Kỳ tích thầm lặng của người hùng cứu “nàng Mona Lisa”

Do hai nhà làm phim Pháp Jean Pierre Devillers và Pierre Pochart đạo diễn, đây là bộ phim tài liệu mà các kênh truyền hình Anh đang thi nhau giành được bản quyền để trình chiếu. Đến nay, bộ phim này đã được bán cho nhiều nước khắp thế giới.

Sử dụng chủ yếu các thước phim tư liệu, “Illustrious Yet Unknown” tập trung vào Jacques Jaujard, một người hùng Pháp đã bị quên lãng. 10 ngày trước khi Thế chiến II nổ ra, với vai trò là Phó giám đốc Bảo tàng Louvre, Jaujard đã cất giấu kiệt tác Mona Lisa cùng nhiều tư liệu và toàn bộ bộ sưu tập nghệ thuật của Pháp với thao tác vô cùng siêu việt và bí mật. Thực tế, không có ai yêu cầu ông làm việc đó, song ông đã làm và nhận được sự hỗ trợ của hàng trăm nhân viên thân tín  khắp nước Pháp.

Năm 1938, Jaujard đã giám sát việc trao trả toàn bộ bộ sưu tập nghệ thuật của Bảo tàng Prado ở Madrid (Tây Ban Nha) về Thụy Sĩ nhằm bảo vệ bộ sưu tập này thoát khỏi cuộc nội chiến ở Tây Ban Nha. 

"Người hùng" Jacques Jaujard.

Ngày 25/8/1939, Jaujard đã đóng cửa Bảo tàng Louvre trong 3 ngày với lý do để tu bổ. Nhưng trong 3 ngày đêm đó, hàng trăm nhân viên của Bảo tàng Louvre, sinh viên nghệ thuật và nhân viên cửa hàng bách hóa Grands Magasins du Louvre đã cẩn thận đặt các tác phẩm nghệ thuật vào các hòm gỗ trắng. Thật may mắn là họ có thể cuộn được bức tranh sơn dầu “The Wedding at Cana” khổ lớn (6,8 x 9,9m) của danh họa thời Phục hưng Paolo Veronese (1528-1588).

Tuy nhiên, bức tranh “The Raft of the Medusa” (Chiếc bè của chiến thuyền Medusa; 1818-1819) có kích cỡ 4,9 x 7,2m của họa sĩ Pháp Theodore Gericault lại phải phủ bằng tấm chăn lớn và chở bằng xe tải. Các kiệt tác được phân loại theo mức độ quan trọng, như các tác phẩm nghệ thuật cực kỳ giá trị được đánh dấu bằng vòng tròn màu vàng; màu xanh cho các tác phẩm lớn và màu đỏ cho tài sản tầm cỡ thế giới. Chiếc hòm trắng lưu giữ kiệt tác Mona Lisa được đánh dấu bằng 3 vòng tròn đỏ.

Nhiều ôtô riêng, xe cứu thương, xe tải, xe tải giao hàng và taxi đã được trưng dụng cho “phi vụ” này. Nhờ có 203 phương tiện giao thông mà chỉ trong một buổi sáng tháng 8, đã có 1.862 hòm gỗ được vận chuyển tới hàng trăm lâu đài ở Pháp, nơi các tác phẩm nghệ thuật có thể được lưu giữ một cách an toàn. Bức tượng Thần chiến thắng Samothrace, có niên đại khoảng năm 220-190 trước Công nguyên của Hy Lạp, là tác phẩm nghệ thuật cuối cùng được cất giấu, một ngày trước khi Đức xâm lược Ba Lan.

Bức tranh sơn dầu Mona Lisa.

Ngày 16/8/1940, Bá tước Franz Wolff Metternich, người được Hitler giao nhiệm vụ giám sát bộ sưu tập nghệ thuật của Pháp, đã đặt chân tới Pháp. Trong cuốn nhật ký của mình, Jaujard kể: Metternich dường như thấy nhẹ nhõm khi ông phát hiện ra Bảo tàng Louvre trống không. Giống như nhiều nhà quý tộc Đức khác, Metternich không phải là đảng viên của Đức Quốc xã và ông đã cố gắng giúp Jaujard bảo vệ bộ sưu tập nghệ thuật của Pháp thoát khỏi bàn tay cướp bóc của phát xít và cả giới chức thân phát xít, họ chỉ nhăm nhe giao các tài sản nghệ thuật của Pháp cho quân xâm lược Đức.

Trong suốt cuộc chiến, Jaujard đã bí mật tổ chức di chuyển các kiệt tác như Mona Lisa từ lâu dài này đến lâu đài khác. Ông thậm chí còn gửi lò sưởi điện và các thiết bị đo độ ẩm nhằm giữ môi trường ổn định cho các tác phẩm nghệ thuật dễ vỡ, dễ dư hại như bức tượng “Crouching Scribe” có niên đại vào năm 2000 trước Công nguyên.

Năm 1944, khi chuẩn bị cho cuộc đổ bộ của quân Đồng minh tới Normandie (D-Day) phong trào kháng chiến Pháp đã liên lạc với Jaujard và gửi tới ông một sĩ quan liên lạc của họ, người mang bí danh là Mozart. Khi gặp nhau, Jaujard đã rất kinh ngạc khi phát hiện ra Mozart là một nữ diễn viên Pháp của những năm 1930, người từng thủ vai chính trong các bộ phim của Jean Renoir và trở thành điệp viên của phong trào kháng khiến. Sau đó, hai người đã yêu nhau.

Sau khi quân Đồng minh đổ bộ lên Normandie và tiến về giải phóng Paris, các bộ sưu tập nghệ thuật dần dần được đưa về bảo tàng. Không một tác phẩm nào bị hư hại. Hòa bình vừa khôi phục trên toàn châu Âu, một trong những hành động đầu tiên của Jaujard là đề nghị Tổng thống Charles de Gaulle trao Huân chương Bắc Đẩu bội tinh cho Bá tước Metternich.