh chìm tàu ngầm Liên Xô K-129 ngoài khơi bờ biển Oahu vào ngày 7-3-1968, và việc đánh chìm Scorpion là để trả đũa. Được phát hành vào năm 2006, "Thép im lặng: Cái chết bí ẩn của tàu ngầm tấn công hạt nhân USS Scorpion" cung cấp chi tiết về mọi vấn đề cơ học trên tàu ngầm Hải quân Mỹ. Nhưng cuốn sách không xác định được nguyên nhân vụ tai nạn.

Tháng 12- 2018, các tài liệu chỉ được giải mật cho thấy cựu Tư lệnh Lực lượng Dự bị Hải quân Mỹ, Tiến sĩ Robert Ballard, đã tiếp cận Hải quân vào năm 1982 xin tài trợ để tìm kiếm bằng robot lặn sâu mới của ông ta để tìm xác tàu Titanic. Hải quân có một đề xuất ngược lại: họ sẽ cấp cho Ballard tiền nếu ông khảo sát đầu tiên các địa điểm xác tàu của Thresher và Scorpion và đánh giá mối đe dọa phóng xạ. 

Cuộc khảo sát bằng robot của Ballard cho thấy Thresher đã thực sự phát nổ, và cuộc khảo sát năm 1985 của ông về địa điểm xác tàu Scorpion cho thấy một mảnh vỡ lớn, và Ballard mô tả là một con tàu trông "như thể nó đã được đưa qua một máy băm nhỏ".